Ljósmæðrablaðið - aug. 2019, Síða 20

20 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - ÁGÚST 2019
ÚTDRÁTTUR
Samkvæmt lögum frá 1975 um ráðgjöf og fræðslu
varðandi kynlíf og barneignir, fóstureyðingar og
ófrjósemisaðgerðir skal starfrækja ráðgjöf um
getnaðarvarnir meðal annars á sjúkrahúsum lands-
ins. Slík ráðgjöf hefur verið starfrækt síðan 1997
á kvennadeild Landspítalans. Tilgangur rann-
sóknarinnar var að skoða komur og notkun getn-
aðarvarna meðal kvenna sem komu í ráðgjöfina
á tuttugu ára tímabili, 1997-2017. Gagnasöfnun
byggðist á skráðum gögnum. Skoðaðar voru
komur kvenna í ráðgjöfina á árunum 1997-2016
m.t.t. aldurs, fjölda koma (nýkoma og endurkoma)
og tegundar getnaðarvarna. Gagnagreining byggð-
ist á lýsandi tölfræði. Á tímabilinu voru alls 3726
komur eða að meðaltali 186 komur árlega. Flestar
komur voru meðal kvenna á aldrinum 15-24 ára.
Konur sem voru 19 ára og yngri völdu fyrst og
fremst pilluna (51,1% - 67,7%) og síðan hormóna-
sprautuna (22,6% - 33%). Konur á aldrinum 20-34
ára völdu mest hormónasprautuna (34% - 50,7%)
og síðan pilluna (18,1% - 23,2%) en lykkjur
(koparlykkjur 20,4% - 33,3% og hormónalykkjur 22,3% - 31,4%) voru
algengastar meðal kvenna 35 ára og eldri. Fáar konur völdu hormóna-
plásturinn (0-3,3%) og hormónahringinn (0-5,9%) sem getnaðarvörn.
Þegar leið á tímabilið voru langtímagetnaðarvarnir, sérstaklega horm-
ónastafur, algengari valkostur. Á tímabilinu varð breyting á vali kvenna
á getnaðarvörnum og undir lok þess fóru þær í vaxandi mæli að velja
langtímagetnaðarvörn. Nýrri getnaðarvarnir eins og hormónahringur
og hormónaplástur voru mun síðri valkostir meðal kvenna borið saman
við pilluna sem fyrir löngu síðan er búin að festa sig í sessi í íslensku
samfélagi.
Lykilorð: Ráðgjöf, getnaðarvarnir, valkostir, konur
ABSTRACT
According to the law from 1975 about counseling and information
regarding sexuality and childbearing, termination of pregnancy
and sterilization, a contraceptive counseling service should among
other places be provided in the hospitals. Such a counseling service
has since 1997 been provided for women in the Women´s Unit at
the Landspitali University Hospital. The purpose of this study is to
explore the development of contraceptive use among women who
attended the counseling service during these twenty years, 1997-
2016. Data collection was based on registered data. Women who
attended the counseling service during the years 1997-2017 were
explored regarding age, number og visits (first and return visits) and
type of contraception. Data analysis is based on descriptive statis-
tics. During the period there were totally 3726 visits on the average
186 visits annually. Women who attended the service were mostly in
the age group 15-24 years old. The younger women (19 or younger)
mostly chose the oral contraception (51,1% -
67,7%) and secondly the hormonal injection
(22,6% - 33%). Women in the age group 20-34
ye- ars old mostly chose the hormonal injection
(34% - 50,7%) and secondly the oral contracep-
tion (18,1% - 23,2%) but intrauterine devices
(copper IUD 20,4% - 33,3% and hormonal
IUS 22,3% - 31,4%) were mostly chosen by
women who were 35 years old and older. Few
women chose the hormonal patch (0-3,3%) and
the hormonal ring (0-5,9%). In the final quar-
ter of the period women were mostly choosing
long-actiong reversible contraception, mostly
the hormonal implant. During the period observ-
able changes took place regarding contraceptive
choices by women where long-acting reversi-
ble contraception were more frequently chosen
by women in the last part of the period. Newer
contraceptives like the hormonal ring and the
hormonal patch were less acceptable to women
than the oral contraception which established
itself long time ago in the Icelandic society.
Keywords: Counseling, contraceptive methods, choices, women
INNGANGUR
Sérstök móttaka í formi ráðgjafar um getnaðarvarnir hófst 20. mars á
Landspítalanum árið 1997. Höfundur þessarar greinar hefur frá upphafi
og fram til dagsins í dag sinnt ráðgjöf á móttökunni og telur mikilvægt
í ljósi tuttugu ára starfsemi að greina frá nokkrum þáttum hennar. Að
þróun hennar stóð þverfaglegt teymi með sérmenntuðum hjúkrunar-
fræðingi, ljósmæðrum og fæðinga-og kvensjúkdómalæknum. Unnið
var að gerð skráningareyðublaðs, kynningar- og fræðsluefni þróað og
útbúnar verklagsreglur. Móttakan var einkum ætluð konum sem sótt
höfðu um þungunarrof á kvennadeild Landspítalans og stúlkum 20 ára
og yngri. Lagalegur rammi frá árinu 1975 var til staðar fyrir ráðgjafar-
þjónustuna. Í þeim lögum kemur fram að gefa skuli fólki kost á fræðslu
og ráðgjöf varðandi kynlíf og barneignir og sérstaklega um notkun
getnaðarvarna og útvegun þeirra. Slíka ráðgjafarþjónustu skal veita á
heilsugæslustöðvum og sjúkrahúsum (Lög um ráðgjöf... nr. 25/1975).
Á móttökunni hefur verið lögð áhersla á hugmyndafræði ráðgjafar
um getnaðarvarnir. Sú ráðgjöf er skilgreind sem gagnkvæm samskipti
sem fela í sér að veita upplýsingar, gefa skjólstæðingi tækifæri til að
greina frá áhyggjum sínum, hvað honum er mikils virði varðandi val á
getnaðarvörn og geta spurt spurninga (Weisman o.fl., 2002). Ráðgjöf
hjálpar fólki að velja á milli valkosta og ákveða með notkun getnað-
arvarna ásamt því að fylgja valinu eftir. Um er að ræða tvíhliða tjáskipti
og felur í sér að fræða skjólstæðinginn til að hann geti tekið upplýsta
ákvörðun. Í ráðgjöfinni er komið inn á viðhorf, þekkingu, reynslu og
heilsufar sem getur auðveldað eða hindrað ákvörðun um val á getnað-
arvörn (IPPF, 2004; Sóley S. Bender, 2012; Spain, 1988). Ráðgjöf snýst
RÁÐGJÖF UM GETNAÐARVARNIR Á KVENNA-
DEILD LANDSPÍTALANS Í 20 ÁR
PROVISION OF CONTRACEPTIVE COUNSELLING OVER 20 YEARS IN
THE WOMEN´S UNIT AT THE LANDSPITALI UNIVERSITY HOSPITAL
R I T R Ý N D F R Æ Ð I G R E I N FYRIRSPURNIR: ssb@hi.is
Sóley S. Bender, prófessor og
sérfræðingur í kynheilbrigði. Hjúkrunar-
fræðideild, Háskóli Íslands og kvenna-
deild, Landspítali Háskólasjúkrahús