Morgunblaðið - 14.02.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 14. FEBRÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Staðan í atvinnu-lífinu er erfiðog batnaði
ekki við fréttirnar af
mögulegu brott-
hvarfi álversins í
Straumsvík. Vonandi
leysist það vonda mál
farsællega og von-
andi finnst loðnan á endanum, það
myndi muna miklu í þeirri efna-
hagslegu ótíð sem nú gengur yfir
samhliða lægðum sem slá hvert
metið af öðru um þessar mundir.
Það sérkennilega við ótíðina nú
er að hún virðist vera af manna-
völdum, þ.e. sú efnahagslega. Að-
stæður eru að mörgu leyti afar
hagstæðar, þjóðarbúið er til dæm-
is skuldlítið, kaupmáttur himin-
hár, verðlag stöðugt og svo mætti
áfram telja. Þrátt fyrir þetta er at-
vinnulífið nánast frosið, eins og
nefnt er í athyglisverðri rit-
stjórnargrein, Óðni, í Viðskipta-
blaðinu í gær.
Eins og nafni hans er Óðinn oft
nokkuð glöggur og hann bendir á
að aðallega séu þrjár ástæður fyr-
ir þessu frosti í atvinnulífinu.
Hann nefnir í fyrsta lagi að opin-
berar álögur á atvinnulífið séu allt
of háar. „Tryggingagjald er enn
hátt og er fimmtungi hærra en það
var upp úr aldamótum. Fasteigna-
gjöld sveitarfélaganna eru farin að
bíta hressilega eftir að hafa tvö-
faldast að meðaltali á fáeinum ár-
um,“ segir Viðskiptablaðið og
nefnir að auki vanda vegna út-
þenslu eftirlitsiðnaðarins.
Í öðru lagi er bent á að kjara-
samningar síðustu ára með gríðar-
legum launahækkunum hafi haft
mjög slæm áhrif á rekstur flestra
fyrirtækja á Íslandi.
Viðskiptablaðið nefnir í þriðja
lagi aðgang að láns-
fjármagni og vaxta-
stigið. Fram kemur
að seðlabankinn hafi
ítrekað verið varaður
við „því á undan-
förnum mánuðum að
skortur á lausafé og
lítið framboð af
lánsfé, til dæmis vegna þess að Ar-
ion banki ætlar að minnka lána-
safn sitt um 80 ma.kr. á næstu
misserum, geri þjóðarskútunni af-
ar erfitt að komast upp úr núver-
andi öldudal“. Í þessu sambandi er
bent á að vaxtalækkanir hafi lítil
áhrif haft vegna lausafjárskorts-
ins, sem aftur valdi lánsfjárskorti.
Vísbendingar hafa komið fram
um að eitthvað sé farið að draga úr
lausafjárskortinum, en það breyt-
ir því ekki að hægt er að taka und-
ir þá gagnrýni Viðskiptablaðsins
að gengið hefur verið of langt í
beitingu tækja eins og eiginfjár-
auka og sveiflujöfnunarauka sem
dregið hafa óhóflega mikið úr getu
bankanna til að lána fé og þar með
að styðja við vöxt og viðgang at-
vinnulífsins.
Ríkisvaldið ræður yfir tveimur
af þeim þremur atriðum sem Við-
skiptablaðið nefnir sem skýringu á
yfirstandandi erfiðleikum í at-
vinnulífinu og getur að auki haft
töluverð áhrif á þriðja atriðið, þ.e.
kjarasamningana. Afar brýnt er
að ríkið nýti þá góðu stöðu sem
það er í og grípi inn í með þeim
hætti sem dugar til að lyfta land-
inu hratt upp úr þeirri efnahags-
legu lægð sem búið er að koma því
í, alveg að óþörfu. Undirstöðurnar
eru traustar og tækifærin til
staðar. Það eina sem þarf er að
hætta að íþyngja atvinnulífinu
eins og nú er gert.
Hægara á að vera að
komast upp úr þeirri
efnahagslægð sem
nú gengur yfir en
flestum fyrri}
Lægð af manna völdum
Eyþór Arnalds,oddviti sjálf-
stæðismanna í
borgarstjórn
Reykjavíkur, skrif-
aði stutta og meitl-
aða grein um stöðuna
í höfuðborginni í blaðið í gær. Þar
segir: „Á sama tíma og níu af
hverjum tíu stjórnendum ís-
lenskra framleiðslufyrirtækja
stefna að hagræðingu á árinu vaxa
umsvif borgarfyrirtækja mikið.
Fram hefur komið að fjölgun
starfa hjá Orkuveitu Reykjavíkur
hefur verið yfir 30% síðustu sex
ár. Það er gríðarmikið. Á meðan
bakarí eiga í rekstrarerfiðleikum
og þurfa að minnka umsvifin fjár-
festir Sorpa umhugsunarlítið fyrir
marga milljarða. Og þegar fyrir-
tæki í ferðaþjónustu berjast í
bökkum hækka fasteignagjöld á
rekstraraðila í Reykjavík um tugi
prósenta á ári. Viðsemjendur
Reykjavíkurborgar hjá Eflingu
sem búa í höfuðborginni þurfa að
þola hærra útsvar á laun sín en
fólkið í nágrannasveitarfélög-
unum. Skuldir Félagsbústaða
hækka hratt og er borgin að
ábyrgjast nýjar skuldir þess fé-
lags fyrir milljarða á þessu ári. Er
reyndar komið að því
að ábyrgðir Reykja-
víkurborgar á skuld-
um dótturfélaga eru
nú komnar yfir
hundrað miljarða
króna.
Allt ber að sama brunni.
Borgarbáknið blæs út og reikning-
urinn er sendur til borgarbúa með
einum eða öðrum hætti. Innviða-
gjöld leggjast á íbúðir og leiguverð
í Reykjavík er orðið hæst á
Norðurlöndunum. Pálmatré á að
blása upp í Vogabyggð fyrir 140
milljónir króna. Nú er stefnt að því
að fjárfesta í 5 kyrkislöngum í hús-
dýragarðinum. Alltaf batnar það.
Og undir forystu Viðreisnar er að
óbreyttu stefnt að því að fjárfesta
fyrir milljarð í malbikunarstöð
borgarinnar við Esjumela. Er ekki
mál að linni?“
Þessi lýsing Eyþórs er hroll-
vekja sem því miður fellur allt of
vel að þeirri mynd sem við borgar-
búum blasir. Allir hafa þeir auð-
vitað, eins og mannkynið allt, vonir
um það að jafnan komi „dagur eftir
þennan dag“. En þegar kosningar
nálgast er líklegt að sífellt fleiri
skynji að borgarinnar vegna á sú
ósk ekki fyllilega við.
Það fer ekki á
milli mála að
borgarreksturinn
stefnir í óefni}
Stjórnlaus borg
G
runnstefna ríkisstjórnarinnar í heil-
brigðismálum er aðför að einka-
rekstri. „Lausnir“ hennar eru
meira fjármagn til málaflokksins,
en lítill áhugi á því að verja því fé
með hagkvæmum hætti fyrir sjúklinga. Aðgerð-
um er beint til útlanda fremur en að skipta við ís-
lenskar einkareknar læknastöðvar. Hagkvæmni
og þægindi sjúklinga eru aukaatriði hjá stjórn-
arflokkunum. Svo hrósa þeir sér af því að hafa
dælt meira fé í málaflokkinn.
Á flokksráðsfundi VG í liðinni viku sagði for-
sætisráðherra: „Heilbrigðismálin hafa verið mál
málanna að undanförnu en þar höfum við staðið
vaktina.“ Svo var að heyra að Katrín væri býsna
ánægð með stöðuna. Síðar í ræðunni skaut hún
föstum skotum á stjórnmálamenn sem færu með
staðleysur og héldu fram ósannindum í málflutn-
ingi sínum. Staðreyndir væru grunnstoð lýðræðis.
Hvað vill almenningur? Nýlega birtist könnun um traust
notenda til nítján heilsugæslustöðva á höfuðborgarsvæðinu.
Af þessum nítján stöðvum eru fjórar einkareknar, en þær
raða sér í flest efstu sætin. En óþægilegar staðreyndir
skipta ríkisstjórnina engu, þegar um trúarbrögð er að tefla.
Í Læknablaðinu er talað við Þórarin Ingólfsson, einn eig-
enda og framkvæmdastjóra lækninga á Heilsugæslunni
Höfða, einkarekinni stöð sem var opnuð árið 2017. Skjól-
stæðingar voru fremur fáir í byrjun eða 2.900 forskráðir við
opnun. Um áramótin 2017 voru þeir orðnir 4.000 og eru
núna 19.500.
Hann rekur samskiptin við ríkið: „Vandinn er ójafnræði.
Við sem erum sjálfstætt starfandi berum skarð-
an hlut frá borði. Við kvörtuðum strax yfir því
til Samkeppniseftirlitsins sem rannsakaði mál-
ið. Eftirlitið beindi svo tilmælum til heilbrigð-
isráðherra haustið 2017 Síðan hefur ekkert
gerst. Ekkert, engin viðbrögð. Við fórum á fund
ráðherra 2018 og báðum um að brugðist yrði við
en fengum engin viðbrögð.“
Þórarinn segir frá því að þegar Heilsugæslan
Höfða óskaði eftir samningum við Landspítala
var henni boðið að greiða 165 kr. á rannsóknar-
einingu meðan ríkisreknu stöðvarnar greiddu
110 krónur, sem er 33% lægra verð.
„Það er svakalegt. Rosalegt. Hvernig stend-
ur á því að ríkið kýs að mismuna þeim sem reka
heilsugæsluþjónustu í fjármögnunarlíkani sem
á að vera á jafnræðisgrundvelli?“
Heilsugæslan Höfða var efst í áðurnefndri
gæðakönnun, en ríkisstjórnin skellir skollaeyrum við. Ríkið
skal það vera. Eða útlönd.
Óvild ríkisstjórnarinnar í garð einkarekstrar er ljós að
mati Þórarins: „Ráðherra hefur ekki verið hlynnt [okkar
rekstri] og ekki komið að skoða. En það er ekki hægt að
horfa fram hjá því hve margir kjósa að sækja til sjálfstæðra
heilsugæslustöðva. Hvers á þetta fólk að gjalda? Það er
áskorun að vera með ráðherra sem er ekki vinsamlegur
okkur.“
Eina krafa Þórarins er: „Við viljum bara að þetta sé rétt-
látt.“
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Vont er þeirra ránglæti
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
BAKSVIÐ
Gunnlaugur Snær Ólafsson
gso@mbl.is
Á
ratug eftir að gerð var
grundvallar stefnu-
breyting í tilhögun raf-
orkusölu Landsvirkj-
unar til orkufreks
iðnaðar, að frumkvæði fyrirtækisins
og með stuðningi stjórnvalda, hafa
stjórnvöld ákveðið að láta gera út-
tekt á samkeppnishæfni greinar-
innar. Hafði mbl.is eftir Þórdísi Kol-
brúnu Reykfjörð Gylfadóttur
iðnaðarráðherra í gær að slík úttekt
hefði aldrei verið gerð áður. En nú
þegar hefur eitt fyrirtæki, Rio Tinto
Aluminium (RTA), ákveðið að hefja
endurskoðun á starfsemi álversins í
Straumsvík (ISAL) og meta
rekstrarhæfi þess.
Í tilkynningu sem barst fjöl-
miðlum á miðvikudag sagði Alf
Barrios, forstjóri RTA, að álverið í
Straumsvík væri óarðbært og „ekki
samkeppnishæft í krefjandi mark-
aðsaðstæðum vegna hás raforku-
kostnaðar.“ Hörður Arnarsson, for-
stjóri Landsvirkjunar, hefur hins
vegar ekki samþykkt né útilokað að
það sé verðlagningin sem valdi usla,
þar sem ISAL sé afhent orka á, að
hans mati, samkeppnishæfu verði.
Breyttar rekstrarforsendur
Lengi miðaðist söluverð raf-
orku til álversins við markaðsverð
áls. Þannig myndi orkukostnaður ál-
versins lækka í takt við álverð og
þegar átti að endurnýja samninga
um orkusölu til ISAL fyrir rúmum
áratug stóð til að gera samninga um
álverðstengt orkuverð, en tafðist að
ganga frá þeim vegna efnahags-
hrunsins 2008. Á þessu urðu hins
vegar skyndilegar breytingar við
forstjóraskipti Landsvirkjunar, að
því er segir í grein Ketils Sigurjóns-
sonar, ráðgjafa á sviði orkumála og
stofnanda Askja Energy Partners
(AEP), frá 2017 á vef Vatnsiðnaðar.
Þar segir hann að „með nýja samn-
ingnum 2010 hækkaði ekki aðeins
sjálft raforkuverðið til RTA [ISAL],
heldur er verðið í þessum nýja
samningi Landsvirkjunar við RTA
vegna Straumsvíkur ekki tengt ál-
verði heldur bundið bandarískri
neysluvísitölu.“ Vísar Ketill í grein-
ingu AEP frá 2015 sem sýnir að
ISAL greiddi um tíma hærra verð
fyrir raforku en álver Fjarðaráls og
Norðuráls, en þau álver voru enn
með samninga sem bundnir voru ál-
verði.
Stefnubreyting í samningagerð
Landsvirkjunar var gerð til þess að
draga úr álverðsáhættu fyrirtækis-
ins og segir í ársskýrslu Landsvirkj-
unar frá í fyrra að frá nóvember
2019 verði áltengingu að fullu hætt.
„Það mun leiða til þess að markaðs-
áhætta rekstrartekna vegna breyt-
inga á álverði minnkar.“
Áhætta minnkuð
Matsfyrirtækið Moody‘s hefur
tekið undir mikilvægi þessara
sjónarmiða og var í skýrslu fyrir-
tækisins um Landsvirkjun árið 2015
bent á að meðal veikleika Lands-
virkjunar væri álverðsáhætta og var
því fagnað að verulegur árangur hafi
náðst við að draga úr henni. Moody‘s
taldi einnig til áhættuþátta háa
skuldsetningu og fámennan hóp við-
skiptavina, en orkufrekur iðnaður er
stór kaupandi og selur Landsvirkjun
til að mynda um 23% af allri orku
sem fyrirtækið framleiðir til álvers-
ins í Straumsvík.
Taldi Moody‘s til jákvæðra
þátta sterka stöðu á orkumarkaði,
hagkvæma endurnýjanlega orku og
stöðugt sjóðsstreymi. Var þó lítið
rætt um möguleg áhrif þess að
draga úr álversáhættu, með þeim
verðhækkunum sem orðið hafa, á
samkeppnishæfni mikilvægra við-
skiptavina Landsvirkjunar.
Með stuðningi yfirvalda
Yfirvöld, sem fara með eignar-
hlut ríkisins, hafa stutt áform
Landsvirkjunar um að breyta for-
sendum samninga um orkusölu allt
frá stjórnartíð Jóhönnu Sigurðar-
dóttur. Þessi stuðningur hefur verið
með ýmsum hætti, en hluti þess hef-
ur verið að skapa Landsvirkjun
bætta samningsstöðu gagnvart ál-
verunum. Herma heimildir Morgun-
blaðsins að ein birtingarmynd þess
hafi verið að sýna raforkusölu til
Bretlands um sæstreng (ICE-Link)
áhuga og samþykkja í upphafi árs
2015 beiðni Landsnets og Lands-
virkjunar um að verkefnið færi á
verkefnalista Evrópusambandsins
(PCI).
Sé það svo að raforkuverð til
ISAL hafi dregið úr samkeppnis-
hæfni þess og þar með stofnað
rekstrinum í hættu má í einhverjum
mæli segja að sú staða hafi skapast
þegar stjórnvöld og Landsvirkjun
lögðust á eitt til að bæta fjárhags-
stoðir fyrirtækisins, líklega í von um
að tryggja aukna arðsemi sem síðan
myndi skila sér í ríkissjóð. Ekki lá
fyrir greining á samkeppnisstöðu
orkufreks iðnaðar á Íslandi og
spurning hvort þjóðhagsleg lang-
tímaáhrif í kjölfar breyttra rekstrar-
forsendna álveranna hafi yfirhöfuð
verið metin.
Breyttu rekstrar-
grunni án greiningar
Morgunblaðið/Ómar
Endurskoðun Ekki er víst hvort starfsemi heldur áfram í Straumsvík.