Morgunblaðið - 02.04.2020, Qupperneq 41

41
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 2020
Heiðmörk Þessir hlaupagarpar, bæði þeir tvífættu og sá ferfætti, létu ekki smá snjómuggu á sig fá þegar þeir hlupu sér til heilsubótar eftir göngustígum í skóginum í útivistarparadísinni.
Árni Sæberg
Geðheilbrigðismál hafa
lengi borið skarðan hlut
frá borði þegar kemur að
fjármögnun innan heil-
brigðiskerfisins. Umfang
málaflokksins er nú áætl-
að þriðjungur af heildar-
kerfinu en fjárveitingar
hafa ekki verið í takti við
umfangið. Áætlað er að
um 11% af heildarút-
gjöldum hins opinbera til
heilbrigðismála fari til
geðheilbrigðismála. Geðhjálp hefur
ítrekað bent stjórnvöldum á þessa
staðreynd. Núverandi heilbrigðis- og
félagsmálaráðherra hafa sýnt mála-
flokknum skilning og sett í hann auk-
in framlög og virkjað samráð en bet-
ur má ef duga skal.
Afleiðingar af ofangreindu sjást
m.a. í tölum Tryggingastofnunar um
örorku en samkvæmt þeim voru ör-
orkulífeyrisþegar af völdum geðrask-
ana árið 1990 samtals 2.522 eða 30%
af heildarfjölda örorkulífeyrisþega.
Nú þrjátíu árum síðar eru þeir 7.262
eða 37% af heildarfjölda. Þá eru þeir
2.063 sem eru á endurhæfingarlífeyri
ekki taldir með en stór hluti þeirra er
vegna geðraskanna. Þetta er aukning
um 188% á þrjátíu árum. Lands-
mönnum hefur á sama tímabili fjölg-
að um 43%. Þróun á tölum um geð-
raskanir, alvarlegar sem vægar, svo
sem kvíða og þunglyndi. Þegar horft
er til barna yngri en 18 ára kemur í
ljós að um 11% drengja eru með ein-
hverja greiningu og 5,5% stúlkna.
Þetta er 100% hærri tölur en í Noregi
sem er í 2. sæti yfir fjölda greininga
barna á Norðurlöndunum á eftir Ís-
landi. Í Svíþjóð eru 0,6% drengja með
greiningu og 0,4% stúlkna, sjá mynd.
Nú er alvarleg staða í samfélaginu
vegna COVID-19-faraldursins.
Margir eru einangraðir og dregið
hefur stórlega úr þjónustu og úrræð-
um fyrir fólk sem er að glíma við geð-
rænar áskoranir þar sem heilu úr-
ræðin hafa neyðst til að loka vegna
samkomubanns. Kvíði, einmanaleiki
og ótti er eitthvað sem æ fleiri tengja
við á þessum tímum en viðkvæmustu
hóparnir eru í sérstaklega erfiðri
stöðu. Það er mat Geðhjálpar að þetta
ástand eigi aðeins eftir að versna eftir
því sem samkomubann og lokanir úr-
ræða og þjónustu vara lengur og efna-
hagslegir erfiðleikar sem óumdeilan-
lega munu fylgja taka við. Það er á
tímum sem þessum sem ríður á að
gera allt sem hægt er svo afleiðingar
þeirrar væntanlegu geðheilbrigðis-
áskorunar, sem þessi faraldur getur
orðið, valdi ekki samfélagslegum erf-
iðleikum langt inn í framtíðina.
Lönd um allan heim eru að beina
aukinni athygli að geðheilbrigði, ekki
aðeins viðkvæmra hópa heldur alls
almennings. Yfirvöld víða eru þannig
farin að bregðast við ástandinu ásamt
því að leggja á ráðin um hvernig taka
eigi á mögulegri aukningu í eftirspurn
eftir geðheilbrigðisþjónustu er farald-
urinn rénar.
Íslensk stjórnvöld þurfa að slást í
þennan hóp og bregðast við án tafar.
Æskilegt væri að kalla strax saman
lykil haghafa í kerfinu, einhverskonar
„Geðráð“, og bæta við þá geðheil-
brigðisstefnu og aðgerðaáætlun í
geðheilbrigðismálum sem þegar er í
gildi. Móta þarf aðgerðir og laga fjár-
veitingar að ástandinu og hvernig það
er líklegast til að þróast til skemmri
og lengri tíma. Tryggja þarf að í slíkri
vinnu verði fulltrúar notenda hafðir
með í ráðum. Það er skynsamlegt að
vinna með orsakir núna og draga
þannig úr mögulegum afleiðingum
viðbragðsleysis síðar. Nú er ekki tími
til að draga saman seglin heldur nýta
tækifærið til að gefa í og hugsa til
framtíðar.
Ef ekki verður brugðist við núna
með skynsamlegum hætti er hætta á
að við stöndum eftir með ástand sem
erfitt verður að vinna úr. Efnahags-
lífið mun fyrr eða síðar fara í gang
aftur en það, líkt og samfélagið allt,
hvílir á geðheilsu þjóðarinnar.
Gleymum ekki geðheilsu í björg-
unarpökkunum. Fjárfestum í inn-
viðum með því að leggja fjármuni í
geðheilsu. Malbikun bílastæða er
allra góðra gjalda verð en góð geð-
heilsa er undirstaða allra samfélaga.
Eftir Grím Atlason
»Ef ekki verður
brugðist við núna
með skynsamlegum
hætti er hætta á að við
stöndum eftir með
ástand sem erfitt verður
að vinna úr.
Grímur Atlason
Höfundur er framkvæmdastjóri Geð-
hjálpar og skrifar fyrir hönd stjórnar
samtakanna.
Geðheilbrigði á tímum óvissu
Undanfarnar vikur
hefur hugtakið „falskt
öryggi“ heyrst ítrekað í
umræðunni um nýju
kórónuveiruna. Okkur
hefur t.d. verið sagt að
notkun gríma valdi
fölsku öryggi því þær
verji okkur ekki sem
skyldi. Í því samhengi
er þó sjaldnast komið
inn á að vörnin snýst
ekki einvörðungu um að
verja þig heldur einnig um að verja
aðra fyrir þér. Einkennalausir hafa
nefnilega verið að smita og því er
einn liður í að hemja útbreiðslu veir-
unnar einmitt að passa upp á að þú
smitir ekki aðra. Hugsunarháttur
sem reynst hefur vel í löndum á borð
við Suður-Kóreu þar sem tekist hef-
ur að halda veirusmitun niðri á
undraverðan hátt.
Við erum í stríði
Í upphafi var því
haldið fram að veiran
smitaðist ekki á milli
manna en nú vitum
við betur. Það er ekki
langt síðan íslenskur
embættismaður
sagði á blaðamanna-
fundi að talið væri að
einkennalausir smit-
uðu ekki en sú álykt-
un var jafnframt
röng. Daglega þarf
að uppfæra smit-
áætlun sem unnin er af Háskóla Ís-
lands í samvinnu við landlækni og
Landspítala því daginn eftir eru töl-
urnar hættar að stemma. Stað-
reyndin er nefnilega sú að ekki einu
sinni færustu vísindamenn vita
hvernig þessi saga endar og öll er-
um við að læra, dag frá degi. Við er-
um í stríði við vágest sem gegnir
ekki tilkynningaskyldu.
Enginn með öll svörin
Fyrir mér felst falskt öryggi
nefnilega ekki í því að bera grímu af
virðingu við aðra. Frá mínum bæj-
ardyrum séð er falska öryggið ein-
skorðaðra við að ganga út frá ein-
hverju sem vísu í baráttunni við
nýjan vágest og láta eins og óþarft
sé að leggja sig enn betur fram við
að auka öryggi sitt og sinna. Um leið
og við hættum að treysta á heil-
brigða skynsemi og hlýðum í blindni
á möntrur embættismanna, þá er
voðinn vís. Það er enginn í heiminum
sem hefur öll svörin, hvorki íslenskir
sérfræðingar né erlendir og því eig-
um við að stíga varlega til jarðar.
Stöndum saman
Vitanlega erum við öll að reyna
okkar besta og sumum fellur betur
að treysta á orð embættismanna en
að rannsaka hlutina sjálf. Það er
ekkert athugavert við það en við
skulum ekki heldur skjóta þá niður
sem eru áhyggjufullir og leggja í
slíkar rannsóknir sem byggjast á
fræðilegum grunni. Það eru vís-
indamenn um allan heim að rann-
saka veiruna og því meiri upplýs-
ingar sem við höfum, þeim mun
betur stöndum við að vígi. Ekki öll
lönd fara eins að í sinni baráttu en
allir eru þó að stefna að sama mark-
miði og því eigum við að læra hvert
af öðru. Það er margt „best“ á Ís-
landi en útbreiðslulíkön fyrir
óþekkta stórhættulega veirusýkingu
verða það ólíklega og því er engin
skömm að því að fylgjast með hvað
aðrir eru að prófa. Stöndum saman
sem þjóð og sem heimur og þá fer
þetta eins vel og unnt er.
Sýnum samkennd
Að lokum langar mig að minna á
samkenndina. Snúum bökum saman,
sýnum samkennd og verum dugleg
að hringja í aldraða eða veikburða
ættingja sem komast ekki út og fá
litlar sem engar heimsóknir. Sýnum
samkennd þegar foreldri treystir
sér ekki til að senda barnið sitt í
skólann. Sýnum samkennd þegar
einhver segist vera hræddur, það er
eðlilegt að óttast og okkar hlutverk
er að hlusta og hughreysta, ekki
gera lítið úr tilfinningum viðkom-
andi. Stöndum saman, virðum hvert
annað, vonum og trúum á það besta
og stoppum þessa hræðilegu veiru –
við erum öll í sama bátnum. Þetta
stríð komum við til með að vinna.
Falskt öryggi
Eftir Guðmund
Franklín Jónsson » Stöndum saman,
virðum hvert annað,
vonum og trúum á það
besta og stoppum þessa
hræðilegu veiru – við er-
um öll í sama bátnum.
Guðmundur Franklín
Jónsson
Höfundur er viðskipta- og
hagfræðingur.
gundi.jonsson@gmail.com