Hugur og hönd - 01.06.1976, Blaðsíða 25

KoLa frá MosfeLLi
Svolítið er skrýtið að hugsa út í
það, þegar þorri Islendinga man ekki
framar önnur ljós til daglegra nota
en rafmagnsljós, að gegnum mestalla
Islands söguna voru það þó kolurnar,
sem báru birtu sína um bæinn, þó að
í daufara lagi væri. Sennilega hafa
þær lengstum verið úr steini. Við
þekkjum a. m. k. ekki til annars, enda
gátu ekki heldur aðrar kolur varð-
veitzt fram á okkar daga aftan úr
grárri forneskju.
Steinkolur hafa fundizt víðs vegar
um land, og til er talsvert af þeim í
Þjóðminjasafni og víðar. Þær eru
mjög sundurleitar að gerð, svo að
varla verður önnur allsherjar lýsing
gefin á þeim önnur en sú, að í þeim
hlaut allt af að vera einhvers konar
skál undir feitmetið, hvort sem það
var selspik, lýsi eða eitthvað annað.
Rakið drakk svo í sig feitina, svo
að á því logaði glatt, eða svo þótti
forfeðrum okkar að minnsta kosti.
Oftast nær hefir rakið verið úr fífu.
A börmum kolunnar situr svo enn í
dag sót frá löngu liðinni tíð, og vera
má, að okkur takist með lagi að lesa
úr því sýnir frá frumbýlisárum for-
feðra okkar í landinu.
Með vissu eru til steinkolur frá
seinni hluta sögualdar, en ekki er
ósennilegt, að þær hafi verið notaðar
allt frá upphafi Islands byggðar. Og
þær voru notaðar allt fram á öndverða
seinustu öld, þegar lýsislamparnir eða
grútarlamparnir leystu þær af hólmi.
Myndin sú arna sýnir einn þessara
kostagripa liðinna alda, en kolan
fannst í rústum gamals eldhúss, í
námunda við hlóðirnar, þegar verið
var að grafa fyrir húsi á Mosfelli í
Mosfellssveit um 1960. Eins og sjá
má er skaft á kolunni til að stinga í
vegg, og á henni eru tvær varir, en
í vörinni lá rakið. Kolan er 15 cm
annars vegar, en 22 cm hins vegar að
meðtöldu skafti.
Ekki hefir Egill gamli Skalla-Grims-
son rist neinar rúnir við ljóstýru þess-
arar kolu, því að þá var hann blind-
ur orðinn, þegar hann settist að á
Mosfelli. Aftur á móti má vel vera,
að Þórdís stjúpdóttir hans og frænka
hafi notið við birtu hennar til að
hlynna að honum í fletinu á kvöld-
in. Bjarni Sigurðsson.
HUGUR OG HÖND
25