Morgunblaðið - 31.10.2019, Síða 38

38 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 31. OKTÓBER 2019
Eltak sérhæfir sig í sölu
og þjónustu á vogum
Bjóðum MESTA úrval
á Íslandi af smáum
og stórum vogum
Bandaríkinu er að
draga sig frá Mið-
Austurlöndum enda ekki
lengur háð olíu þaðan.
Bandaríkin eru að leggja
lögreglukylfuna á hill-
una og hætta að skipa
þjóðum fyrir verkum ef
marka má orð Donalds
Trump forseta Banda-
ríkjanna. Kúrdar eru lík-
lega að fá olíulindirnar
sem Ríki íslams lagði
undir sig, sem tryggir tilveru þeirra.
Fall leiðtoga Ríkis íslams, al-
Baghdadi, í aðgerð sérsveita Banda-
ríkjahers er mesti sigur Trumps for-
seta Bandaríkjanna í utanríkismálum.
Kúrdar fagna, öryggi Tyrkja er fest í
sessi og vonandi sér fyrir endann á
stríðum í M-Austurlöndum.
Áratug eftir að Bandaríkin ýttu Ís-
landi í faðm Evrópusambandsins og
Össur Skarphéðinsson fór til Brussel
blasir gerbreytt heimssýn við okkur
Íslendingum. Trump sér hlutina með
norrænum augum enda dóttursonur
trillukarls frá Ljóðhúsum á Suður-
eyjum. Hann dregur Kanada, Græn-
land, Ísland, Færeyjar og Bretland
sem nánustu bandamenn í austri. Ný
stórveldastaða er komin
upp. Líta ber á heim-
sóknir Mike Pence
varaforseta, Mike Pom-
peo utanríkisráðherra
og Rick Perry orkuráð-
herra sem lið í nýjum
áherslum USA.
Fríverslunarsamn-
ingur Atlantsþjóða
Bretland er að yfir-
gefa Evrópusambandið.
Þessi nýja stefna í
Washington og Lundúnum blasir nú
við okkur. Hún gefur Íslandi einstakt
tækifæri til samstarfs sem fullvalda
þjóð í miðju Atlantshafi að gera
Fríverslunarsamning Atlantsþjóða;
Atlantic Free Trade Area. Meginland
Evrópu undir þýðversk/frönsku for-
ræði verður að finna sér lífvænlega
sambúð með Rússum og Kínverjum í
austri; Aröbum í Mið-Austurlöndum
og Afríku í suðri. Pólverjar hafa snúið
sér til Bandaríkjanna um vernd gagn-
vart Rússum meðan Þjóðverjar eru
að leggja olíuleiðslu frá Rússlandi og
straumur flóttafólks er úr suðri. Þess-
ar staðreyndir endurspegla vanda
Evrópu.
Vandræðin hófust 1262
Vandræði Íslands hófust þegar við
seldum þjóðveldið undir norska
stjórn og stuttu síðar dansk-þýð-
verska stjórn. Það hafði í för með sér
650 ára áþján sem nærfellt tortímdi
íslenskri þjóð, menningu og tungu.
En þjóðin þraukaði og fékk heima-
stjórn 1904 og endurheimti fullveldi
1918 og árið 1944 sjálfstæði með til-
styrk USA. Ásamt þjóðveldisöld er
20. öldin önnur gullöld Íslands; full-
veldi, sjálfstæði, landhelgi og auðlegð
undir forræði Sjálfstæðisflokksins
með samstarf við USA sem hornstein.
Grænland verður líklega sjálfstætt
á næsta áratug. Þá mun danska yf-
irstéttin taka að upplifa sig græn-
lenska líkt og gerðist hér á landi á 20.
öld. Við eigum að styðja Grænland til
sjálfstæðis og draga úr norrænu sam-
starfi enda fátt gott komið frá Norð-
urlöndum eftir að forfeður okkar
sigldu yfir úthafið í leit að frelsi. Nor-
ræn samvinna mun og á að snúast um
skandinavíska samvinnu innan ESB.
Við eigum ekki að vera að skipta okk-
ur af því en auðvitað vilja Skandinav-
ar endurvekja Kalmarsamband og
auka þannig áhrif sín innan ESB þar
sem við verðum aldrei annað en horn-
reka.
Ekki endurtaka
mistökin frá 1262
Það væri glapræði að endurtaka
leikinn frá 1262 og selja okkur að
þessu sinni undir þýðverskt/franskt
forræði. Við eigum ekki að selja frelsi
okkar undir þjóðir með svarta fer-
ilskrá. Það er kominn tími til að segja
upp EES-samningnum og end-
urvekja fullveldi okkar. Við skulum
eiga góð samskipti við Evrópuþjóðir
líkt og ávallt. Við eigum að hafa fullt
forræði yfir auðlindum okkar; orku
og fiski. Með Fríverslunarsamningi
Atlantsþjóða sem fullvalda þjóð
tryggjum við öryggi okkar, auðlindir
og auðlegð. Íslenskum stjórn-
málaflokkum ber að slíðra sverðin og
móta utanríkisstefnu fullvalda þjóðar
sem á öflug viðskipti og samskipti við
allar þjóðir heims.
Ný heimssýn fullvalda þjóðar
Eftir Hall Hallsson
» Það væri glapræði að
endurtaka leikinn
frá 1262 og selja okkur
að þessu sinni undir þýð-
verskt/franskt forræði.
Hallur Hallsson
Höfundur er fréttamaður og
sagnfræðingur.
h.hallsson@simnet.is
Til þessara tveggja
fyrirtækja var stofnað á
sams konar grundvelli,
annars í Bandaríkjunum
1937 og hins á Íslandi
1965. Grundvöllurinn var
að reisa vatnsaflsvirkj-
anir og selja raforku á
kostnaðarverði til al-
mennings, samkvæmt
gjaldskrá. Fyrirtækin
áttu sjálf flutningsvirkin
sem fluttu raforku á áfangastað.
Eftir að samkeppni hóf innreið sína
á markaðinn á níunda áratug síðustu
aldar hefur fokið í ýmis skjól hjá þess-
um fyrirtækjum. Með íslensku raf-
orkulögunum 2003 var sú ráðstöfun
gerð að færa flutningskerfi Lands-
virkjunar í sérstakt fyrir-
tæki, Landsnet, en Bonne-
ville á og rekur enn sitt
eigið flutningskerfi.
Áhugavert er að bera
þessi tvö fyrirtæki saman,
en þau starfa hvort í sínu
umhverfi við aðstæður sem
þar gilda.
Bonneville Power
Bonneville Power er raf-
orkuframleiðandi í norð-
vesturríkjum Bandaríkj-
anna og er í ríkiseigu.
Fyrirtækið á 31 vatnsaflsvirkjun á
vatnasviði Columbia-fljótsins. Sam-
anlagt uppsett afl er 22.458 MW og
nýting aflsins til raforkuframleiðslu að-
eins 39%.
Árið 2018 voru skuldir Bonneville
Power 15.000 MUSD og rekstrar-
hagnaður fyrir fjármagnsliði 678
MUSD. Skuldirnar eru því 22 sinnum
hærri en árshagnaður. Auk reksturs
virkjana stundar fyrirtækið flutninga á
eigin raforku. Almennt má segja að
fyrirtækið selji vatnsorku á verðinu 36
USD/MWh sem þarf að keppa við sól-
ar- og vindorku frá Kaliforníu og víðar
á verði frá 22 USD/MWh.
Helsti útgjaldaliður er rekstur og
viðhald, en elstu hlutar kerfisins eru
orðnir 82 ára. Þ. á m. er gríðarlegur
kostnaður við að vernda og byggja upp
laxastofna á vatnasviðinu. Þessi kostn-
aðarsama viðleitni, sem staðið hefur í
fjöldamörg ár, hefur enn ekki skilað
neinum marktækum árangri.
Margir raforkusamningar fyrir-
tækisins renna út árið 2028, en búast
má við að verðsamkeppni muni aukast
á næstunni og ekki víst að fyrirtækinu
takist að semja áfram við núverandi
viðskiptavini. Flest matsfyrirtæki
meta nú Bonneville Power með nei-
kvæðar horfur.
Landsvirkjun
Landsvirkjun er raforkusali í eigu
íslenska ríkisins. Fyrirtækið á lang-
flestar vatnsaflsvirkjanir á Íslandi, þar
á meðal allar þær stærstu. Samanlagt
uppsett afl fyrirtækisins er 2.145 MW
og nýting þess til raforkuframleiðslu
79%, sem er miklu hærra en hjá
Bonneville Power.
Árið 2018 voru skuldir Landsvirkj-
unar 2.259 MUSD og rekstrarhagn-
aður fyrir fjármagnsliði 144 MUSD.
Skuldirnar eru því 16 sinnum hærri en
hagnaðurinn. Stærsti hluti starfsem-
innar er bygging og rekstur virkjana
en með raforkulögum 2003 var flutn-
ingskerfið fært í nýtt fyrirtæki, Lands-
net. Meðalverð til stóriðju var 28,30
USD/MWh.
Helstu útgjaldaliðir eru rekstur, við-
hald og bygging nýrra virkjana sem að
miklu leyti hefur verið fjármögnuð úr
rekstri.
Samningar Landsvirkjunar um raf-
orkusölu til stórnotenda munu á end-
anum renna út. Álverið í Straumsvík er
komið á aldur. Árið 2010 var gerður
nýr samningur milli Landsvirkjunar
og álversins, sem gildir til 2036. Hann
er ekki opinbert plagg en ætla má að
álverið hafi gert einhver mistök við
gerð hans, því hann er því svo óhag-
stæður.
Samanburður á Bonneville
Power og Landsvirkjun
Samkvæmt því, sem fram kemur hér
á undan, er hlutfallslegur mismunur
fyrirtækjanna bitamunur en ekki fjár.
Umræða er nú í gangi í Bandaríkj-
unum um hvort Bonneville Power sé að
verða gjaldþrota. Rekstrarerfiðleikar
eigi bara eftir að versna, aðallega
vegna verðsamkeppni við ódýra sólar-
og vindorku. Fjórir forsetar Banda-
ríkjanna á síðustu áratugum hafa haft
skoðun á málinu og látið kanna mögu-
leika á hagræðingu. Ronald Reagan
lagði til að selja hinn almenna mark-
aðshluta til að minnka skuldir ríkisins,
Bill Clinton vildi selja allt allt fyrir-
tækið, George W Bush vildi hækka
gjaldskrár, kannski án þess að hugsa
dæmið til enda, og Donald Trump hef-
ur lagt til að selja sérstaklega flutn-
ingskerfi fyrirtækisins. Ekkert af
þessu hefur þó náð fram að ganga.
Hins vegar eru menn á Íslandi svo
ánægðir með stöðuna hjá Lands-
virkjun að þeir hafa lagt til að stofn-
aður verði þjóðarsjóður að hætti olíu-
sjóðs Norðmanna. Fjármálaráðherra
hefur vitaskuld tekið þessu vel og lagt
fram lagafrumvarp um sjóðinn. Verð-
ur málið tekið fyrir á Alþingi á næstu
mánuðum. Sjóður, þar sem afrakstur
af vatnsorkuverum er færður í þjóð-
arsjóð, þekkist hvergi í heiminum í
dag. Starfandi sjóðir snúast nánast
eingöngu um ráðstöfun hagnaðar af
sölu á óendurnýjanlegum orkugjöfum,
aðallega olíu.
Í framhaldi af þessu mætti álykta
að sá þjóðarsjóður, sem nú er í und-
irbúningi hér á Íslandi, væri kannski
ekki allt of góð hugmynd.
Eitt eiga Bonneville Power og
Landsvirkjun þó sameiginlegt. Þau
greiða hvorugt sérstakt auðlindagjald
vegna nýtingar á endurnýjanlegu
rennsli vatnsfalla. Hef ég ekki heyrt á
það minnst í skrifum um Bonneville
Power, en hér á landi eru menn að
fara á límingunum út af nauðsyn þess
að Landsvirkjun greiði auðlindagjald
til sín sjálfs en fyrirtækið er í ríkiseigu
eins og áður kom fram.
Sinn er siður í landi hverju.
Niðurstaða
Bíðum með þjóðarsjóð og auðlinda-
gjald, alla vega í bili. Ef afgangur
verður á rekstri Landsvirkjunar,
greiðum þá niður lán og veitum arði í
ríkissjóð.
Bonneville Power og Landsvirkjun
Eftir Skúla
Jóhannsson » Bíðum með þjóðar-
sjóð og auðlinda-
gjald, alla vega í bili. Ef
afgangur verður á
rekstri Landsvirkjunar,
greiðum þá niður lán og
veitum arði í ríkissjóð.
Skúli Jóhannsson
Höfundur er verkfræðingur.
skuli@veldi.is
Atvinna