Skessuhorn - 10.07.2019, Blaðsíða 18

MIÐVIKUDAGUR 10. júLí 201918
Við setningu Hvanneyrarhátíðar
síðastliðinn laugardag flutti Bjarni
Guðmundsson hugleiðingu um
komu Fergusondráttarvéla hingað
til lands og hverju hún breytti fyr-
ir störf til sveita. Gat hann þess í
upphafi að það kynni að þykja ögn
skrýtið, að haldið væri upp á sjö-
tugsafmæli dráttarvélar, steindauðs
hlutar úr áli, járni og stáli, en bætti
svo við að tilefnið væri þó sérstakt.
„Við, sem farin erum að reskjast,
munum veturinn 1964 þegar í Rík-
isútvarpinu tók að hljóma söngur
síðhæringanna fjögurra frá Liver-
pool, lög eins og „She Loves You,
Yeah, Yeah“, og „Please, Please,
Me“… Veröldin breyttist, varð ekki
söm eftir. Eins var það með Fergu-
son, sem líka kom frá Englandi:
Sjálfur get ég tekið mér í munn
Bítlatextann: „I Saw Her Stand-
ing There“… Ég sá Ferguson-vél-
ina fyrst og splunkunýja standa við
hliðið heima á regnvotum júlídegi
sumarið 1951. Grá var hún, ein-
lit, eiginlega nauða-ómerkileg á að
sjá samanborið við aðra traktora
þeirrar tíðar, rauðgljáandi og lita-
skreytta. En þótt þetta væri fyrsta
tilfinningin átti þessi grái Fergu-
son eftir að breyta mínum heimi
og annarra, rétt eins og Bítlarnir
frá Liverpool,“ sagði Bjarni og hélt
áfram:
Til að útrýma
hungri og fátækt
„Veröldin varð ekki söm eftir komu
Ferguson-dráttarvélarinnar, þessar-
ar uppfinningar írans Harry Fergu-
son og manna hans. Draumur Har-
rys var að allir bændur heims-
ins gætu eignast Ferguson, svo út-
rýma mætti hungri og fátækt, og
skapa frið um alla jörð. Hann lét
sér ekki nægja að hanna dráttar-
vél, heldur mótaði líka hugmynd
að heimspólitík, sem hann kynnti
Winston Churchill og fleiri ráða-
mönnum heimsins, þó án mikils
árangurs. Karlinn Ferguson lét sig
sem sagt stórt og smátt varða, reim-
aði til dæmis skó sína jafnan þann-
ig að báðir endar reimarinnar væru
nákvæmlega jafnlangir og komst í
vont skap ef rúmteppi þeirra Fergu-
son-hjóna var ekki lagt rétt við um-
búning að morgni hvers dags.
Eins og orf í fangi
sláttumanns
Ég ætla ekki að þreyta ykkur með
tæknilegum atriðum, hvað skap-
aði Ferguson-dráttarvélunum sér-
stöðu. Nefni bara aðalatriðið, en
það snerti tengingu verkfæris við
dráttarvélina, stjórn þess og stór-
bætta nýtingu afls vélarinnar. Allri
meðferð dráttarvélar og verkfær-
is var komið fyrir í höndum eins
manns. Má því segja að vél og verk-
færi yrðu framlenging mannshand-
arinnar, eins og orf í fangi sláttu-
manns og hrífa í örmum rakstr-
arkonu. Einkaleyfi vörðu lausnir
Ferguson-manna um árabil, sem
skapaði þeim mikið forskot. Það fór
þó svo að í dráttarvélum nútímans,
sem um sumt minna á geimför, er
ýmislegt, sem rekja má til hinnar
gömlu og gráu Ferguson-dráttar-
vélar.“
Bændur fengu vart
fólk til heyskapar
Bjarni rifjaði upp að það hafi frést
af Ferguson til íslands, raun-
ar bara nokkrum vikum eftir að
smíði þeirra hófst niður í Coventry,
haustið 1946. „Þær fyrstu feng-
ust þó ekki til íslands fyrr en vorið
1949. Þá var staðan í sveitum þann-
ig, að vinnuafl hafði streymt til
þéttbýlis, bændur fengu varla fólk
til heyskapar og hrópuðu á dráttar-
vélar. Pöntunum rigndi því yfir inn-
flytjandann, Dráttarvélar hf. En um
þær mundir höfðu landsmenn rétt
einn ganginn lent í skorti á gjald-
eyri, svo hann varð að skammta.
Væntanlegir Ferguson-kaupend-
ur urðu því að sækja um kaupleyfi
til gjaldeyrisyfirvalda, til sérstakr-
ar nefndar, sem þau mál annaðist.
Umsókn þurfti að styðja rökum og
meðmælum, svo sem um kaupgetu,
bústærð, hjúskaparstand og barna-
fjölda. Meðmæli frá alþingismanni,
hreppstjóra eða presti spilltu ekki.
Illar tungur sögðu Framsóknar-
menn hafa notið forgangs við út-
hlutun leyfa. Rækileg tölfræðirann-
sókn, gerð fyrir áratug, sýndi þó að
svo var ekki. En góðir samvinnu-
menn guldu ekki tryggðar sinn-
ar við kaupfélögin, sem í mörgum
sveitum stýrðu fjárfestingum bænda
á þeim árum. Kaupfélögin með SíS
voru raunar firna áhrifamikið dreif-
ingarkerfi véltækni í landbúnaði
hérlendis.“
Blesa hafði staðið kyrr!
Þá rifjaði Bjarni upp að svo hafi
Ferguson komið: „Það fór ekki
hjá því að ýmislegt gerðist á mær-
um tveggja gerólíkra tíma: Mér er
til dæmis í minni, að móðurbróð-
ir minn hleypur á eftir Ferguson
niður tún þegar þeir pabbi höfðu
velt stóru dyra-grjóthellunni að
nýja vélarhúsinu ofan af sleðan-
um, sem Fergusoninn, splunku-
nýr, dró. Það hafði gleymst að
setja hann í bremsu. Blesa gamla
var vön að standa kyrr við slíkar
aðstæður og bíða skipunar. Menn
lærðu líka brátt, að Ferguson
stöðvaði ekki við blístur líkt og
dráttarklárarnir gerðu vanalega.
Á Fitjum í Skorradal steðjuðu
hrossin inn á Heiði þegar heyrðist
til fyrstu dráttarvélarinnar klöngr-
ast rymjandi fram dalinn, og sáust
ekki lengi á eftir. Alvarlegri varð
þó atburðurinn, er Ferguson kom
fyrst á bæ skólabróður míns úr
Helgafellssveit: Þá strauk drátt-
arklárinn að heiman og fannst
ekki fyrr en eftir hálfan mánuð, þá
dauður ofan í mýrarpytti.
Fleiri atburðir gerðust: Austur
í Skaftártungu hafði ungur bóndi
fallið frá og skilið eftir sig stóra
fjölskyldu. Ekkjunni gekk mis-
jafnlega að manna bústörfin með
ráðsmönnum. En varð svo hepp-
in að eignast Ferguson-dráttarvél.
Elsta dóttirin var munstruð sem
ekill, og hún gat brátt unnið hin
ýmsu búverk með dráttarvélinni.
Búskap fjölskyldunnar var bjarg-
að.
Og svo var það sunnlenski bónd-
inn, sem gat bara dætur með konu
sinni. Enginn sonur kom. Honum
þótti því stefna í nokkra óvissu um
búskapinn. Einhver nágranninn
bankaði þá saman vísu um stöðuna
á bænum:
Er úti var hans eina von
að eignast nokkra syni
fékk hann sér bara Ferguson
flottan af ensku kyni.
Geislabaugur minninga
Á mörgum bæjum kom það í hlut
yngri kynslóðarinnar að tileinka sér,
og beita hinni nýju tækni, að keyra
Gráa-Ferguson. Það er því síst
að undra, að vélin hafi fengið yfir
sig geislabaug minninga í hugum
margra, sem nú eru komnir á efri
ár. Þetta er nýleg og sérstök tegund
ellimannaástar, sem holdgerst hef-
ur hjá stórum hópi einstaklinga,
þannig að þeir hafa ekki linnt látum
fyrr en þeir hafa komist yfir, pússað
upp og hafið til vegs, gráan Fergu-
son – Helst Fergusoninn hans afa.
Vissulega hefur á stöku stað hrikt
í hjónaböndum af þessum sökum,
og einhverjum Ferguson-aðdáanda
kann að hafa verið boðin einangr-
unarvist með sínu grá-rústaða drasli
úti í bílskúr. Sem betur fer er líka til
dæmi um að söfnunarhneigðin hafi
bjargað hjónabandi.
En í alvörunni er þetta menn-
ingarstarf. Þess vegna er haldið upp
á sjötugsafmælið. Það er þáttur í
því að halda til haga mikilvægum
hluta af verkmenningarsögu þjóð-
arinnar. Sögunni um það, hvernig
bændur nýttu erlenda þekkingar-
og tæknistrauma til þess að mæta
nýjum og breyttum tímum, og laga
sig að þeim – Rétt eins og hefur
verið hlutverk búnaðarskólans hér
í 130 ár.
Að lokum bið ég ykkur því að
hylla með mér Gráa-Ferguson,
hinn sjötuga fulltrúa verkaléttis og
umbóta í íslenskum sveitum. Það
er þekkta kveðja Ferguson-öku-
mannsins: Hægri lófinn í rúmlega
höfuð hæð,“ sagði Bjarni að lokum.
Að því búnu hófu viðstaddir hægri
hönd á loft og kölluðu sjöfalt húrra,
eitt fyrir hvern áratug í æviskeiði
Ferguson á íslandi, til heiðurs vél-
inni sem breytti búháttum.
mm
Félagar í Fergusonfélaginu hlýða hér á Bjarna flytja ávarp sitt.
Ferguson breytti lífinu til sveita
Bjarni Guðmundsson fór við upphaf Hvanneyrarhátíðar yfir sögu vélanna sem breyttu búháttum
Bjarni Guðmundsson flutti óð til Ferguson á kirkjutröppunum á Hvanneyri.
„Væntanlegir Ferguson-kaupendur urðu að sækja um kaupleyfi til gjald-
eyrisyfirvalda, til sérstakrar nefndar, sem þau mál annaðist.“ Í dag hefur stór
hópur manna og kvenna víðsvegar um land tekið Ferguson til handargagns,
gert vélarnar upp þannig að sómi er að. Fjöldi þeirra var á Hvanneyri á síðasta
laugardag.