Hugur og hönd - 01.06.1986, Blaðsíða 41

Matur er mannsins megin. Garðyrkja
var sáralítil á íslandi fyrr á öldum. En
menn hagnýttu ýmsar villijurtir til
matar miklu meira en nú tiðkast.
Fjallagrös, hvönn, skarfakál, söl og
melgraskorn voru mikilvægar mat-
jurtir öldum saman og juku mjög
hollustu fæðunnar, sem mestmegnis
var kjöt og fiskur og eitthvað af korn-
vörum. Komið hefur í ljós að í fjalla-
grösum eru bakteríueyðandi efni. Hin
mikla almenna notkun fjallagrasa
fyrr á tíð átti e.t.v. þátt í því að halda
berklaveikinni í skefjum. Skarfakál er
sérlega auðugt af C-fjörefni og var
gott lyf gegn skyrbjúg. Heilir báts-
farmar af skarfakáli voru fluttir heim
á mannmörg heimili við Breiðafjörð.
Hin matarmikla hvönn, einkum ræt-
urnar, varð oft til bjargar í hallærum.
Rótin var og tuggin gegn farsóttum.
Ungir stönglar voru góðir til matar.
Grænlendingar stýfa þá úr hnefa enn
í dag. I hvönn eru ýmis hollustuefni.
Hin fjölmörgu örnefni, kennd við
hvönn, sýna, hve alkunn og mikilsverð
jurt hún þótti. Söl geyma ýmis sölt
sævarins, og er í þeim allmikil næring.
Fyrr á öldum gengu sölvalestir frá
Eyrarbakka, Stokkseyri og Saurbæ
upp í sveitir. Hólamenn fóru Sölva-
mannagötur, er þeir sóttu söl í Saur-
bæ. Korn melgresisins (íslandskorn)
þóttu mikil guðsblessun og voru nytj-
uð í stórum stíl á sandsvæðum í Rang-
árvalla- og Skaftafellssýslum. Nú
þykir ekki borga sig að nytja melkorn-
ið til matar, en melgresið er notað til
sandgræðslu í miklum mæli.
Leikir. „Úr fíflum og sóleyjum festar
hún batt, þær fléttur hún yfir mig
lagðiþ kvað Steingrímur. Þetta gera
börn enn í dag. Og að kljúfa stöngla
fífilsins og sjá hvernig þeir snúa upp á
sig, þ. e. klofningarnir. Við sugum
hunang úr disætum fífilblómunum.
Biðukollu tókum við með varúð og
blésum svo á hana einn blástur. Hárin
sem sátu eftir áttu að gefa vísbendingu
um tilsvarandi barnafjölda. Sápukúl-
ur blésum við gegnum fífilleggi.
2.
Starkóngur var leikfang gert úr löng-
um stararblöðum, líklega á fleiri en
einn veg? Fáir munu þekkja hann.
Börn blása í gróf grasblöð, ýlustrá, og
framleiða hvell blísturhljóð til gam-
ans. Þau gera oft smálykkjur úr gras-
blöðum og gera í þær glugga, rúður
eða spegla með munnvatni sínu.
Mörgum þykir erfitt að þekkja sundur
starartegundir þótt í blómi séu. Jakob
Líndal á Lækjamóti lék sér að því að
þekkja sundur blöð ýmissa stara með
því að bregða þeim í munn sér og finna
mismunandi snerpu, bæði á yfirborði
og jöðrum blaðanna.
Ingólfur Davíðsson
1. Klófífa, teikning eftir Eggert Pétursson.
2. Vefspólur úr njólastönglum, fífa, fífu-
kveikur og lýsislampi.
Ljósmynd: Kristján Pétur Guðnason.
41