Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.09.2019, Blaðsíða 17

unar sem menntamálaráðherra hins nýstofnaða lýð-
veldis. Brynjólfur hafði svo að auki verið innsti kopp-
ur stjórnmálalegra atburða á stofnárinu 1930 og
löngum síðar. Þegar samtalinu lauk sagði Stefán:
„Brynjólfur gamli haggast ekki. Hann er algjörlega
ófáanlegur í viðtal.“ Lærlingurinn: „Á ég að reyna að
tala við Brynjólf?“ Stefán tók út úr sér pípuna og
brosti út að eyrum og svaraði: „Heldur þú virkilega
Davíð minn að hann Brynjólfur Bjarnason sé veikur
fyrir heimdellingum?“
Sá fór fram á gang í síma á veggnum þar og fletti
upp á Brynjólfi í Hraunbænum. Aftur inn til Stefáns
og reyndi að leyna því hversu rogginn hann var:
„Brynjólfur segir mér að koma með bandið og að
þetta verði ekkert mál.“
Eftir viðtalið keyrði karl útvarpsstrákinn á gamla
jeppanum sínum, og fór auðvitað yfir á rauðu við
Lönguhlíðina og alla leið heim til Ástu frænku, þáði
molasopa og fóru þau hraðförum aftur í tímann og
var notalegt að hlýða á allt það spjall.
Fleira dúkkaði upp
Í sömu tiltekt og áður var nefnd var rekist á sérprent
úr Andvara frá árinu 1902 og var þar ritgerð „Um
þjóðfund Íslendinga 1851. (Fimmtíu ára minningu)“.
Frá 1904 og fram að tilkomu ríkisstjórna sat ráð-
herra einn í stjórnarráðinu og var ígildi forsætisráð-
herra og ríkisstjórnar.
Og það er einmitt Hannes Hafstein, sem varð ráð-
herra fyrstur manna, 2 árum eftir þessa útgáfu, sem
sendi tilvonandi eftirmanni sínum samantekt sína
áritaða: „Herra formaður Jón Magnússon, vinsam-
lega frá Höf.“
Jón Magnússon varð fyrstur manna forsætisráð-
herra landsins og ári síðar í forsæti fullvalda ríkis.
Þessi kveðja, viðtakandinn og sendandinn er ekki
ónýtur búningur um grein sem fjallar um einn sögu-
legasta atburð sjálfstæðisbaráttunnar þar sem Jón
Sigurðsson forseti er í aðalhlutverki.
Jón Magnússon varð svo fyrsti forsætisráðherrann
sem lést í því embætti. Hinn var Bjarni Benedikts-
son, en á næsta ári verður hálf öld frá þeim ógnar-
atburði.
Fróðleg skrif og á góðu lífi
Þessi 117 ára gömlu skrif eru enn gagnleg fyrir okkur
og sumt er ótrúlega þörf áminning eins og þessi kafli
bendir til:
„Á Íslandi hafði minning fornra rjettinda aldrei
sloknað til fulls, þótt stundum hjarði helst til dapurt,
og var um þessar mundir farin að lifna aftur í þjóð-
inni. Starf og eggjanir ungra ágætismanna, Baldvins
Einarssonar, Fjölnismanna, og síðast en ekki sízt
Jóns Sigurðssonar, höfðu vakið nýjar vonir og nýtt
lífsmagn.
Endurreisn alþingis hafði og stuðlað mjög að því að
efla þjóðlífið á ný, og í konungsúrskurðinum frá 20.
maí 1840, þar sem endurreisn þingsins er fyrst heit-
ið, var komin fram mikilsverð viðurkenning af stjórn-
arinnar hálfu á sjerstökum þjóðrjettindum og sjer-
staklegum þörfum landsins, er taka bæri tillit til, og
hlaut það að gefa tilefni til góðra vona fyrir framtíð-
ina.
Meðan einvaldsstjórnin hjelzt í Danmörku, svo ól-
seig að allmargir hjeldu að hún mundi haldast til ei-
lífs nóns, þar sem jafnvel lærðir menn ljetu sjer um
munn fara, að þó að Danakonungur hefði vald til að
fara með lög og rjett hvernig sem þeir vildu, og gjöra
allt sem þeim dytti í hug, þá væri þó eitt sem þeir
mættu ekki gjöra – að sleppa einveldinu, þá var ekki
von að miklar ráðagjörðir væru á Íslandi um hlut-
töku landsins í væntanlegu, frjálslyndu stjórn-
arformi. En nú var hnúturinn loks leystur, hin
danska þjóð komin til vegs og valda í landi sínu, og
átti nú sjálf að ráða lögum sínum og lofum í skjóli
þingbundins konungsvalds. Það var því svo sem
sjálfsagt, að Íslendingar yrðu af sinni hálfu að vænta
sjer þeirrar hluttöku í frelsinu, sem aptur var skilað,
er landi þeirra bar eftir sögu sinni, þjóðerni og lands-
háttum. En þó að þeir menn, sem nú komust að
stjórnarstýrinu, bæru hátt fána þjóðernis og þjóð-
frelsis, þá voru samt horfurnar til jafnrjettis hvergi
nærri svo glæsilegar fyrir Ísland, sem ætla hefði
mátt eptir stefnu þeirri sem einveldiskonungurinn
Kristján 8. tók, er hann endureisti alþingi, og veitti
því fullt jafnrjetti við hin önnur ráðgjafarþing, sem
þá voru til í Danmerkurríki. Einmitt í því sem um
þessar mundir var einhver hin mesta afltaug Dana,
þjóðarmetnaðurinn, sem þá lá í loftinu, og var eld-
kveikjan til allra frelsishreyfinga, var hætta falin fyr-
ir minni máttar samþegna, sem áttu sjer sjerstakt
þjóðerni að vernda.
Hinir nýju ráðgjafar konungs voru að vísu rammir
þjóðfrelsismenn, en það þjóðfrelsi, sem þeir unnu,
var danskt þjóðfrelsi eða þjóðríki, og þess dýrð
þeirra mark og mið. Þeim þótti sjálfum svo ofurvænt
um Danmörk og hennar veg, að hætt var við, að þeir
ættu bágt með að skilja það eða una því, að aðrir
þegnar ríkisins hefðu annarlega þjóðernisguði, og
þeir munu að minnsta kosti sumir hverjir hafa álitið
það þverhöfðaskap og einþykkni af Íslendingum, að
skoða Ísland sem sitt fósturland, og vilja ekki þiggja
það kostaboð að vera danskir með Dönum, og taka
þátt í þeirra þjóðfrægð.“
Þegar Brussel er skotið inn í seinni hluta þessa
texta Hannesar Hafstein á þeim stöðum, þar sem
rætt er um afstöðu hinna nýfrelsuðu og valdafengnu
Dana á þjóðfundartíð, bregður mönnum við.
Því er rétt að kjarklausir láti það vera að lesa og
haldi sig áfram við talpunkta frá ráðuneytum og að-
keyptum álitsgjöfum, eins og hingað til.
Aflið í fótunum fylgir kjarki hugans.
Kjarklausir spyrna aldrei við fótum.
Það er óþekkt í fótboltanum.
Á við víðar.
Morgunblaðið/Hari
’
En stjórnmál voru ekki feimnismál
hjá þessum prúðu konum og fjarri því.
Flokkarnir spiluðu mikla rullu og forkólfar
þeirra iðulega heilmiklar hetjur hjá sínum,
enda lítið að hafa í íþróttum, popphátíðum
og hinsegin dögum á þessum tíma.
29.9. 2019 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17