Morgunblaðið - 11.10.2019, Blaðsíða 19

19
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 2019
Á beit Kýrnar á Rangárvöllum sem urðu á vegi ljósmyndara í vikunni sýndu myndatökunni mikinn áhuga. Þótt veturinn sé í nánd hefur veðrið verið milt og enn má rekast á kýr á beit í haga.
Hari
Hagfræðin er
undarleg vísindi. Í
raun fjallar hún um
skort og útdeilingu
takmarkaðra gæða.
Fræðigreinin verður
vart til fyrr en seint á
átjándu öld, þróast á
nítjándu öld og tekin í
notkun á tuttugustu
öld. Þó eru hagfræði-
leg vandamál rædd í
biblíunni. Þannig er fjallað um
draum faraós í 1. Mósebók:
Guð hefur birt faraó hvað hann
hefur í hyggju. Sjö vænu kýrnar
merkja sjö ár og sjö vænu öxin
merkja einnig sjö ár. Þetta er einn
og sami draumur. Sjö mögru og
ljótu kýrnar, sem komu á eftir hin-
um, merkja sjö ár og sjö tómu öxin,
sem skrælnuð voru af austanvindi,
merkja sjö ára hungursneyð.
Þarna er fjallað um góðæri og
hallæri. Þannig er eitt fyrsta hag-
fræðiritið á íslensku „Mannfækkun
af hallærum“ eftir Hannes biskup
Finnsson í Skálholti.
Adam Smith fjallar um frjáls við-
skipti í riti sínu um „Rannsókn á
eðli og ástæðum fyrir auðlegð þjóð-
anna“. David Ricardo setti fram
kennisetningu sína um hlutfallslega
yfirburði þjóða, en sú kennisetning
er grundvöllur utanríkisviðskipta
og kollvarpaði eldri hugmynd um
kaupauðgi, sem lagði fyrst og
fremst áherslu á útflutning.
Viðskiptasamningar og
viðskiptabandalög
Viðskipti á Íslandi voru til-
tölulega frjáls í upphafi síðustu ald-
ar. Á þriðja áratugnum og síðar
voru gerðar ýmsar ráðstafanir til að
vinna á afleiðingum heimskrepp-
unnar, sem var aðeins kreppa í hin-
um vestræna heimi. Sennilega voru
viðskipti ekki mikil
milli Evrópu og
Kyrrahafssvæðis,
nema ef vera skyldi
olíuviðskipti Hollend-
inga við nýlendur
landsins.
Fyrsta kreppu-
ráðstöfunin á Íslandi
var löggjöf um bann
við innflutningi á
óþarfa. Lög þessi eru
undirrituð í Amalíu-
borg 8. mars 1920
„Undir Vorri konung-
legu hendi og innsigli. Christian R
(L.S.)“. Eftir 1930 var hert á öllum
kreppuráðstöfunum, sem aðeins
framlengdi kreppuna hér á landi.
Enn er hugsun margra grundvölluð
á kreppuráðstöfunum þar sem að-
eins gilda svokallaðir „hagsmunir
Íslands“ en ekki almennar leik-
reglur.
Það var ekki fyrr en eftir 1960 að
viðskipti á Íslandi voru löguð að
eðlilegum leikreglum þar sem hlut-
fallslegir yfirburðir Íslands réðu
ferðinni en ekki „hagsmunir“ lands-
ins. Hagsmunir Íslands komu fram
af sjálfu sér með hlutfallslegum
yfirburðum landsins. Þó var ekki
fyllilega lokið við upptöku eðlilegra
reglna í alþjóðaviðskiptum á við-
reisnartímanum milli 1960 og 1970.
Þar stóð fjármálamarkaðurinn al-
gerlega eftir. Almennar leikreglur
urðu fyrst til á Íslandi með EES-
samningi.
Önnur kennisetning um
utanríkisviðskipti grundvallast á
þyngdarlögmáli Newtons, það er að
viðskipti milli landa taki mið af fjar-
lægð. Því hafa orðið til svæðis-
bundin viðskiptabandalög til að
stuðla að hagnýtingu nándar landa.
Það ruglast þó þegar viðskipti milli
Íslands og Kyrrahafslanda eru at-
huguð, því þar er fjarlægð mikil en
viðskipti einnig mikil með ákveðnar
vörur.
Skýrsla um EES-samstarfið
Fyrr í þessum mánuði birtist
skýrsla, sem leggur mat á EES-
samstarfið í 25 ár, tekin saman af
Birni Bjarnasyni, Kristrúnu Heim-
isdóttur og Bergþóru Halldórs-
dóttur.
Í skýrslunni eru settir fram
nokkrir mælanlegir þættir um þró-
un á þeim tíma, sem samningur um
EES hefur verið í gildi. Þróun
kaupmáttar launa er mjög athygli
verður, hvort heldur lágmarkslauna
eða ósundurgreindra launa . Kaup-
máttur lágmarkslauna hefur vaxið
um 149% en almenn launavísitala
hefur hækkað að raungildi um 90%
frá 1990.
Sennilega er þetta mesta hag-
sældartímabil sem yfir landið hefur
gengið og minnir um margt á feitu
kýrnar í draumum faraós. Hag-
vaxtartölur svara til kaupmáttar-
þróunar. Atvinnuleysi hefur minnk-
að á tímabilinu. Útflutningsviðskipti
hafa aukist mikið, sérstaklega þjón-
ustuviðskipti.
Aðgengi Íslendinga að vinnu-
markaði á EES-svæðinu hefur
batnað og starfsréttindi hérlendis
njóta fullrar viðurkenningar um allt
svæðið.
Sine qua non
Það er rétt að spyrja á hvaða
sviði EES-samningurinn er alger-
lega nauðsynlegur. Umfang þess
hluta réttlætir töluvert.
Með aðild að EES-samningnum
hefur Ísland tillögurétt, málfrelsi og
áheyrnarrétt að Flugöryggis-
stofnun Evrópu (EASA) og Lyfja-
stofnun Evrópu (EMA). Í þessum
tveimur stofnunum fer fram meiri
sérfræðivinna en lítið land ræður
við.
Þessar tvær stofnanir eru hluti af
stofnanauppbyggingu Evrópusam-
bandsins á fagsviðum. Ísland hefur
ekki atkvæðisrétt en nýtur alls
ávinnings af starfsemi þeirra á
grundvelli gagnkvæmrar viður-
kenningar.
Aðild að EASA veitir tryggingu
fyrir samræmdum reglum um flug-
rekstur, lofthæfi, flugleiðsögu, flug-
velli, skírteinismál flugliða og ör-
yggisstjórnarkerfi. Með samræm-
ingu þessara þátta hafa íslenskir
flugrekendur heimildir til flugs á
öllu EES-svæðinu og jafnvel að-
gang að „Open Sky“-samningi Evr-
ópusambandsins og Bandaríkjanna.
Loftferðasamningar við önnur ríki
fyrir íslenska flugrekstraraðila
verða mjög einfaldir í framkvæmd á
grundvelli aðildar að EASA.
Aðild að Lyfjastofnun Evrópu
(EMA) er sömu annmörkum háð og
aðild að EASA, þ.e. Ísland er án at-
kvæðisréttar. Þátttaka Íslands í
EMA hefur leitt til betra aðgengis
að nýjum og öflugum lyfjum, auk
bættra upplýsinga fyrir almenning
um lyf. Markaðssetning nýrra lyfja
á Íslandi verður mun fyrr en ella
með þátttöku í EMA.
Á sama veg veitir aðild Íslands að
EMA íslenskum lyfjafyrirtækjum
greiðan aðgang að evrópskum lyfja-
markaði.
Atkvæðagreiðsla skiptir ekki máli
þegar leitað er eftir bestu tækni-
legu lausn.
Lífsgæði
Flugöryggi og lyf eru lífsgæði.
Þetta eru þættir sem almenningur
má ekki fara á mis við. Sá er þetta
ritar telur að aðild að þessum
tveimur stofnunum réttlæti tilvist
EES-samningsins, þótt án at-
kvæðisréttar sé. Atkvæðisréttur er
sjaldan nýttur þegar um tæknileg
mál af þessu tagi er að ræða og
sjaldnast er um fleiri en eina lausn
að ræða. Ef um slíkt er að velja
kann EFTA-dómstóllinn að skera
úr um þegar EFTA-lönd EES-
samningsins eiga í hlut. Það er ólík-
legt að lausn með tvíhliða samn-
ingum um hvert mál veitti betri nið-
urstöðu en samningsbundin aðild að
heildarsamningi, eins og EES-
samningnum.
Raunar má segja hið sama um
þátttöku í samstarfi um fjármála-
markað. Það sem illa hefur farið
skrifast alfarið á þátt Íslendinga
sjálfra vegna ásóknar í skapandi
túlkun á löggjöf og reikningsskilum
og eftirsókn í glæpbrjálaða hegðun
á fjármálamarkaði.
Hvað er að?
Þeir sem eru ósáttir við skýrsl-
una virðast helst ósáttir við eitthvað
sem ekki er í henni. Aðgengi að
nefndinni sem vann skýrsluna var
mjög gott. Viðmælendur nefndar-
innar voru 147. Svo virðist sem við-
mælendur hafi hvort heldur getað
greint frá eigin reynslu varðandi
þætti sem vörðuðu samninginn eða
lagt fram spurningar sem leitast
yrði við að svara.
Það kann að vera að fyrir þeim
sem eru ósáttir sé komið eins og
ósköp venjulegum Íslendingi sem
getur ekki komið sér að erindinu
fyrr en hann gengur út. Þingmenn
þurfa ekki að fara í ham fúlla
gamalmenna þegar þeir vita ekki
hvað þeir vilja.
Í samvinnu þjóða sannast það
sem skáldið sagði: „Kannski er
maður aldrei einn, kannski á maður
aldrei svo bágt að ekki sé einhver
annar að gráta við hliðina á manni,
sýnilegur eða ósýnilegur.“
Eftir Vilhjálm
Bjarnason » Sennilega er þetta
mesta hagsældar-
tímabil sem yfir landið
hefur gengið og minnir
um margt á feitu kýrnar
í draumum faraós.
Vilhjálmur Bjarnason
Höfundur var alþingismaður.
Samningur um EES, ávinningur og ágallar