Skessuhorn - 10.07.2019, Blaðsíða 26

MIÐVIKUDAGUR 10. júLí 201926
Sjávarútvegur á íslandi hefur nán-
ast frá landnámi verið undirstöðu-
atvinnuvegur landsmanna. Ski-
paskagi er eitt fyrsta sjávarútvegs-
þorp sem myndaðist á landinu, en
það var á sautjándu öld, á dögum
hins hæstráðanda Brynjólfs bisk-
ups Sveinssonar í Skálholti, sem þá
var höfuðstaður íslands. Matark-
isturnar í Skálholti voru flesta daga
hlaðnar fiski frá Skipaskaga; full-
verkuðum harðfiski og eitthvað af
saltfiski, en harðfiskur var áður fyrr
einn helsti matur íslendinga og
hann gjarnan borðaður með smjöri
eða sölvum. Ekki skaðar að harð-
fiskur er sérlega próteinrík næring.
útgerð var áfram stunduð af full-
um krafti frá Akranesi, og þar var
stórt útver á 19. öld, og um 1870
réru þaðan 78 bátar. Telur Lúðvík
Kristjánsson rithöfundur að óvíða
á landinu hafi verið jafn stór báta-
floti og þar.
Um miðbik síðustu aldar náði
sjávarútvegur hvað hæstum hæðum
hér á Akranesi og voru flestir íbú-
ar bæjarins að mestu leyti tengdir
honum á einn eða annan hátt. Þessi
uppgangur í atvinnulífinu hafði
víðtæk áhrif bæði í íþróttum sem
og alls kyns menningarstarfsemi
og of langt mál upp að telja.
Til gamans getum við skoð-
að vertíðina eitt árið; 1941. Það
ár sýnir svo ekki verður um villst
hvert stefnir. Á vetrarvertíðinni
1941 gengu frá Akranesi 22 bátar
með 240 mönnum. Meðalróðra-
fjöldi þessa fjóra mánuði (jan.-maí)
var talinn vera 80. Eins og sjá má
á róðrafjöldanum hafa gæftir verið
ágætar og veiðarfæratap var tiltölu-
lega lítið. í ársbyrjun 1942 voru
íbúar Akraness 1850 að tölu, eða
fjórum sinnum færri en í dag, og
gefur þetta til kynna mikilægi sjáv-
arútvegsins á þessum árum.
Aflatölur og
aflahlutir árið 1941
Mestan afla í róðri mun v.b. Fylkir
hafa fengið, um 17 smálestir. Fylk-
ir MB-6 var 40 brúttólestir, gerð-
ur út af Þórði Ásmundssyni. Skip-
stjóri var Njáll Þórðarson. Afla-
hæstur á vertíðinni var v.b. Egill
Skallagrímsson MB 73, sem gerð-
ur var út af Haraldi Böðvarssyni.
Skipstjóri var Ragnar Friðriksson.
Egill Skallagrímsson var 28 brúttó-
lestir að stærð. Aflamagn hans yfir
vertíðina var 500 smálestir af fiski,
slægðum með haus. Auk þess hefur
verið saltaður afli hans úr fjórum
róðrum. Aflaverðmæti þessa báts,
miðað við nýjan fisk og hrogn var
um 220 þúsund krónur. Nú árið
2019 væru þetta umreiknað ca 35
milljónir króna.
Aflamagnið á þessum árum var
miðað við slægðan fisk þannig að
500 tonna afli 1941 er í raun 625
tonn (25% hækkun). Lifrarfeng-
ur þessara hæstu báta var á bilinu
frá 35 til 40 þúsund lítrar. Hér ber
að geta að v.b. Höfrungur MB 98
var með allt að því eins mikinn afla
og Egill. Skipstjóri á Höfrungi var
Ástvaldur Bjarnason, og báturinn í
eigu H.B. & Co.
Hér má árétta að Egill Skalla-
grímsson var aðeins 28 tonn og afl-
aði 500 tonn, en 20-30 árum síð-
ar voru hæstu bátar á vetrarvertíð
með um 600 til 900 tonn, en skip-
in orðin 100 til 200 brúttólesti og
tækjabúnaður og veiðarfæri allur
annar og fullkomnari.
Aflabrögð Akranesbáta voru
óvanalega jöfn árið 1941 og stund-
uðu flestir bátanna veiðar með línu
og réru að jafnaði með 30 til 34
bjóð í róðri.
Áætlaður aflahlutur í þessa fjóra
mánuði vetrarvertíðar árið 1941
voru um 10.000 krónur, sem um-
reiknaðar væru á núvirði um kr.
1.600.000.
Skipstjórar
Eins og áður sagði var Egill Skalla-
grímsson talinn aflahæstur. Ragnar
skipstjóri var 33 ára gamall og hafði
þá verið skipstjóri í 10 ár. Hann var
áður meðeigandi og skipstjóri á v.b.
Hafþóri, sem þá var oft báta hæstur
með afla. Meðeigendur með Ragn-
ari voru vélstjórarnir Þorberg-
ur Sveinsson á Setbergi (Setberg-
ur) og Hjalti Benónýsson á Hauka-
bergi. Ragnar Friðriksson og Eg-
ill Skallagrímsson voru ekki aðeins
hæstir árið 1941, heldur einnig
árin 1942, 1944, 1945 og 1946, og
var vertíðaraflinn hjá þeim að með-
atali milli 500 og 700 tonn. Ragn-
ar var um áratugaskeið skipstjóri á
vélbátum frá Akranesi; mikill afla-
maður, eins og áður hefur kom-
ið fram og orðlagður sjósóknari.
Hann var ókvændur og barnlaus og
átti síðast heima á Auðnum, Vest-
urgötu 46.
Frumkvöðlar
Frumkvöðlar í skipstjórn á vélbát-
unum urðu margir hverjir lands-
frægir sjósóknarar og aflamenn, en
margar fórnir voru því miður færð-
ar af sjómönnum við skyldustörf-
in á hafinu. Brautina höfðu rutt
bræðurnir jón og Bjarni Ólafssynir
á Litlateig og bræðurnir Einar og
Skafti jónssynir frá Hofi, en þeir
höfðu drukknað ásamt félögum
sínum, allt vöskum sjómönnum, á
fjórða áratugnum.
Á þessum árum komu í kjölfar-
ið margir aflaskipstjórar, sem áttu
eftir að gera garðinn frægan. Næg-
ir að nefna Akrabræður, þá Berg-
þór, jóhannes og Þórð Guðjóns-
synir; einnig bræðurna frá Sýrup-
arti, þá jóhannes á Auðnum og
Þórð Sigurðssyni og bræðurna frá
Sigurvöllum þá Björn og Valdimar
Ágústssyni. Tveir bræður frá Sól-
eyjartungu, þeir Halldór og Einar
Árnason, voru nafntogaðir; einn-
ig Einar Ingjaldsson á Bakka, Ást-
valdur Bjarnason frá Sýruparti,
Njáll Þórðarson úr Georgshúsi,
Valdimar Kristmundsson í Mörk,
Ármann Halldórsson á Hofteigi,
Sigurbjörn jónsson í Tjörn, Kjart-
an Helgason í Lambhúsum, Hákon
Halldórsson á Hofteigi, Brynjólfur
Nikulásson á Háteigi, Þóroddur
Oddgeirsson frá Svalbarða og svo
mætti lengi telja.
Margir áttu einnig eftir að flytja
til Akraness á þriðja og fjórða ára-
tugnum; fóru þar í fararbroddi
skipstjórarnir og bræðurnir Odd-
ur og Sigurður Hallbjörnssynir frá
Súgandafirði, bræðurnir Loftur og
Þorkell Halldórsson frá Bíldudal,
Marinó Árnason frá ísafirði, Elí-
as Guðmundsson frá Hafnarfirði,
Kristinn jónsson úr Dýrafirði og
fleiri mætti telja.
Tímamót
Mjög afdrifarík tímamót urðu hér
á Skaganum fyrir nokkrum árum
þegar ráðamenn bæjarins og stærsta
útgerðarfyrirtækisins hvöttu til
sameiningar við útgerðarrisann
Granda í Reykjavík. Það reyndust
vera mikil mistök fyrir byggðina,
og má segja að sögu Akraness sem
sjávarútvegsbæjar hafi þá að miklu
leyti verið lokið. Því meiri ástæða
er að hvetja til þess að ritun á sögu
Akraness verði lokið sem fyrst, það
er tímabilinu frá 1800 til 2000, en
skriflegar heimildir munu vera fyr-
ir hendi, bæði hér í Héraðsskjala-
safninu, sem og hjá Gunnlaugi
Haraldssyni, þjóðháttafræðingi og
fyrrverandi safnverði í Byggðasafn-
inu í Görðum, sem ritaði fyrstu tvö
bindin.
Ásmundur Ólafsson
Heimildir: Fiskifélag Íslands og
Hagstofa Íslands; einnig Ljósmynda-
safn Akraness.
Apótek Fríðu Proppé á Suðurgötu 32,
árið 1935. Hér við hornið á Apótekinu
komu skipstjórarnir gjarnan saman til
að “bræð´ann”, eins og sagt var; það er
að bræða hann: gá til veðurs og bera
saman bækurnar um næsta róður,
hvort fært væri o.s.frv.
Þá var öldin önnur, er Gaukur bjó á Stöng
Ásmundur Ólafsson
Egill Skallagrímsson MB 73, smíðaður í Danmörku 1927. Hæsti bátur á vetrar-
vertíð í mörg ár. Aflakóngur var Ragnar Friðriksson; báturinn var í eigu H.B. & Co.
Myndhöfundur óþekktur.
Fylkir MB 6, smíðaður í Svíþjóð 1928. Þekkt aflaskip á árunum 1930-39. Skipstjóri
Njáll Þórðarson; báturinn í eigu Þórðar Ásmundssonar. Myndhöfundur: Ólafur
Árnason.
Höfrungur MB 98, smíðaður á Akranesi 1929. Aflaskip; skipstjóri 1941 Ástvaldur
Bjarnason; báturinn var í eigu Haraldar Böðvarssonar. Myndhöfundur: Árni
Böðvarsson.
Skipstjórarnir Ragnar Friðriksson sem segir frá í greininni er til hægri á myndinni.
T.v. er Þórður Sigurðsson frá Sýruparti. Hann stundaði sjó frá 15 ára aldri og var
lengi skipstjóri hjá H.B. & Co. Þórður hlaut franska riddaraorðu fyrir björgunar-
tilraunir, þegar rannsóknarskipið Pouquoi pas? Fórst við Mýrar. Óþekktur ljós-
myndari.