Fréttablaðið - 19.02.2020, Síða 25

Við fáum skýr svör
frá okkar félags-
mönnum um að raforkuverð
sé ekki samkeppnishæft og
að betri kjör bjóðist annars
staðar.
Sigríður Mogensen,
sviðssjóri
hugverkasviðs
hjá SI
Heimsmeðaltal
0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000
Ko
st
na
ðu
r
Samanlögð álframleiðsla í tonnum
✿ Orkukostnaður álvera
eftir landsvæðum miðað við framleiðslu
n Önnur lönd n Kanada n Ísland n Noregur n Evrópa
Heimild: CRU Group
0 10.000 20.000 30.000 40.000 50.000 60.000
Re
ks
tr
ar
ko
st
na
ðu
r
Samanlögð álframleiðsla í tonnum
✿ Rekstrarkostnaður álvera
eftir landsvæðum miðað við framleiðslu
n Önnur lönd n Kanada n Ísland n Noregur n Evrópa
Heimild: CRU Group
Færsla Íslands
Klippt hefur verið neðan af gröfunum til að sýna mismuninn betur.
Fjórtán milljarða króna arðgreiðsla vegna viðræðna við Norsk Hydro
Álverið í Straumsvík greiddi arð upp á 130
milljónir dala til móðurfélagsins árið 2017
en upphæðin jafngildir um 13,9 milljörðum
króna miðað við meðalgengi ársins. Í svari frá
Rio Tinto á Íslandi kemur fram að arðgreiðslan
hafi verið sú eina sem fyrirtækið hefur greitt
frá árinu 2004.
„Þetta var fjármagn sem var til í fyrirtæki
frá því áður en taprekstur jókst vegna hás
raforkukostnaðar og krefjandi markaðsað-
stæðna. Arðgreiðslan fór fram vegna þess að
fyrir lá bindandi kauptilboð frá Hydro um að
kaupa ISAL en fyrirtæki eru jafnan ekki seld
með lausafé,“ segir Bjarni Már Gylfason, upp-
lýsingafulltrúi Rio Tinto á Íslandi.
Hydro gerði skuldbindandi tilboð um kaup
á öllu útgefnu hlutafé í álverinu í febrúar 2018
og í kjölfarið sagði Ole Sæter, yfirmaður álvera
Hydro, þegar hann var spurður af blaða-
mönnum, að samningurinn við Landsvirkjun
væri samkeppnishæfur.
Norski álframleiðandinn Norsk Hydro
hætti sem kunnugt er við kaupin á álverinu í
Straumsvík haustið 2018 en félagið sagði við
það tilefni að tekið hefði lengi tíma en búist
var við að fá samþykki framkvæmdastjórnar
Evrópusambandsins fyrir kaupunum.
Eftir að Norsk Hydro hætti við kaupin var ál-
verið aftur sett í söluferli og greindu erlendir
miðlar frá því að Glencore, einn af stærstu
eigendum Norðuráls, og hið þýska Trimet
Aluminium, hefðu áhuga á að kaupa álverið.
Rannveig sagði nýlega í samtali við mbl.is að
því söluferli væri lokið: „Nú er ekki verið að
vinna í sölumálum, heldur verið að ræða við
aðila hérlendis um hvort eigi að halda þessum
rekstri áfram.“
Fjallað var um mögulega sölu á álverinu í
Straumsvík á Aluminium Insider síðasta sumar
sem taldi álverið vera heppilega fjárfestingu.
„Þrátt fyrir að ISAL greiði hæsta raforkuverð-
ið á meðal íslenskra álvera er það enn með því
lægsta sem finnst í Evrópu. Ísland framleiðir
alla sína raforku með vatnsafli og jarðvarma
sem er í samræmi við stefnu Rio Tinto um
„grænt ál“. En að því gefnu að raforkuverðið
sé mun hærra í Straumsvík en hjá álverum Rio
Tinto í Kanada, þá er er ákvörðunin um að losa
sig við álverið í samræmi við stefnu Rio um
að draga úr kostnaði og hámarka arðsemi,“
skrifaði greinandi Aluminium Insider.
Álverið í Straumsvík er annar stærsti viðskiptavinur Landsvirkjunar á eftir Fjarðaáli á Reyðarfirði. Tæplega fjórðungur af raforkusölu orkufyrirtækisins fer til álvers Rio Tinto. FRÉTTABLAÐIÐ/SIGTRYGGUR ARI
árinu 1979 sem var á hagstæðum
samningi hjá Landsvirkjun fram
til ársins 2019. Elkem ákvað að
nýta heimild í samningnum um að
framlengja raforkuviðskiptin um
tíu ár eða fram til ársins 2029. Þar
með var virkjað ákvæði um að sér-
stakur gerðardómur skyldi ákveða
hvaða verð yrði á raforkunni það tíu
ára tímabil. Niðurstaða gerðardóms
fól í sér umtalsverða hækkun á raf-
orkukostnaðinum.
„Ef við skoðum þættina sem hafa
áhrif á afkomu okkar má segja að sá
þáttur sem vegur þyngst sé mark-
aðsverð á afurðum. Það sveif lar
afkomunni upp og niður. En ef við
skoðum samkeppnishæfni verk-
smiðju okkar á Íslandi – Elkem er
með 27 verksmiðjur á heimsvísu
– þá samanstendur hún af þremur
meginþáttum og hefur gert það frá
upphafi,“ segir Einar.
„Þar má fyrst nefna f lutnings-
kostnað. Við flytjum öll hráefni inn
og allar afurðir út. Þetta hefur veikt
samkeppnistöðu okkar gagnvart
keppinautum í Evrópu,“ segir Einar.
Annar þáttur sem vegur þungt
er innlendur kostnaður og launa-
kostnaður. Öll þjónusta sem Elkem
kaupir innanlands er beintengd
við launaþróun og þessi kostnaður
er mjög óhagstæður að sögn Einars.
Verksmiðja Elkem á Íslandi er sú
dýrasta innan samstæðunnar hvað
laun varðar.
„Þriðji þátturinn er raforkan en
hún er ástæðan fyrir því að verk-
smiðjan er yfirleitt á Íslandi. Raf-
orkuverðið var hagstætt og gerði
það að verkum að verksmiðja á
Íslandi var samkeppnishæf. Eftir
niðurstöðu gerðardóms má segja að
þessi samkeppnisþáttur sé að miklu
leyti horfinn,“ segir Einar.
„Ef við skoðum meðalaf komu
síðustu ára – á bilinu tíu til þrettán
ár – þá má segja að raforkuhækk-
unin hafi að stórum hluta étið upp
allan hagnaðinn. Þetta þýðir að við
höfum verið og erum að leita leiða
til að hagræða og fækka fólki.“
Vandinn er tvíþættur að sögn
Einars. Annars vegar er fyrirtækið
að glíma við skammtímaáhrif af
hærra raforkuverði og hins vegar
vakna spurningar um hvað taki við
þegar samningurinn rennur út árið
2029.
„Það sem hrjáir okkur mest er
spurningin um hvað tekur við eftir
2029. Ef það stefnir í enn hærra raf-
orkuverð þá lítur þetta afskaplega
illa út og við þurfum svar við þeirri
spurningu mjög f ljótt vegna þess
að við höfum stöðvað fjárfestingu
í uppbyggingu.
Þegar við fjárfestum í uppbygg-
ingu þurfum við að horfa meira en
níu ár fram í tímann. Við höfum
þurft að setja ýmis góð mál á ís, til
dæmis verkefni sem snúa að endur-
nýtingu á orku og varma, á meðan
óvissan er eins og hún er í dag,“ segir
Einar.
„Afurðaverðið mun sveiflast upp
og niður en samkeppnishæfnin
hefur versnað svo mikið að við þurf-
um að reka verksmiðjuna betur en
aðrir innan Elkem og líklega betur
en flestir okkar keppinautar til þess
að það sé arðbært að vera hérna. En
arðsemin til lengri tíma litið er ekki
mjög spennandi og það er ólíklegt
að við myndum byggja verksmiðju
á Íslandi í dag.“
hvernig eigi að leysa úr því.“
Raforkuverð ISAL fyrir hverja
megavattstund er um 38 dalir að
sögn viðmælenda Markaðarins sem
þekkja vel til. Í verðinu er raforku-
flutningur innifalinn sem er talinn
nema um sex dölum. Til saman-
burðar má ætla að raforkuverð til
Fjarðaáls sé vel undir þrjátíu dölum
og að kjör Norðuráls hafi verið svip-
uð þar til í fyrra þegar endurnýj-
aður samningur við Landsvirkjun
tók gildi. Þá er Rio Tinto sagt borga
26 dali með f lutningi fyrir hverja
megavattstund í Kanada.
Álverið í Straumsvík er annar
stærsti viðskiptavinur Landsvirkj-
unar á eftir Fjarðaáli á Reyðarfirði
en samkvæmt ársskýrslu orkufyrir-
tækisins fyrir árið 2018 eru um 23
prósent af raforkusölu þess til álvers
Rio Tinto.
Markaðurinn óskaði eftir viðtali
við Rannveigu Rist um samkeppnis-
hæfni Rio Tinto á Íslandi en fyrir-
tækið varð ekki við beiðninni. Þá
vildu forsvarsmenn Norðuráls ekki
tjá sig um stöðu mála.
Tor Arne Berg, forstjóri Fjarðaáls,
segist ekki geta tjáð sig um raforku-
samning álfyrirtækisins við Lands-
virkjun enda sé hann trúnaðarmál.
„Það er þó alveg ljóst að álverið
var reist hér á landi vegna þess að
hér var í boði langtímasamningur
á stöðugri orku,“ segir hann.
„Helsta ógnin sem steðjar að
áliðnaði um þessar mundir er
offramleiðsla í Kína sem kemur til
vegna óeðilegra niðurgreiðslna frá
ríkinu. Þetta hefur orðið til þess að
álverð hefur fallið á alþjóðlegum
markaði sem þrengir mjög að sam-
keppnisstöðu í þessari grein,“ bætir
forstjórinn við.
Óvissa um framtíð Elkem
Elkem hefur starfrækt járnblendi-
verksmiðju á Grundartanga frá
Þá nefnir Einar að Landsvirkjun
hafi ekki verið sátt við niðurstöðu
gerðardóms og talið að raforku-
verðið ætti að vera hærra. Því sé
líklegt að Landsvirkjun muni fara
fram á hærra verð en rekstur Elkem
getur staðið undir þegar núgildandi
samningur rennur út.
Gott verð á heimsmælikvarða
Landsvirkjun stóð fyrir fundi í
byrjun árs þar sem Martin Jack-
son, álsérfræðingur hjá greiningar-
fyrirtækinu CRU, fjallaði um stöðu
íslenskra álvera í alþjóðlegu sam-
hengi.
„Íslenski áliðnaðurinn er í góðri
stöðu í dag. Sjálf bærni er lykilatriði
í áliðnaðinum í dag, og með vaxandi
regluverki og hærri kolefnisskött-
um verður hún sífellt mikilvægari,“
sagði Jackson, spurður um stöðu
áliðnaðarins hér á landi.
„Það jákvæða við íslenska áliðn-
aðinn, þar sem álverin eru hag-
kvæm og knúin af vatnsaf lsorku,
er að hann stendur vel hvað varðar
kostnað vegna þess að kolefnislos-
un mun á endanum leiða til hærri
kostnaðar hjá álverum. Ef þú ert að
losa lítið í dag þá verður kostnaður-
inn hlutfallslega minni þegar fram
í sækir.“
Spurður nánar út í hvort íslensk
álver væru samkeppnishæf í dag
hvað kostnað varðar svaraði Jack-
son játandi og nefndi að þau væru
á meðal þeirra álvera sem væru
með hvað lægstan orkukostnað á
heimsvísu. Einungis álver í Kanada
byggju við hagstæðari orkukjör.
Aftur á móti versnaði samkeppnis-
staðan þegar annar rekstrarkostn-
aður væri tekinn með í reikning-
inn.
Virði afurða er lykilþáttur
Í erindi Jacksons kom fram að ein
af ástæðunum fyrir því að Ísland
er orðið eftirbátur Noregs í álfram-
leiðslu væri sú að norsk álver fram-
leiði virðismeiri afurðir. Álhleifar
eru einfaldasta afurðin en með
sérhæfðari framleiðslu er hægt að
fimmfalda arðsemi framleiðslunn-
ar. Aftur á móti er ekki auðvelt að
sækja inn á þennan markað enda
er fjármagnsfrekt að sérhæfa fram-
leiðsluna.
Rannveig sagði í samtali við
mbl. is í síðustu viku að álið sem
búið er til í verksmiðjunni væri í
hæsta gæðaf lokki og framleiddar
væru f lóknar og dýrar vörur sem
fáir aðrir aðilar gætu framleitt.
„Við höfum mikla sérhæfingu
sem byggir á mikilli þekkingu, og
við erum búin að komast eins langt
og hægt er með þetta. Við erum allt-
af með þetta tap, og meginástæða
fyrir því er að við erum að borga
miklu hærra verð fyrir raforkuna en
aðrir í iðnaðinum, bæði þegar litið
er hér innanlands eða skoðaður er
samanburður við útlönd.
Þannig að við erum með mjög
óhagstætt raforkuverð og eigum
ekki annars kost,“ sagði Rannveig.
Einar hjá Elkem segir að á síðast-
liðnum tíu árum hafi fyrirtækið
fjárfest í búnaði til að framleiða
virðismeira kísiljárn og sú fjárfest-
ing hafi heppnast vel.
„Þetta er ein af ástæðunum fyrir
því að við erum ekki búin að gefast
upp þrátt fyrir að grunnforsendur
hafi breyst,“ segir Einar.
Staða gagnavera versnað
Landsvirkjun hefur bent á að nýj-
ustu gögn Eurostat frá árinu 2018
sýni að raforkukostnaður smærri
stórnotenda, sem nota 10-20 MW,
sé samkeppnishæfur miðað við
önnur Norðurlönd. Þau gögn sýni
að raforkuverð og f lutningsverð
hafi verið lægst á Íslandi.
Sigríður Mogensen, sviðsstjóri
hugverkasviðs hjá Samtökum iðn-
aðarins, segir að fjarað hafi undan
samkeppnishæfni gagnavera – sem
teljast til minni stórnotenda – frá
árinu 2018.
„Ísland er að tapa samkeppnis-
forskoti sínu í þessum iðnaði og
það er tvennt sem skiptir mestu
máli í þeim efnum: Annars vegar
raforkuverðið og hins vegar gagna-
tengingar.
Við fáum skýr svör frá okkar
félagsmönnum um að raforkuverð
sé ekki samkeppnishæft og að betri
kjör bjóðist annars staðar. Þetta
birtist meðal annars í þeirri ákvörð-
un Advania Data Centers að byggja
frekar nýtt gagnaver í Svíþjóð en hér
á landi,“ segir Sigríður.
„Raforkuverð hjá framleiðand-
anum er eitt en síðan eru það
f lutnings- og dreifikostnaður sem
leggjast ofan á verðið. Þegar fyrir-
tæki tekur ákvörðun um uppbygg-
ingu á gagnaveri er horft til heildar-
verðsins auk annarra þátta.“
Sigríður segir að horfa þurfi
til virðiskeðjunnar í heild sinni.
Umræðan eigi ekki að snúast um
einstakt fyrirtæki og arðsemi þess
heldur um arðsemi þjóðarbúsins.
Þá skipti máli að byggja upp öflugan
og samkeppnishæfan iðnað.
„Gagnaversiðnaðurinn er sá
iðnaður sem er að vaxa hvað hrað-
ast á heimsvísu. Það er vaxandi
eftirspurn eftir vinnslu og hýsingu
gagna, og hún mun fyrirsjáanlega
aukast mjög mikið. Gagnavers-
iðnaðurinn byggðist upp tiltölulega
hratt hér á landi en það eru blikur á
lofti varðandi framhaldið.
Spurningin er hvort Ísland ætli
að vera þátttakandi í þessari þróun
á heimsvísu. Þá skiptir máli að við
höldum rétt á spilunum svo við
missum ekki alveg úr höndunum
það samkeppnisforskot sem við
höfðum á sínum tíma,“ segir Sig-
ríður.
MARKAÐURINN 7M I Ð V I K U D A G U R 1 9 . F E B R Ú A R 2 0 2 0