Ljósmæðrablaðið - aug. 2019, Síða 26

26 LJÓSMÆÐRABLAÐIÐ - ÁGÚST 2019
þá væri Höfuðdagurinn og það boðaði nú lukku að fæðast þá. Amma
hlær þegar ég viðurkenni að hafa aldrei áður heyrt um Höfuðdaginn og
útskýrir fyrir mér að því hafi verið trúað að börn kæmu gjarnan í heim-
inn þann daginn, enda hafi fæðingardeildin verið yfirfull. Amma lýsir
því að hún hafi bæði legið á bekkjum á mjóum gangi og inni á baði
vegna plássleysis og að það hafi sífellt verið að færa hana til og frá.
Hún var svo þreytt að í hvert skipti sem hún lagðist niður steinsofnaði
hún og að sóttin (eins og hún orðar það sjálf, en ég áttaði mig síðar á að
er enn notað í dag) hefði alveg dottið niður þegar hún kom á spítalann.
Hún rifjar upp að einu sinni hafi ljósmóðir staðið yfir henni og sagt við
einhvern að hún skildi nú ekkert hvað væri að þessari konu, að í hvert
sinn sem hún leit á hana væri hún sofandi. Hún var ekki tekin inn á
stofu fyrr en undir morgun 29. ágúst en þá var fæðingin aftur komin
í gang. Aðspurð segist hún ekki alveg muna hvernig þetta var og að
hún hlyti að hafa verið svæfð aftur þá, „maður var nú ekkert spurður
held ég“. Hún segir margt starfsfólk hafa verið á þönum á svæðinu og
ekki hafi verið ljóst hverjir væru aðstoðarmenn, hjúkrunarkonur eða
ljósmæður. Hún sagði þetta mikið ópersónulegra en þegar hún fæddi
heima. Hún lá sængurleguna á sjúkrahúsinu í u.þ.b. viku og var þá á
átta manna stofu. Börnin voru höfð í sérherbergi og var þeim rúllað
til mæðranna á morgnanna í „heimsókn“. Feðurnir komu einnig í
stuttar heimsóknir. Hún rifjar upp atvik sem er henni minnisstætt en
þá hafði hún legið fyrir í fjóra daga. Hjúkrunarkona fór að spyrja hana
um hægðir og hún játaði því að ekkert væri komið, en að hún væri
viss um að þetta mundi ganga vel ef hún fengi að standa upp og ganga
á klósett. Hjúkrunarkonan var nú ekki viss með það og fór og spurði
einhvern í æðri stöðu um leyfi, sem fékkst. Þegar móðirin gekk eftir
ganginum á salerni sagði hún að þetta hafi skotgengið hjá sér, enda
skelfileg tilhugsun að fara á bekken.
Sögurnar tvær sem amma mín sagði mér endurspegla vel þær
miklu breytingar sem áttu sér stað í barneignarþjónustunni á Íslandi
á stuttum tíma, en Kvennadeild Landspítalans opnaði í sama mánuði
og eldri drengurinn fæddist. Mér þykir því áhugavert að bera saman
fæðingarnar tvær með tilliti til þessara breytinga, en einnig að bera þær
saman við fæðingar dagsins í dag.
Það er auðvelt að dæma og gagnrýna út frá nútímaþekkingu mörgum
áratugum síðar en fólk var eflaust að gera það sem þótti best á þeim
tíma og konur urðu fyrir áhrifum frá hvor annarri, tíðarandanum og
virtust fylgja straumnum. Þar virðist amma mín ekki undanskilin en
frásögn hennar af þessum fæðingum og því sem á eftir kom einkenn-
ast af reglum og hugmyndum sem margar hverjar mætti líklegast kalla
úreltar í dag.
Að sjálfsögðu koma þarna fram atriði sem stinga mann en eru hluti
af tíðarandanum og þeim viðhorfum sem voru til staðar þá. Sem dæmi
má nefna að faðirinn hafi ekki verið þátttakandi í fæðingunni, að feður
hafi einungis fengið að koma í stuttar heimsóknir á spítalann eftir
seinni fæðinguna og að börnin voru höfð í sérstöku herbergi, aðskilin
frá foreldrum sínum.
Það eru önnur atriði sem stinga mig meira og mér þykir vert að skoða
nánar. Þar finnst mér standa upp úr að þarna var á ferðinni heilsuhraust
móðir sem leið vel á meðgöngu og af frásögninni að dæma virðast
fæðingarnar hafa farið vel af stað, en einhverra hluta vegna var hún
svæfð. Ég hef ekki einu sinni hugmyndaflug til að ímynda mér hvernig
fæðingin hafi farið fram með meðvitundarlausri móður. Einnig það að
ákveðið var að láta ekki reyna á brjóstagjöf vegna ummæla læknis um
gamalt lungnavandamál sem var úr sögunni einhverjum árum áður. Þar
finnst mér læknisfræðileg nálgun allsráðandi þar sem leitað er að því
óeðlilega og áhersla lögð á það frekar en að leita að því heilbrigða og
eðlilega og ganga út frá því að brjóstagjöf mundi ganga vel.
Í tímamóta skýrslunni Changing a childbirth sem gefin var út árið
1993 af Heilbrigðisráðuneytinu í Bretlandi voru þrjú lykilhugtök í
umönnun kvenna í barneignarferlinu skilgreind. Þau voru: stjórn á
aðstæðum (e. control), samráð (e. choice) og samfella í þjónustu (e.
continuty of care) (DoH, 1993). Þessi grundvallarhugtök hafa frá þeim
tíma verið notuð í hugmyndafræði ljósmóðurnáms á Íslandi (Ljós-
mæðrafélag Íslands, 1998, Ólöf Ásta Ólafsdóttir, Hildur Kristjáns-
dóttir, Berglind Hálfdánsdóttir og Helga Gottfreðsdóttir, 2018) og mér
finnst sérlega áhugavert að velta fyrir mér samfellu í þjónustu þar sem
það atriði virðist hafa skipt ömmu miklu máli þegar kemur að upplifun
fæðinganna tveggja. Hún talaði um að á spítalanum hefði hún hitt
svo marga að hún náði ekki sambandi eða tengingu við neinn, hvorki
í fæðingunni né sængurlegunni. Í fyrri fæðingunni hafði hún náð að
mynda samband við ljósmóðurina fyrir fæðinguna en einnig sinnti hún
henni í sængurlegunni. Ljósmóðirin náði greinilega að vinna sér inn
traust móðurinnar sem sagðist upplifa sig afar örugga í hennar höndum
og talar um hana af mikilli virðingu og hrifningu.
Í útgefnum bæklingi frá Ljósmæðrafélagi Íslands (1998) þar sem
fjallað um hugmyndafræði ljósmæðra kemur fram að ljósmæður skuli
nálgast barneignarferlið sem lífeðlislegt ferli og að þær beri ábyrgð á
því að styðja við og styrkja það ferli. Einnig að hafa skuli samráð við
konuna sjálfa og leitast við að mynda við hana samband sem felur í sér
virðingu og traust.
Með móður sína sem fyrirmynd sem eignaðist fimm börn heima án
inngripa velti ég því fyrir mér að líklega hefði amma ekki þurft mikla
fræðslu og hvatningu til öðlast trú og sjálfstraust til að ákveða að fæða
barnið án þessarar svæfingar. Ég upplifi frásögnina hennar þó frekar
þannig að hún hafi aldrei velt því fyrir að sér að hún hefði mikið val
eða yfir höfuð eitthvað um þetta að segja. Þetta var bara eitthvað sem
tíðkaðist og er kannski lýsandi fyrir það hvað umhverfi og menning
hefur mikið að segja.
Ég hugsa að umhverfið, s.s. hvað er í gangi í samfélaginu og
fæðingasögur og skoðanir kvennanna í kring hafi mikil áhrif á konur
í sínu barneignarferli enn í dag. Með tilkomu Internetsins og sérstak-
lega samfélagsmiðla hefur upplýsingaflæðið og áreitið líklega aldrei
verið meira. Því held ég að ljósmæður þurfi enn í dag að huga að því
hvaðan konur fái sínar upplýsingar og hugmyndir. Þær eru í mikilvægri
aðstöðu og hafa tækifæri til að beina konum á æskilegt lesefni, skapa
umræðuvettvang og virkja gagnrýna hugsun gagnvart upplýsingum
sem eru í orðræðunni.
Í siðareglum ljósmæðra sem gefnar voru út af alþjóðasamtökum
ljósmæðra og íslenskar ljósmæður nota, kemur fram að ljósmæður
valdefli konur í barneignarferlinu m.a. með því að hvetja þær til að
taka upplýstar ákvarðanir og styðja þeirra ákvarðanir og hjálpa konum
þannig að vera virkir þátttakendur í eigin barneignarferli (ICM, 2008,
Ólöf Ásta Ólafsdóttir og félagar, 2018).
Það sem mér finnst jákvætt við frásögn ömmu minnar er hvað hún
hefur góða upplifun af fæðingunum og tekur margoft fram hve heppin
hún hafi verið að fá að vera svo heilsuhraust og hvað þetta gekk allt
saman vel. Hún virðist ekki líta af eftirsjá til baka á t.d. svæfinguna eða
það að hafa farið á mis við brjóstagjöf og telur þetta hafa verið réttar
ákvarðanir. Út frá hennar hugmyndum og þekkingu virðist hún upplifa
sínar fæðingar sem eðlilegar fæðingar. Þegar allt kemur til alls er það
kannski aðalatriðið og mikilvægustu skilaboðin fyrir mig sem verðandi
ljósmóður.
Samtal okkar ömmu fór fram við upphaf fyrsta ársins míns sem ljós-
móðurnemi. Eftir að hafa lokið því námsári og öðlast klíníska reynslu
sé ég vissulega hvað tímarnir eru breyttir, en einnig hve merkilega
margt er líkt með fæðingarsögum ömmu minnar og nútímafæðingum.
Þó að inngripin í eðlilegt ferli séu ekki þau sömu í dag og þau voru
í heimafæðingu fyrir 70 árum síðan, eru þau þó enn hluti af því sem
í okkar menningu þykir eðlilegt og má þar nefna mænurótardeyfingu
sem dæmi. Því þykir mér mikilvægt að ljósmæður haldi sífellt áfram að
fræða og styðja konur og stuðla að því að þær taki upplýsta ákvörðun
varðandi eigin fæðingu, óháð því hvað tíðkast hverju sinni.
HEIMILDIR
DOH (Department of Health). (1993). Changing childbirth. The Report of the expert
maternity group. London: HMSO for the Department of Health.
ICM (International Confederation of Midwives). (2008). International code of ethics for
midwives. Sótt af http://internationalmidwives.org/assets/uploads/documents/CoreD-
ocuments/CD2008_001%20V2014%20ENG%20International%20Code%20of%20
Ethics%20for%20Midwives.pdf
Ljósmæðrafélag Íslands. (1998). Hugmyndafræði og stefna. Sótt af https://www.
ljosmaedrafelag.is/Assets/%C3%9Atg%C3%A1fa/lmfistefnumotun.pdf
Olafsdottir, O.A., Kristjansdottir, K., Halfdansdottir, B., Gottfredsdottir H. (2018).
Midwifery in Iceland: From vocational training to university education, Midwifery, 62,
104-106. https://doi.org/10.1016/j.midw.2018.03.021