Fréttablaðið - 25.04.2020, Blaðsíða 50

Fréttablaðið - 25.04.2020, Blaðsíða 50
Sjaldan hafa jafn margar stoðir lent í vandræðum og núna og gildir það um allan heiminn. Þetta er ekki búið, það segja það allir sem vit hafa og er ljóst að við munum eiga við þessa veiru og afleiðingar hennar töluvert lengi til viðbótar. Við höfum upplifað okkur nokkuð örugg undanfarin ár og treyst á það að geta haldið ýmsum sjúkdómum í skefjum, þá ekki síst smitsjúk- dómum sem í gegnum tíðina hafa valdið miklum usla. Fólk sem lifir í bómull Í dag erum við með bólusetningar við mörgum þessara sjúkdóma og í heilsu- og forvarnarskyni höfum við náð gífurlegum árangri á heims- vísu og meira að segja útrýmt, eða því sem næst, fjölmörgum slíkum ógnum. Það er því algerlega óskilj- anlegt þegar fólk fer með f leipur og af þekkingarleysi gagnrýnir þá nálgun að bólusetja. Það lifir í bómull um það að ekki neitt illt geti hent það sjálft eða börnin þess og jafnvel að bólusetningar almennt séu skaðlegar. Mikill misskilningur er þar á ferð og sannast einmitt í faraldri sem þessum sem við glímum við núna hvað markvissar bólusetn- ingar hafa skilað okkur gríðarlegum framförum og bjargað milljónum mannslífa tengt þeim sjúkdómum sem hafa herjað á mannkyn í gegn- um tíðina. Líftími bóluefna mismunandi Sjúkdómar líkt og mislingar, barna- veiki, kíghósti, mænusótt, stíf- krampi og heilahimnubólga eru hluti af þeim alvarlegu sem við hindrum með bólusetningum barna hérlendis líkt og víðast annars staðar. Það eru fjölmargir aðrir sjúk- dómar sem við getum varast með þessum sama hætti og má þar nefna lifrarbólgu, gulusótt, heilabólgu og taugaveiki svo dæmi séu tekin. Það er því augljóst að ef við ættum ekki tæknina til að geta þróað og framleitt bóluefni sem nokkuð örugglega verja okkur gegn þessum vágestum værum við í býsna slæm- um málum. Líftími bóluefna er mis- munandi hvað varðar þá vörn sem þau veita og getur þurft að bólusetja aftur og aftur. Margir sjúkdómar sem falla undir sama flokkinn eru í raun talsvert frábrugðnir ár frá ári og þurfa reglulega bólusetningu, frægasta dæmið hér er auðvitað inflúensan. Það er ekki ofsögum sagt þegar maður veltir fyrir sér ónæmiskerfinu að það sé eitt það f lóknasta í líkama okkar. Við skiljum það ekki enn til hlítar, þrátt fyrir að við höfum nokkuð góða innsýn í virkni þess. Við finnum alla jafna ekki mikið fyrir því sem það er að gera f lesta daga þrátt fyrir að það unni sér aldrei hvíldar svo fremi sem það er í lagi. Mann- eskjan samanstendur af frumum í grunninn sem mynda mismunandi líffæri og kerfi líkamans, þar með talið ónæmiskerfið. Það má með mikilli einföldun líkja því við her eða varnarviðbúnað sem er ætlast til að þekki óvini okkar og útrými þeim áður en þeir fara að valda okkur einkennum eða skaða. Flesta daga ævi okkar er einmitt verið að vinna slíka vinnu og við verðum hreinlega ekki vör við eitt eða neitt. Mikilvægi kerfisins Örverur ýmiss konar eru allt um kring og það er stöðugt verið að hreinsa þær og afvopna. Það er auðvelt að skilja hversu mikilvægt ónæmiskerf ið er okkur öllum þegar við horfum á þá sem hafa ekki slíkt og hversu viðkvæmir þeir eru. Dæmi eru sjúklingar í krabba- meinsmeðferð eða ónæmisbælandi, þeir sem hafa ónæmisgalla, eru sýktir af sjúkdómi eins og HIV og með langt genginn sjúkdóm sem þá kallast AIDS. Við höfum öll heyrt af því að slíkt fólk sé sett í einangrun til að verja sig frá umhverfinu. Það er í hnotskurn þegar kerfið er bilað með einhverjum hætti og varnar- lítið eða varnarlaust. Aðstoð við ónæmiskerfið Ónæmiskerfið hefur þann ein- staka eiginleika að þekkja sitt eigið og greina það frá öðru, það er í grunninn hluti varnarkerfisins. Líkami okkar ræðst á það óþekkta, örverur eða sníkjudýr,  og leysir vanda okkar. Stundum fylgja þessu einkenni eins og hiti eða almenn veikindi sem venjulega ganga yfir, f lestir veirusjúkdómarnir eru þann- ig. Stundum þarf ónæmiskerfið aðstoð í formi lyfja eða annars konar meðferða líkt og við sýkingar af bakteríutoga eða öðrum örverum eins og sveppum. Ónæmiskerfið er líka að verki þegar líkaminn hafnar ígræddu líffæri þar sem hann þekk- ir það ekki sem sitt eigið og svona má áfram telja. Sjálfsónæmissjúkdómar Öllu f lóknara verður þegar líkam- inn ræðst gegn sjálfum sér og hættir að greina á milli með réttum hætti sem getur verið lífshættulegt og/ eða krónískt ástand eins og margir sjúklingar þekkja sem eru með liðagigt eða aðra sjálfsónæmis- sjúkdóma. Það þarf þá að feta mjög þröngan stíg meðhöndlunar sem byggir á að minnka eða eyða ein- kennum án þess að lama í leiðinni mótstöðuafl líkamans til að berjast við daglega vágesti. Frekari þróun læknavísinda og möguleika til meðferðar á sjúk- dómum felst að miklu leyti í því að annars vegar nýta ónæmiskerfið til meðferða, veikla það markvisst án þess að valda skaða, eða hvort tveggja. Vonandi berum við gæfu til að auka þá þekkingu verulega sjúkl- ingum til hagsbóta á næstu árum. Ónæmiskerfið þitt Gildi bólusetninga Heimurinn er gerbreyttur og við lifum tíma sem fæst okkar, ef nokkur, hafa upplifað áður, lokun heilu samfélaganna og verulega miklar áskoranir á mörgum vígstöðvum.Fastandi blóðsykur hjá hraustum einstaklingi Lágt 1,7-3,9 mmol/l Eðlilegt 4,0-5,5 mmol/l Vægt hækkað 5,6-6,9 mmol/l Hækkað >7,0 mmol/l Blóðsykurinn Fjölmörgum ógnum hefur verið því sem næst útrýmt með bólusetningum. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR Teitur Guðmundsson læknir Verjum þá veikustu Við verjum alla jafna þá sem veik- astir eru og hafa lítið mótstöðuafl, unga sem aldna og hina allt þar á milli. Við verjum líka hrausta ein- staklinga og ferðamenn þannig að þeir geti með öruggum hætti farið á milli svæða sem bera með sér þær hættur í umhverfi sem bólusett er gegn. Sumir þessara sjúkdóma eru bundnir við ákveðin skilyrði, heimshluta og svo framvegis en með breyttum venjum nútímamanns- ins er hægt að dreifa þeim hratt um heiminn og valda þannig usla líkt og við sjáum núna. Langt í land Fræg kórónaveira sem geisar er dæmi um nýjan sjúkdóm sem við þekkjum ekki fram til þessa og enginn hefur mótstöðuaf l gegn. Eina leiðin til varnar er líklega að sýkjast og læknast af honum með öllu því f lækjustigi og áhættu sem við höfum fylgst með undanfarið, eða með einhvers konar forvörn eins og bóluefni eða virkri meðferð. Þar sem við þekkjum sjúkdóminn ekki nægjanlega vel og erum að læra núna mjög hratt eigum við fá úrræði nema þau gömlu í bókinni sem eru að halda okkur í fjarlægð hvert frá öðru og þvo og spritta hendur. Við munum sigrast á þessum vágesti líkt og öllum hinum en það er langt í land með bóluefni og virkar með- ferðir sem skila okkur til baka því öryggi sem við þekktum í nóvem- ber á síðasta ári. Það er ekki lengra síðan téð veira sneri heiminum á hvolf og hefur ekki sleppt takinu enn. Lítill ósýnilegur vágestur Allar þær aðferðir sem við notum í baráttunni og gagnast eru mikils virði, bólusetning er líkleg til að verða ein af þeim. Allir þeir sem núna horfa upp á heiminn og þann vanda sem hann er kominn í vegna einnar lítillar ósýnilegrar veiru ættu að vera farnir að skilja mikil- vægi bólusetninga og framþróunar í heilbrigðisvísindum og hætta að sá óvissu og hræðsluáróðri gegn jafn mikilvægri vörn og þær eru og hafa verið. ÞAÐ ER ÞVÍ ALGERLEGA ÓSKILJANLEGT ÞEGAR FÓLK FER MEÐ FLEIPUR OG AF ÞEKKINGARLEYSI GAGNRÝNIR ÞÁ NÁLGUN AÐ BÓLUSETJA. Það er merkilegt hvað er hægt að lesa út úr litnum á þvag inu okkar. Vökvinn sem við skil- um frá okkur daglega er því spenn- andi viðfangsefni, sérstaklega fyrir heil brigðisstarfsfólk, því hann segir okkur talsvert til um starfsemi líkam ans. Venjulega skilar hver einstakl ing- ur sér nokkrum sinnum á klósettið á dag og því sér hann greinilega ef breyting verður á. Venjulega er þvag ið glært til létt gulleitt á lit inn sem er hinn hefðbundni litur. Ef við er um ofvökvuð og höfum dr ukk ið of mik inn vökva verður þvag ið fremur tærara og sömuleiðis ef við erum í skorti þá verður þvagið dökkgult eða jafnvel með brún leitan tón. Þar sem þvagið er vökvi sem síast í gegnum nýrun úr blóðinu eru ýmsir möguleikar til litabreytinga. Rauður litur er oftar en ekki merki um blæð- ingu sem getur komið allt frá nýrum að þvagrás, skærgulur litur og nær sjálf lýsandi er merki um inntöku B-vítamíns, bláleitt eða grænleitt þvag kann að vera sýking í blöðru en getur líka verið litarefni sem við inn- byrðum til dæmis úr orkudrykkjum. Appelsínugulur getur verið merki um inntöku eða jafn vel bent til lifrarsjúkdóma. Mat ur líkt og rætur eða rabarbari getur litað þvagið bleikt. Lyf geta einn ig breytt litnum svo það er að mörgu að hyggja. Ef þú tekur eftir lita breytingu eða öðrum breyting um á þvagi sem þú kannast ekki við né getur skýrt, hafðu sam- band við lækni. Hvað segir litur þvagsins okkur Það er auðvelt að skilja hversu mikilvægt ónæmiskerfið er okkur öllum þegar við horfum á þá sem hafa ekki slíkt og hversu viðkvæmir þeir eru. Vökvinn sem við skilum frá okkur daglega getur sagt sína sögu. 2 5 . A P R Í L 2 0 2 0 L A U G A R D A G U R26 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð
Blaðsíða 1
Blaðsíða 2
Blaðsíða 3
Blaðsíða 4
Blaðsíða 5
Blaðsíða 6
Blaðsíða 7
Blaðsíða 8
Blaðsíða 9
Blaðsíða 10
Blaðsíða 11
Blaðsíða 12
Blaðsíða 13
Blaðsíða 14
Blaðsíða 15
Blaðsíða 16
Blaðsíða 17
Blaðsíða 18
Blaðsíða 19
Blaðsíða 20
Blaðsíða 21
Blaðsíða 22
Blaðsíða 23
Blaðsíða 24
Blaðsíða 25
Blaðsíða 26
Blaðsíða 27
Blaðsíða 28
Blaðsíða 29
Blaðsíða 30
Blaðsíða 31
Blaðsíða 32
Blaðsíða 33
Blaðsíða 34
Blaðsíða 35
Blaðsíða 36
Blaðsíða 37
Blaðsíða 38
Blaðsíða 39
Blaðsíða 40
Blaðsíða 41
Blaðsíða 42
Blaðsíða 43
Blaðsíða 44
Blaðsíða 45
Blaðsíða 46
Blaðsíða 47
Blaðsíða 48
Blaðsíða 49
Blaðsíða 50
Blaðsíða 51
Blaðsíða 52
Blaðsíða 53
Blaðsíða 54
Blaðsíða 55
Blaðsíða 56
Blaðsíða 57
Blaðsíða 58
Blaðsíða 59
Blaðsíða 60
Blaðsíða 61
Blaðsíða 62
Blaðsíða 63
Blaðsíða 64
Blaðsíða 65
Blaðsíða 66
Blaðsíða 67
Blaðsíða 68
Blaðsíða 69
Blaðsíða 70
Blaðsíða 71
Blaðsíða 72

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.