Fréttablaðið - 25.04.2020, Qupperneq 12

Gunnar
ÚTGÁFUFÉLAG: Torg ehf. STJÓRNARFORMAÐUR: Helgi Magnússon FORSTJÓRI OG ÚTGEFANDI: Jóhanna Helga Viðarsdóttir RITSTJÓRI: Jón Þórisson jon@frettabladid.is, FRÉTTASTJÓRAR: Ari Brynjólfsson arib@frettabladid.is,
Garðar Örn Úlfarsson gar@frettabladid.is MARKAÐURINN: Hörður Ægisson hordur@frettabladid.is FRÉTTABLAÐIÐ.IS: Kristjón Kormákur Guðjónsson kristjon@frettabladid.is.
Fréttablaðið kemur út í 80.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslun um á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í
gagnabönkum án endurgjalds. ISSN 1670-3871 FRÉTTABLAÐIÐ Kalkofnsvegur 2, 101 Reykjavík Sími: 550 5000, ritstjorn@frettabladid.is HELGARBLAÐ: Björk Eiðsdóttir bjork@frettabladid.is MENNING: Kolbrún Bergþórsdóttir kolbrunb@frettabladid.is
LJÓSMYNDIR: Anton Brink anton@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Sæmundur Freyr Árnason sfa@frettabladid.is
Mín skoðun Sif Sigmarsdóttir

Það er
mikilvægt að
opinberu fé
sé ekki
ráðstafað að
nauðsynja-
lausu jafnvel
þó það sé í
nafni lýð-
ræðisins.
Jón
Þórisson
jon@frettabladid.is
Það ætti að vera óhætt að fullyrða að veturinn sem nú hefur loksins kvatt hafi verið einn sá erfiðasti fyrir land og lýð í manna minnum. Menn varpa öndinni léttar og ekki veitir af. Hver raunin hefur rekið aðra með illviðri, hamförum,
mannskaða og ekki síst veirunni ljótu sem þrengt
hefur sér um allt og truflað alla.
Senn líður svo að því að slakað verði á hömlum á
samskiptum fólks og lífið verður bærilegra. Okkur
sem nú lifum hættir til að gleyma því að tilvera
manna er hættuspil. Ekki þarf að líta langt aftur til að
sjá að farsóttir ollu reglulega stráfelli fólks. Hamfarir
kipptu fótum undan fjölda manna, búfjársjúkdómar
þrengdu að lífsviðurværinu og þannig má lengi telja.
Við getum því ekki annað en hrósað happi að hafa
náð þeim tökum á örlögum okkar og ógnunum að
veiran sem áður hefði höggvið stórt skarð í raðir
Íslendinga náði ekki fram vilja sínum nema að litlu
leyti. Engu að síður stytti hún líf nokkurra svo sorg-
legt sem það er. En happinu hrósum við ekki. Við
höfum gleymt því hversu lánsöm við erum og ætlumst
til að allt gangi alltaf sinn ljúfa vanagang. Reynsla
genginna kynslóða erfist ekki. Svo er um fleira.
Allt stefnir nú í að efna verði til kosninga til
embættis forseta lýðveldisins eftir að tveir karlar
hafa tilkynnt um framboð, auk sitjandi forseta. Að
óbreyttu gefst landsmönnum í sumar kostur á að
mæta á kjörstað víða um land og greiða atkvæði. Að
þessum framboðum fram komnum virðist tilefni til
slíks umstangs ekki ærið.
Sú regla er í gildi að forsetaframbjóðendur þurfa að
leggja fram lista með meðmælum minnst 1.500 kosn-
ingabærra manna, sem skiptist á alla landsfjórðunga.
Þetta lágmark hefur verið óbreytt frá árinu 1952.
Tilgangur þessa miðar að því að tryggja að forseta-
frambjóðandi hafi lágmarksstuðning í embættið og
líkur á því að hljóta kosningu séu raunhæfar.
Þegar fjöldinn var ákveðinn voru Íslendingar
rúmlega helmingi færri en þeir eru nú. Með réttu ætti
krafan um lágmarksfjölda meðmælenda forsetaefna
því að vera ekki lægri en þrjú þúsund.
Auðvitað fylgir lýðræðinu ýmis kostnaður. Í fjár-
lögum ársins eru 400 milljónir ætlaðar til að standa
straum af kostnaði við forsetakosningar þetta árið.
Það er mikilvægt að opinberu fé sé ekki ráðstafað að
nauðsynjalausu jafnvel þó það sé í nafni lýðræðisins.
Í því sambandi verður að treysta því að menn bjóði
sig ekki fram nema að þeir telji að þeir eigi raunhæfa
möguleika á kosningu. Bresti frambjóðendum dóm-
greindin munu kjósendur eiga síðasta orðið og, eftir
atvikum, koma í veg fyrir slys.
Til að minnka líkur á að á það þurfi að reyna ætti
að laga kröfuna um lágmarksfjölda meðmælenda að
mannfjöldaþróun hérlendis.
Það er ýmislegt sem hægt er að gera fyrir 400
milljónir, ekki síst þegar fé streymir úr ríkissjóði til
að vernda störf og tryggja þjóðarhag.
Þeir sem stofna til slíks kostnaðar ættu að hugsa
sinn gang.
Sumargjöf
Hverjum þykir sinn fugl fagur, segir málshátt-urinn. Að sama skapi þykir hverjum sín raun einstök. En þótt hún kunni að virðast einstök
frá smáum sjónarhóli sjálfsins er hún það sjaldnast
í raun. Við stöndum frammi fyrir því sem okkur
sýnist fordæmalaus áskorun, COVID-19 faraldr-
inum. Einn fylgikvilli veirunnar sem okkur virðist
einnig einstakur eru falsfréttir um sjúkdóminn og
upptök hans. En hvorki farsóttir né falsfréttir eru
nýjar af nálinni:
n Fyrir rétt rúmum hundrað árum reið yfir heiminn
skæðasti f lensufaraldur sem sögur fara af. Talið
er að 50 milljónir hafi látist í hinni svo nefndu
spánsku veiki. En heiti faraldursins er rangnefni
byggt á falsfréttum. Ritskoðun sem ríkti á árum
fyrri heimsstyrjaldarinnar er talin hafa staðið í vegi
fyrir tilraunum til að hefta útbreiðslu flensunnar.
Stríðandi fylkingar leyndu fréttum af skæðum
inflúensufaraldri í eigin röðum til að skaða ekki
móralinn. Spánverjar, sem voru hlutlausir í styrj-
öldinni, f luttu hins vegar samviskusamlega fréttir
af þessari nýju pest og var þeim í kjölfarið kennt um
upptök hennar.
n Í ágúst árið 1835 birti dagblaðið The New York Sun
greinaröð um nýja vísindauppgötvun. Líf var sagt
hafa fundist á tunglinu með aðstoð háþróaðs sjón-
auka. Á tunglinu sprönguðu um verur sem líktust
elgjum, bjarndýrum með horn og nagdýrum sem
gengu upprétt. Um fátt annað var talað í New York.
Í september viðurkenndi dagblaðið að fréttin hefði
verið uppspuni, til þess gerður að auka fjölda áskrif-
enda sem hafði einmitt rokið upp.
n 17. september 1903 birtist sorgleg frétt í dagblaðinu
Daily Telegram í Clarksburg í Bandaríkjunum.
Tveir slavneskir innflytjendur rifust um hund
þegar annar mannanna varð fyrir voðaskoti.
Hinn látni hét Mejk Swenekafew. Næsta dag flutti
dagblaðið Clarksburg Daily News einnig fréttir af
harmleiknum. En ekki var allt sem sýndist. Daily
Telegram hafði lengi grunað Daily News um að
stela frá sér fréttaefni. Fréttin var uppspuni, gildra
sem sannaði sekt keppinautarins. Nafn hins látna
lesið aftur á bak var: „We fake news“, eða við fölsum
fréttir.
n Vorið 1917, mitt í hryllingnum sem var heims-
styrjöldin fyrri, höfðu bresk dagblöð eftir ónafn-
greindum heimildarmanni að í Þýskalandi væri að
finna svo kallaðar „lík-endurvinnslur“ þar sem fita
var fjarlægð úr líkamsleifum hinna föllnu og henni
breytt í sápu. Síðar kom í ljós að um var að ræða
falsfrétt sem runnin var undan rifjum MI7, áróðurs-
deildar breska stríðsmálaráðuneytisins.
Manninum mun seint takast að útrýma flensu-
faröldrum. Það sama gildir um falsfréttir. Að lifa með
falsfréttum er furðu líkt því að lifa með pestarfaraldr-
inum sem nú geisar. Þegar smit kemur upp er lítið
annað hægt að gera en að leita upprunans og fanga
athygli þeirra með upplýsingu og upplýsingum sem
kunna að hafa smitast.
Ástæður að baki falsfréttum geta verið margar:
pólitík, fjárhagslegir hagsmunir, skemmtun eða
misskilningur. En hvað sem falsfréttasmiðum gengur
til geta lygar haft ófyrirséðar afleiðingar.
Tuttugu og fimm árum eftir að Bretar spunnu upp
fréttir af þýskum „lík-endurvinnslum“ hófu Þjóð-
verjar að reisa „förgunarstöðvar“ fyrir fólk. Þegar
fréttir bárust fyrst af helför nasista í heimsstyrjöld-
inni síðari tortryggðu þær margir. Þær hljómuðu eins
og „afgangs hryllingssögur úr síðasta stríði“, eins og
einn bandarískur diplómat komst að orði.
Svo kann að vera að helsta hættan við falsfréttir sé
ekki sjálf lygin heldur skaðinn sem lygin veldur sann-
leikanum. Ímyndum okkur að Donald Trump ritaði
á Twitter: „Kæra mannkyn, allir í skjól, óvinveittar
geimverur eru við það að ráðast á jörðina.“ Myndi ein-
hver trúa honum? Hvað ef hann segði satt?
Hvað ef hann segði satt?
Sími: 561 1433
mánudaga-föstudaga 7.30 -17.30
laugardaga 8.00 -16.00
sunnudaga 9.00 -16.00
ÖLL BRAUÐ Á
25%
AFSLÆTTI
ALLA MÁNUDAGA
• Austurströnd 14
• Hringbraut 35
PREN
TU
N
.IS
www.bjornsbakari.is
2 5 . A P R Í L 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R12 S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
SKOÐUN