Hugur og hönd - 01.06.1987, Blaðsíða 7

2.
um í íslenskum fornsögum rituðum á 13.
og 14. öld, að talið var bæði við hæfi og
lofsvert að konur væru vel að sér í slíkri
mennt, og að hannyrðir voru þáttur í
þeirri uppfræðslu sem efnaðar ungar
konur nutu á íslandi á miðöldum líkt og
í grannlöndunum. Varðveittar heimildir
og verk sýna að þeim var kenndur bæði
spjaldvefnaður og útsaumur, og varla fer
heldur milli mála að þær hafí lært útvefn-
að í kljásteinavefstað, því að enda þótt
enginn slíkur sé varðveittur frá þessu
tímabili, virðist mega draga þá ályktun
af rituðum heimildum bornum saman
við skrautvefnað frá seinni tímum.
Frá miðöldum eru varðveitt um
tuttugu útsaumuð klæði. Sennilega er
ekkert þeirra eldra en frá lokum 14.
aldar, ef þau eru þá svo gömul, en meira
en helming þeirra verður að tímasetja til
loka þessa tímabils, þ. e. fyrri hluta 16.
aldar. Útsaumuðu klæðin, sem svo vill til
að eru öll kirkjuleg, sýna að í hannyrðum
höfðu þróast mjög sterk þjóðleg einkenni
í samspili munstra og saumgerða, þó að
fyrir komi ótvíræð áhrif erlendis frá í
hvoru tveggja. Meginið af útsaumnum er
altarisklæði, flest með refilsaumi, sem
er lagður saumur sömu gerðar og á
Bayeuxreflinum (sjá 5. mynd). Mótífm
sýna meðal annars dýrlinga og helgisög-
ur, og flest eru klæðin saumuð með
ullarbandi í innflutt hörléreft (6. mynd),
þó einstöku sinnum í tvist.
Einu dæmin um íslenskan munstur-
vefnað frá þessu tímabili eru fáein
spjaldofm bönd úr ull: tveir smábútar af
mjóum borðum frá 10. öld, jarðfundnum
(sbr. 3. mynd efst t.v.), og fjögur tiltölu-
4.
lega breið bönd, margbrotin að gerð,
þrjú þeirra trúlega hlutar af sama band-
inu, sem varðveist hafa á altarisklæði frá
lokum miðalda (sjá myndir í Hugur og
hönd 1985, bls. 23, 24 og 27).
I heiðni og fyrst eftir kristnitöku hafa
höfðingjasetur verið miðstöðvar hann-
1. mynd. íslenskur vefstaður settur upp í
Þjóðminjasafni Islands 1963, og ofið í hon-
um vaðmál með hefðbundnum hætti. Upp-
setningin lagfærð 1980. Rifurinn og önnur
hleinin upprunaleg, Þjms. 1919 a, b, svo og
vefjarskeiðin úr hvalbeini, Þjms. 4735;
aðrir hlutir nýsmíð unnir af Guðmundi
Þorsteinssyni frá Lundi. Ljósmynd:
Guðmundur Ingólfsson / Imynd.
2. mynd. Röggvarvefnaður, tveir bútar
samfastir, sá stærri með jaðri (vinstra
megin á myndinni). Fundnir í jörðu að
Heynesi í Innri-Akraneshreppi 1959. Frá
10. eða 11. öld. Ullarvaðmál með röggvum
úr toglögðum. Stærðir 35x17 og 26x17
cm. Vaðmálsræma, stærð 12x2 cm, er
saumuð við jaðarinn ofan til. Þjms. 1959:
123. Ljósmynd: Guðmundur Ingólfsson /
Imynd.
3. mynd. Vefnaðarleifar úr kumli að
Reykjaseli á Jökuldal. Frá 10. öld. Aðal-
hlutar: bútur af munstruðu spjaldofnu
bandi mislitu, og leifar af vaðmáli og smá-
gerðum einlitum munsturvefnaði. Ullar-
vefnaður. Stærð spjaldvefnaðar um 8x2
cm. Þjms. 4873 I—IV. Ljósmynd: Guð-
mundur Ingólfsson / Imynd.
4. mynd. Vöttur fundinn að Arnheiðar-
stöðum á Fljótsdalshéraði. Frá 10. öld?
Saumaður með nálbragði (vattarsaumi).
Ullarband. Lengd 26 cm. Þjms. 3405.
3- Ljósmynd: Gísli Gestsson.
HUGUR OG HÖND
7