Skessuhorn - 27.02.2019, Blaðsíða 20

MIÐVIKUDAGUR 27. FEBRÚAR 201920
Pálína Gísladóttir í Grundarfirði
fagnaði 90 ára afmæli sínu ásamt
fólkinu sínu í lok janúar. Pálínu, eða
Pöllu, þekkja margir Grundfirðing-
ar, enda hefur hún búið þar stærst-
an hluta ævinnar. Í afmæli Pálínu
gaf hún börnum sínum æskuminn-
ingar sem hún hefur safnað og skráð
með aðstoð Gunnars Kristjánssonar
og fleiri. Hér verður drepið niður í
minningarbrot Pálínu úr æsku, frá
þeim árum sem byggð var að verða
til á Nesinu og þar til hún hóf bú-
skap með eiginmanni sínum Hall-
dóri Finnssyni frá Spjör, haustið
1947.
Sagan rituð
„Það hefur öðru hvoru komið til tals
meðal afkomenda að mikilvægt væri
að virkja þann mikla viskubrunn sem
fólgin er í henni Pálínu Gísladóttur
tengdamömmu. Hún hefur í gegn-
um tíðina verið að impra á ýmsum
þáttum ævi sinnar þegar tóm hefur
gefist til í amstri dagsins. Ég hef alla
tíð verið áhugasamur um ævi henn-
ar og störf og þá ekki síður að heyra
um hennar upplifun á því hvernig
Grundarfjörður byggist upp. Hing-
að flytur hún á unglingsaldri á þeim
árum sem telja má upphaf byggðar
í Grundarfirði og hefur verið þátt-
takandi í þróun byggðarinnar alla tíð
síðan, ef frá er talið eitt ár sem hún
dvaldi í Reykjavík. Hún er minnug
með eindæmum og það hefur líka
hjálpað að hún hefur verið dugleg við
að koma sinni reynslu, hugsunum og
upplifun á framfæri við sína nánustu
og ekki síður á opinberum vettvangi
eftir að börnin uxu úr grasi.
Þar sem hún tengdamamma er
hirðusöm manneskja hefur hún alla
tíð, frá því hún fór að setja hugsanir
sínar niður á blað, geymt þessi skrif
sín vandlega og gripið til þeirra þeg-
ar hún hefur verið beðin um að flytja
tölu hér og þar við hin ýmsu tilefni.
Margt í hennar fórum er því aukið
og endurbætt aftur og aftur og nauð-
synlegt reyndist að lesa það allt yfir
til þess að ná þeim breytingum sem
bættust við textann í gegnum tíðina.
Ég hef fundið fyrir því hjá tengda-
mömmu um alllangt skeið að hún
hefur haft áhuga að koma þessari
sögu sinni áfram til afkomenda sinna
og það er mikils virði í því sambandi
að geta hafið það verk á meðan hún
er enn við góða heilsu. Á árinu 2013
byrjaði Dagfríður dóttir mín á því
að slá inn í tölvu töluverðan hluta af
því sem tengdamamma hafði skrifað
niður í gegnum tíðina. Ég tók síðan
við keflinu á seinni hluta ársins 2014.
Kláraði þá að tölvusetja það efni sem
eftir var og síðan hófst yfirlestur og
uppröðun efnis í tímaröð eftir því
sem við var komið. Vegna þess hvað
tengdamamma er orðin sjóndöpur
hef ég lesið allt efnið fyrir hana og þá
gjarna verið með segulbandstæki við
höndina til að taka upp athugasemd-
ir og viðbætur, því ýmislegt hefur að
sjálfsögðu rifjast upp hjá henni við
yfirlesturinn. Þá hef ég einnig bætt
við köflum um efni sem mér finnst
að eigi erindi í þessa samantekt.
Þetta æviágrip á svo sannarlega
erindi til afkomenda tengdamóður
minnar og ég er nokkuð viss um að
þeir eiga eftir að verða margs fróðari
um líf og starf einstakrar formóður.“
Gunnar Kristjánsson, Grundar-
firði.
Fædd að Skallabúðum
Ég er fædd á Skallabúðum í Eyr-
arsveit þann 27. janúar 1929. Þar
bjuggu þá faðir minn Gísli Karel El-
ísson og Guðjón bróðir hans hvor
með sinni eiginkonu. Kona pabba og
móðir mín var Jóhanna Hallgerður
Jónsdóttir og kona Guðjóns var Sig-
ríður Elísdóttir. Þeir höfðu byggt
þar saman íbúðarhús árið 1926, þá
báðir nýgiftir menn.
Ári eftir að ég fæðist, eða 1930, eru
börnin orðin tvö í hvorri fjölskyldu
og farið að þrengjast í kotinu. En
úr rætist þegar jörðin Grund í Eyr-
arsveit losnar og pabbi fær hana til
ábúðar. Á Grund hafði búið Kristján
Þorleifsson hreppstjóri. Kona hans
Ragnheiður Benediktsdóttir hafði
látist í ágúst 1929, og hann ákveð-
ið að hætta búskap. Foreldrar mín-
ir fengu ábúð á jörðinni á fardög-
um 1930, og flytja þá að Grund. Þar
man ég fyrst eftir mér, æskan leið
áhyggjulaus þar til 4. maí 1937 en þá
lést móðir mín Jóhanna Hallgerður
Jónsdóttir skyndilega frá okkur fjór-
um börnunum; mér, Vilborgu Guð-
rúnu, Hólmfríði og Elísi.
Eftir dauða hennar kom það í hlut
föður míns að halda heimili fyrir sig
og börnin sín fjögur á Grund sem
hann gerði með nokkurri aðstoð
þó til ársins 1941. Pabbi var þarna
orðinn 38 ára og börnin ung. Vil-
borg að verða tíu ára, ég átta ára,
Elís fjögurra og hálfs árs og Hólm-
fríður tveggja ára eftir fjóra mánuði.
Þórdís á Kampinum, en Kampurinn
var næsti bær við Grund, tók Fríðu
að sér meðan mamma lá á líkbör-
unum og tveimur vikum lengur, en
Fríða fer síðan til Guðrúnar ömmu
okkar í Vindási. Ég var um sum-
arið hjá ömmu og afa á Vatnabúð-
um. Ekki var hægt að jarða mömmu
fyrr en hálfum mánuði eftir að hún
dó, því presthjónin voru í Reykja-
vík og einungis hægt að ferðast með
strandferðaskipi eða með áætlunar-
bíl í Stykkishólm og þaðan með báti
hingað út eftir.
Um vorið 1940 fer svo pabbi suð-
ur í ráðskonuleit og kemur til baka
og með honum ný ráðskona, Krist-
ín Jakobína Árnadóttir frá Reykja-
vík. Hún var fædd 1889 og því 51
árs þegar hún kom til okkar. Ég man
þegar hún kom og minnir að hún
hafi komið með skipi. Hún sat við
borðið í eldhúsinu og við systurnar
höfðum klætt okkur í fínu skokkana
okkar sem ég held að Guðrún móð-
ursystir okkar hafi saumað á okkur.
Við stóðum þarna agndofa og horfð-
um á hana, og hún segir. „Þetta eru
gróflega myndarlegar stúlkur.“ Þetta
var áhyggjulaust sumar og vel um
heimilið hugsað. Um sumarið komu
Þórdís Hansen dóttir Kristínar og
vinkona hennar í heimsókn. Ég á
mynd sem tekin er upp á Mön sum-
arið 1940 af Þórdísi, Vilborgu og El-
ísi en það var vinkona Þórdísar sem
tók myndina. Ég var ekki með í þess-
ari fjallgöngu því ég lá í rúminu með
ógurlega magapínu, blóðkreppusótt
sagði fólkið. Þetta sumar kom líka
önnur dóttir Kristínar í heimsókn.
Hún hét Hulda. Kristín Jakobína var
hjá okkur þar til faðir okkar leysir
upp heimilið snemma árs 1941.
Þorláksmessukvöld 1939
Það er Þorláksmessukvöld og árið er
1939. Pabbi er að leggja af stað í fjós-
ið að mjólka. Hann er með mjólk-
urfötuna í annarri hendi en fjósl-
uktina í hinni. Þegar hann kemur í
fjósið þar sem tvær kýr voru, liggur
önnur þeirra dauð á básnum. Hann
mjólkar þá sem eftir lifir og fer síð-
an með mjólkurfötuna inn í bæ. Nú
þurfti hann að fá hjálp við að draga
dauðu kúna út úr fjósinu. Ekki var
hægt að hafa samband við næstu bæi
nema með því að ganga þangað og
biðja um aðstoð. Hann fór því fram
að Hömrum og niður á Kampinn
og þeir Páll á Hömrum og Ásgeir á
Kampinum koma honum til hjálp-
ar. Festu þeir bönd á kúna og drógu
út úr fjósinu. Við systkinin, Vilborg,
Elís og ég vorum forvitin og fórum
því út að fjósi og mig minnir að það
hafi verið tunglskinsbjart. Fannst
okkur þetta kynleg sjón, kýrin lá á
hryggnum með fæturna upp í loftið.
Næst þurfti að grafa skepnuna. Fyr-
ir norðan fjósið var malarhryggur
eða barð allstórt. Þar var gröf tekin
og kýrin dregin þangað og velt ofan
í gröfina og mokað yfir. Þegar inn í
bæ var komið var Kristín ömmusyst-
ir okkar búin að hita kaffi. Ég man
að pabbi tók í nefið þegar í hús var
komið og segir: „Ef það hefur ver-
ið Miltisbrandur sem drap skepnuna
þá það.“ Ég vissi að miltisbrandur
var skæður og gat borist í fólk, svo
þetta fannst mér ógnvekjandi.
Svo liðu árin, gætu hafi verið 30
eða fleiri, en þá eru fyrirhugaðar
Brot úr æskuminningum Pálínu Gísladóttur í Grundarfirði
Tók þátt í þróun byggðarinnar í Grundarfirði alla tíð
Pálína Gísladóttir í Grundarfirði, prúðbúin á níutíu ára afmælisdaginn 27. janúar síðastliðinn.
Lilja Sigurjón og Gunnar. Götuprýði í baksýn. Pálína á eftirstríðsárunum. Halldór Finnsson, eiginmaður Pálínu.
F.v. Svansskáli, Hraðfrystihúsið og Sólvellir. Grafarnes 1943. F.v. frystihúsið, Oddshús, kaupfélagið og Neshús. Við slátt á Spjör.