Morgunblaðið - 31.10.2019, Qupperneq 12

12 DAGLEGT LÍF
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 2019
Þann 31. október gefur Pósturinn út jólafrímerkin 2019.
Myndefni frímerkjanna eru heimasmíðuð íslensk jólatré
frá Hruna í Hrunamannahreppi og Laugardælum í
Flóahreppi. Einnig koma út fjögur frímerki tileinkuð
íslenskri myndlist, þ.e. nýja málverkinu á níunda áratug
síðustu aldar.
Fyrstadagsumslög fást á helstu pósthúsum.
Einnig er hægt að panta þau hjá
Frímerkjasölunni. Sími: 580 1050.
Netfang: stamps@stamps.is
Heimasíða: www.stamps.is
facebook.com/icelandicstamps
Safnaðu litlum listaverkum
Þrír bankar
í Arion appinu
arionbanki.is
Við opnum Arion appið og bjóðum Landsbankann og Íslandsbanka velkomna.
Nú getur þú skoðað alla reikninga og kort í íslenskum bönkum í appinu.
Opin og þægileg bankaþjónusta fyrir alla.
Húðútbrot hafa allflestirfengið en oft fær fólkáhyggjur af því að um sé
að ræða alvarlegan sjúkdóm. Húðin
er stærsta líffæri mannslíkamans
og á húð geta oft komið fram ýmis
merki um sjúkdóma. Allt frá sak-
lausum staðbundnum ertingar- eða
ofnæmisútbrotum, upp í útbrot með
lífshættulegri heilahimnubólgu.
Bólusett er á heilsugæslustöðvum
og víðar fyrir mörgum smit-
sjúkdómum sem valda útbrotum.
Hér verður lauslega fjallað um al-
varleg útbrot en einnig um algeng-
ari birtingarmyndir.
Alvarlegar tegundir
húðútbrota:
Húðblæðingar/depilblæðingar
(Petecchias e.) geta verið merki um
alvarlegan sjúkdóm. Þekktasti or-
sakavaldurinn er meningókokka-
heilahimnubólgu-bakterían og er sá
hvað banvænastur smitsjúkdóma.
Bólusett er fyrir meningókokka-
tegund C (Neisvac-C) í ung-
barnavernd hjá heilsugæslunni og
sem betur fer hefur alvarlegum
heilahimnubólgu og sýkingum stór-
fækkað vegna þess. Þessi útbrot
geta orðið stærri og myndað svo
kallað purpura (stærri húðblæð-
ingar). Þessi útbrot geta einnig
verið merki um aðra alvarlega
sjúkdóma og ráðleggjum við því öll-
um að leita til læknis sem fyrst ef
húðblæðingar myndast.
Útbreidd roðaútbrot með eða eft-
ir smitsjúkdóma. Til eru sjaldgæfar
en alvarlegar tegundir útbrota sem
tengjast streptokokkum og stafýlo-
kokkum sem eru algengar bakt-
eríur sem sýkja menn. – Einnig eru
til alvarleg lyfjaútbrot með flögnun,
sáramyndun og blöðrumyndunum í
húð, svo sem svo kallað Stevens-
Johnson syndrom og TEN. Þessi
útbrot tengjast einnig stundum
sýkingum og eru lífshættuleg.
Ofnæmisútbrot vegna lyfja eða
matvæla eru roðaútbrot með kláða
sem geta verið misslæm. Alvarleg-
asta tegund ofnæmis með útbrotum
er bráðaofnæmi með hugsanlegu
ofnæmislosti (Anaphylaxis/
anaphylactic shock ). Þekktar
ástæður bráðaofnæmis eru lyf svo
sem penicillin, Bólgueyðandi lyf
(NSAID lyf), skuggaefni í æð. Bý-
flugnastungur og vespustungur/
geitungastungur geta einnig valdið
bráðaofnæmi. Síðan má telja mat-
væli svo sem hnetur, jarðarber,
kívíávexti o.fl. Um er að ræða hratt
vaxandi einkenni útbrota/kláða,
jafnvel öndunarerfiðleika og lækk-
andi blóðþrýstings (lost) sem gerist
á allt niður í nokkrar mínútur eftir
inntöku eða inngjöf lyfs eða mat-
væla. Þetta er sú tegund ofnæmis
sem fólk þarf að fá adrenalín
sprautu við og vera undir eftirliti í
kjölfarið. Fólk með sögu um alvar-
lega bráðaofnæmi fær ávísað adr-
enalín sprautupenna (Epipen) til að
geta brugðist hratt við.
Algeng húðútbrot
Exem-húðsjúkdómar eru algeng-
ir, um er að ræða bólgu í húð. Al-
gengast er barnaexem (atopic ec-
zema) sem byrjar á unga aldri
(90% tilfella komin fyrir 4-5 ára
aldur). Húðin er gölluð hvað varðar
varnargildi sitt og raka, verður
þurr og flagnandi, roði myndast
vegna bólgu og kláði verður. Stór
hluti meðferðar er mikil notkun á
rakakremum, oft sterakrem eða
önnur bólguhamlandi krem en
einnig ber að varast sem mest sáp-
ur. Til eru aðrar tegundir exema
svo sem blettaexem á fótleggjum,
snertiexem (annaðhvort ofnæmis-
eða ertingar-snertiexem), flösuex-
em og fleiri undirtegundir húð-
bólgu.
Psoriasis: Þykknaðar húðskellur
myndast með yfirborðsflögnun,
bólgu og roða með kláða og óþæg-
indum. Bólguhamlandi krem, raka-
krem, ljós, og tjara og fleira er not-
að í meðferð.
Smitsjúkdómar sem valda út-
brotum: Bólusett er fyrir mörgum
af þessum sjúkdómum svo sem
rauðum hundum, mislingum. Þess
utan ganga reglulega litlir far-
aldrar af veiruútbrotasjúkdómum
sem eiga það sameiginlegt að vera
vægir og hættulitlir. Fimmta veikin
er veirusjúkdómur sem leggst á
börn mest og veldur bleikum út-
brotum frá andliti og niður, ein-
kennandi eru roðaskellurnar í and-
liti. Mislingabróðir (sjötta veikin,
roseola infantum) leggst á börn 6
mánaða-2 ára mest, með háum hita
í 2-4 daga og síðan koma fíngerð
bleik útbrot víða um líkamann en
hitinn dettur niður. „Gin- og
klaufaveiki“ (Hand, foot and mouth
disease) er síðan annar algengur en
saklaus veiru-útbrotasjúkdómur
þar sem útbrot eru mest í munn-
holi, andliti og á höndum og fótum.
Ekki má síðan gleyma hlaupabólu
með sínum deplum sem breytast
fljótt í litlar blöðrur. Hægt er að fá
bólusetningu fyrir þessum sjúk-
dómi.
Leitið ráða
Hægt að leita sér ráða hjá hjúkr-
unarfræðingi í síma 1700. Einnig er
hægt að skoða aðgengilegar upp-
lýsingar um ýmsa sjúkdóma á
www.heilsuvera.is Leitið til Heilsu-
gæslunnar ef leita þarf ráða eða fá
skoðun hjá hjúkrunarfræðingi og/
eða lækni.
Útbrot á húð geta verið alvarleg
Ljósmynd/Aðsend
Rautt Psoriasis birtist með þykkum húðskellum sem myndast með yf-
irborðsflögnun, bólgu og roða með kláða og óþægindum. Bólguhamlandi
krem, rakakrem, ljós, tjara og fleira er notað í meðferð við þessu.
 Unnið í samstarfi við Heilsugæslu
höfuðborgarsvæðsins.
Heilsuráð
Sveinbjörn Auðunsson,
sérfræðingur í heimilislækn-
ingum, svæðis- og fagstjóri
lækna í Grafarvogi.
Tíu meistaranemar í kennslu- og
menntunarfræðum fengu nú í vikunni
viðurkenningu skóla- og frí-
stundaráðs Reykjavíkurborgar fyrir
framúrskarandi lokaverkefni. Mark-
mið þessara viðurkenninga er að
auka hagnýtingu rannsókna í fag-
starfi með börnum og unglingum í
borginni og gera Reykjavík að vett-
vangi rannsókna, náms og starfs. Öll
voru lokaverkefnin sem hlutu við-
urkenningu unnin á tímabilinu frá
miðju síðasta ári fram til jafnlengdar
í ár. Viðurkenningarverðlaunin fyrir
hvert og eitt þeirra nema 250 þús. kr.
Meðal verkefna sem athygli hlutu
eru Byrjendalæsi sem brú milli tákn-
máls og íslensks ritmáls: Reynsla
döff kennara. Það verkefni vann Ey-
rún Ólafsdóttir. Halla Leifsdóttir fékk
viðurkenningu fyrir verkefnið Í
hlekkjum huglása: Starfendarann-
sókn á samþættingu núvitundarást-
undunar og nýsköpunarmenntar og
Kristín Dóra Ólafsdóttir fyrir verk-
efnið Essið: Ræktun jákvæðrar sjálfs-
myndar á umrótstímum.
Auglýst var eftir umsóknum vegna
viðurkenninganna og bárust alls 26
umsóknir. Valnefnd, skipuð sérfræð-
ingum í starfi leikskóla, grunnskóla
og frístundastarfs fór yfir umsóknir
og valdi verkefnin tíu. Skúli Helga-
son, formaður skóla- og frí-
stundaráðs, afhenti meistaranem-
unum tíu viðurkenningarnar við
athöfn í Listasafni Sigurjóns Ólafs-
sonar. Verðlaunaverkefnin verða í
kjölfarið kynnt fyrir starfsfólki skóla-
og frístundasviðs, eftir því sem við á,
með það að markmiði að efni þeirra
nýtist sem best í fagstarfinu.
Nemar í kennslu- og menntunarfræðum fá viðurkenningu Reykjavíkurborgar
Nýtist í fag-
legu starfi
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Skólastarf Vættaskóli í Grafarvogi.