Hugur og hönd


Hugur og hönd - 01.06.1976, Blaðsíða 7

Hugur og hönd - 01.06.1976, Blaðsíða 7
Um. bergfæðingcL Eirdiskur skreyttur steini. Smíðaður af Sigríði Guðjónsdóttur handavinnukennara. í holum og glufum í gömlu blágrýti cru oft allskonar steinmyndanir sem losna úr þegar bergið í kring molnar fyrir vatni og frosti. Á Austurlandi hafa þessir steinar verið kallaðir bergfæðingar sem er réttnefni, því stein- arnir myndast í berginu og af því, sem hér segir: Hraun á yfirborði jarðar hverfur á löngum tíma undir fjölda yngri hrauna uns það er sigið svo djúpt að brennheitt vatn og gufur seytla um það og leysa upp efni í bcrg- inu. Uppleystu efnin berast með vatninu til sjávar eða setjast á ný í bergið og mynda smánr saman ýmsar gerðir steina (holufyllingar). Þegar eldvirkni lýkur á svæðinu hefst næsti þáttur í æfi bergsins. Eyðingaröflin, aðallega vatn og jöklar, ná yfirhöndinni og smáhefla ofan af land- inu og móta um leið í það fjöll og dali. Þá getur farið svo að hraun sem hafði grafist hundruð metra í jörðu komi upp á yfirborðið aftur og er nú býsna ólíkt því sem það var nýrunnið. Nú er það allt sundurétið, og silfurberg, geislasteinar eða kvarssteinar sitja í holunum. Smám sam- an losa vatn og loft um holufyllingarnar og bergfæðing- ar eins og glerhallurinn sem skreytir bakkann verða til. Glerhallar (draugasteinar, kalsedón) eru eins og aðrir kvarssteinar úr hreinum kísil, SÍO2. Þeir „cru oft mjög stórir með hálfgagnsæjum, litlausum, hvítum, gullgulum eða rauðum kúpum, stundum eins og gráleitir eða bláleitir margsamtvinnnaðir þönglar eða garnir, oft með hvössum kvarskristöllum utan á“ eins og segir í Ferðabók Þor- valdar Thoroddsen. Þeir geta líka verið fagurlcga litaðir af aðkomuefnum og nefnast þá ýmsum nöfnum eftir lit eða munstri. Jaspis t. d. er ýmist grænn, rauðleitur, gulur eða móleitur; hárauðir glerhallar nefnast karneól, onyx hefur láréttar rendur, agat hringlaga, eldtinna er grá eða dökkleit o. s. frv. Aðrir kvarssteinar eru kristallaðir, sex- strendir á vöxt og dregnir upp í sexstrengdan topp. Sá algengasti þeirra heitir bergkristall og er vatnstær, en blandaðir aðkomuefnnm eru þeir litfagrir skrautsteinar. Helstu afbrigði eru ametyst sem er fjólublár, reylckvars og rósakvars. Kvarssteinar hafa hörkuna 7 og eru hálfeðal- steinar, en eðalsteinar hafa hörkuna 8—10. Þeim sem kunna að lesa í jarðlög gefa holufyllingar margar vísbendingar um sögu landsins, öðrum eru þær til yndis og ánægju því þær eru oft mjög fagrar, og þær fegurstu eru dýrmætir safngripir. Áður fyrr var því trúað að stcinar hefðu ýmsar náttúrur. Um gerhall var m. a. sagt að „ef hann er boraður og á hálsi eða fingri hafður þá mun liafa mál sitt hvatki er hverr á að mæla eða flytja.“ Sigríður Theodórsdóttir. HUGUR OG HÖND 7

x

Hugur og hönd

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Hugur og hönd
https://timarit.is/publication/1414

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.