Morgunblaðið - 02.04.2020, Page 42

42 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 2. APRÍL 2020
J
örðin okkar er ein kúla
núna með engum landa-
mærum! Eða hvað?
Þar sem ég er alin upp
á eyju eins og við flest
sem lesum og kunnum íslensku
hafa mér alltaf fundist
landamæri svo ónátt-
úruleg og jafnvel
óeðlileg fyrirbæri,
enda hafa þau oft
færst til með blóð-
ugum fórnum.
Samtökin No bord-
ers hafa lengi barist
fyrir mannúðlegri
móttöku flóttafólks
hér á landi og fyrir
það ber að þakka,
enda nafn samtak-
anna mjög táknrænt.
Yfir sum landa-
mæri virðast allir
komast sem vilja á
meðan önnur landa-
mæri eru lokuð
ákveðnu fólki en ekki
öðru. Þrátt fyrir stór-
kostlegt starf Sam-
einuðu Þjóðanna í yfir
70 ár, barnasáttmála
þeirra og mannrétt-
indayfirlýsingu virða
aðildarþjóðirnar því
miður alls ekki í
mörgum tilfellum
þessa sáttmála.
Svo gerist það í
upphafi ársins 2020 að lífvera skýst
upp á yfirborðið sem virðir engin
landamæri. Þetta náttúrulega fyr-
irbæri kórónuveiran sér hvorki
landamæri né landamæraverði.
Hún leikur bara lausum hala og
smeygir sér inn í líkama fólks al-
veg óboðin.
Viðbrögð okkar allra við þessum
vágesti eru hreint út sagt stórkost-
leg.
Það hefur sætt undrum að fylgj-
ast með teyminu Ölmu, Víði og
Þórólfi, sem eru orðin heimilisvinir
okkar allra og fyrirmyndir í yfir-
vegaðri upplýsingagjöf. Hafið
þökk og hrós fyrir, elsku góða fólk,
sem hafið á mörgum undanförnum
dögum fengið mig til að klökkna
yfir manngæsku ykkar og fag-
mennsku.
Hinn 16. mars sl. gekk í garð hið
svokallaða samkomubann hér á
landi eins og víða annars staðar í
heiminum og síðan var hert á því
24. mars. Þetta þýddi að samdæg-
urs voru felldar niður messur og
fermingar á þeim tíma sem sam-
komubannið er í gildi.
En hvað gerðist þá?
Lagðist starf kirkjunnar niður?
Aldeilis ekki!
Ef til vill hef ég aldrei séð annan
eins sköpunarkraft í kirkjunni og
þessa daga sem liðnir eru frá
samkomubanni. Nýjar leiðir hafa
verið fundnar til að koma því öfl-
uga safnaðarstarfi sem unnið er í
öllum kirkjum landsins til alls
heimsins, án landamæra.
Gamalt máltæki segir: Fátt er
svo með öllu illt að ekki boði nokk-
uð gott.
Það er hverju orði sannara. Auk
þess sem hið öfluga starf kirkjunn-
ar er nú orðið sýnilegt má ekki
gleymast hvað græna jörðin okkar
hefur gott af því að flugferðum hef-
ur fækkað og bílaumferð dregist
saman. Við erum að hefja nýjan
lífsstíl, ekki í einangrun eða sóttkví
heldur með því að hugsa betur um
umhverfið og hvert annað. Mikið
sem það verður nú
dásamlegt að fara að
geta faðmað börnin sín
og barnabörnin aftur,
að ég tali nú ekki um
vini sína og samstarfs-
fólk.
Guð hefur kallað
okkur til samfélags
hvert við annað og þótt
við ef til vill hittum
ekki hvert annað í hópi
eða fáum að snertast
nú um stundir hafa ef
til vill samskipti okkar
aldrei verið eins mikil.
Sem dæmi má taka að
nú tala ég daglega við
mömmu mína, sem er
á öldrunardeild, en áð-
ur talaði ég við hana
oft, en ekki daglega.
Ég er í meira sam-
bandi við barnabörnin
mín og nú með mynda-
vél, sem við gerðum
ekki áður. Og ég fylgist
með daglegu starfi
safnaðanna betur en
áður.
Svo elskaði Guð
heiminn að hann gaf
son sinn eingetinn til að hver sem á
hann trúir glatist ekki heldur hafi
eilíft líf. Gleymum ekki þessum
mikilvægu orðum sem Jesús sagði
og við köllum Litlu Biblíuna. Mun-
um að Guð elskar okkur og vill
mæta okkur í þessu neyðarástandi.
Leitum til Guðs og biðjum að hann
taki burt ótta okkar og erfiðleika.
Biðjum fyrir þeim sem eru veikir af
veirunni og þeim sem eru hræddir
við að veikjast.
Hugsum svo um það sem mun
breytast varanlega í lífi okkar eftir
að öllu þessu lýkur. Hvað getum
við gert til að við vöknum til með-
vitundar um að við lifum öll á sömu
jarðarkúlunni, sem okkur ber að
vernda? Hugsum um hvað landa-
mæri eru fánýt þegar við viljum
komast yfir þau á eins auðveldan
hátt og veiran. Hugsum hvernig
við getum hagað vinnu okkar á
hagkvæmari hátt en að við þurfum
að aka langar vegalengdir eða
fljúga yfir hálfan hnöttinn til að
sinna erindum sem við getum sinnt
á veraldravefnum.
Hugsum um það hvernig mann-
kynið, sem allt er skapað af góðum
Guði, getur lifað í friði og kærleika
hvert með öðru núna þegar allir
vilja hjálpast að.
Ég bið landsmönnum öllum, já
heimsbyggðinni allri, Guðs bless-
unar á komandi tímum og um alla
framtíð.
Kirkjan til fólksins
Morgunblaðið/Ómar
Hólar í Hjaltadal.
Jörðin, veiran og Guð
Hugvekja
Solveig Lára
Guðmundsdóttir
Höfundur er vígslubiskup
á Hólum.
holabiskup@kirkjan.is
Solveig Lára
Guðmundsdóttir
Nýjar leiðir
hafa verið
fundnar til að
koma því öfluga
safnaðarstarfi
sem unnið er í
öllum kirkjum
landsins til alls
heimsins, án
landamæra.
Það er hlutverk Al-
þingis, löggjafarvalds-
ins og ráðherranna í
umboði þess að móta
þjóðfélaginu stefnu í
mikilvægum málum til
skemmri og lengri
tíma. Það er síðan
framkvæmdavaldsins
að framkvæma hana.
Þessi venja stendur
styrkum fótum í
stjórnskipun landsins
og að baki henni liggja
auk þess margháttuð
fræðileg rök svo sem
um almenn viðmið sem
talin eru heppileg for-
senda stefnumótunar
en ekki þröng sjón-
armið fagaðila enda
þótt nú á dögum þekk-
ingarþjóðfélags sé
mikilvægara en
nokkru sinni fyrr að
stjórnmálamenn hafi
sérfræðinga sér til ráð-
gjafar.
Sóttvarnastýring
Þetta er rifjað upp í ljósi þess
hvernig opinber ákvarðanataka um
sóttvarnastýringu á sér stað nú um
stundir. Íslenskir stjórnmálamenn
hafa ekki komið að henni eins og þó
er gert víðast erlendis, til dæmis í
Danmörku, sem býr við hliðstætt
stjórnkerfi og hér er.
Efast má um að sóttvarnayfirvöld
hafi lýðræðislegt umboð til að taka
jafn afdrifaríkar ákvarðanir og þau
hafa gert og til jafn langs tíma og
raunin er á, jafnvel þótt þau hafi lög-
reglu sér við hlið. Ákvarðanir fram-
kvæmdavaldsins um samkomubann
hafa hingað til miðast við einstakar
samkomur.
En nú er annað og meira á ferðinni
og raunar erum við ekki bara að tala
um langt samkomubann, heldur
koma til álita margháttuð félagsleg,
menningarleg og efnahagsleg sjón-
armið þegar vélað er um jafn mikla
breytingu á högum almennings og
um ræðir – jafnvel sjónarmið um
hamingju eða óhamingju, auk lífs og
dauða – sem ekki verður fallist á að
fagaðilar á heilbrigðissviði og lög-
regla taki án samráðs
við aðra sem málið varð-
ar.
Því kallar sá sem
þetta skrifar eftir að rétt
lýðræðisleg málsferli
séu viðhöfð og stjórn-
málin taki forystuna.
Íþrótta- og
skólastarf
Brottfall úr fram-
haldsskólum er svo mik-
ið að það á sér ekki hlið-
stæðu. Fræðimenn hafa
greint margar ástæður
þess og er upplausn í
skólastarfi, til dæmis
vegna verkfalla, ein
þeirra. Enn mikilvæg-
ara er að unglingar
hverfi ekki frá íþrótta-
starfi sem hefur meiri
áhrif á heilbrigði ungu
kynslóðarinnar en flest
annað.
Samkomubannið
kemur sér því afleitlega
fyrir þessa hópa. Munu
þeir leiðast út í annað
lífsmynstur en þeir voru
í fyrir, munu þeir koma
aftur til íþróttastarfs
eða skólastarfs eftir aðgerðaleysi í
margar vikur? Hvern má kalla til
ábyrgðar ef heil kynslóð hverfur frá
heilbrigðu líferni og spillir lífi sínu
vegna upplausnar samkomubanns-
ins?
Íþróttaþjálfurum, skólakennurum,
sálfræðingum og öðrum sem starfa
með börnum og unglingum er þetta
ljóst. Þeir þegja þó þunnu hljóði –
enda hefur múgæsingin í samfélag-
inu snúist gegn stjórnmálaafskiptum
og stutt víðtækt vald sóttvarna-
yfirvalda.
Heppilegt gæti verið, þar sem
flensan tekur langan tíma, að skóla-
og íþróttastarf héldist gangandi, líka
leikskólastarf, enda eru börn síst í
smithættu. Slík opnum myndi gera
atvinnulífinu auðveldara fyrir, en það
er nú nánast á hliðinni. Ágætt er að
starfsfólk vinni heima í bili en þá
þurfa börnin að vera í skóla.
Hér er bara tekið eitt dæmi um
áhrif langvarandi samkomubanns og
sennilega það alvarlegasta, en fé-
lagslegi kostnaðurinn vegna aðgerð-
anna gæti orðið gríðarlegur. Spyrja
má hvaða aðkomu réttmætir ráð-
gjafar stjórnmálanna eiga að ákvörð-
unum; félagsfræðingar, sálfræðingar,
íþróttafræðingar, geðlæknar, kirkj-
unnar þjónar og allir aðrir sem hafa
með velferð barna- og unglinga og
annarra viðkvæmra hópa að gera.
Aðgerðir sem ekki stefna að því að
hlífa börnum og unglingum eru ekki
góðar aðgerðir. Það er dýrmætasti
hópurinn í þjóðfélaginu – ef við vilj-
um forgangsraða.
Markmið aðgerða
Verulega óljóst er hver markmið
sóttvarnayfirvalda eru. Hvenær á
hjarðónæmi að verða náð? Og hvað
má það taka langan tíma? Er mögu-
legt að komast hjá því að mynda
hjarðónæmi eða gýs annars faraldur
upp aftur og aftur? Enginn sem
stendur í alþjóðlegum samskiptum
eða ætlar sér að ferðast á næstu
misserum vill sleppa við veiruna.
Hún er forsenda þess að menn geti
um frjálst höfuð strokið. En mark-
miðin liggja ekki fyrir – umræðurnar
í sjónvarpinu eru eins og á netinu –
talað er um smáatriði út í hörgul,
vonandi þó ekki í sama tilgangi og á
netinu; að villa um fyrir heildarsýn
eða yfirstæðum atriðum. Spurningin
um hjarðónæmi er samt grundvall-
aratriði til þess að skilja hvernig
bregðast á við.
Sjónarhorn Landspítalans
Þær gríðarlega umfangsmiklu að-
gerðir sem gripið hefur verið til virð-
ast teknar á forsendum Landspítal-
ans – og raunar einkum við það miðað
að hann hafi undan. En á hann að
þjóna þjóðinni eða hún honum?
Stjórnsýslufræðingar hafa frá upp-
hafi mótmælt því að hér sé eitt þjóð-
arsjúkrahús, enda þótt það sé minna
en sjúkrahús nágrannaríkjanna,
vegna þess að ein stofnun kemst í
kúgunaraðstöðu gagnvart ríkisvald-
inu og þar með þjóðinni. Þetta á bæði
við faglega eins og nú hefur sýnt sig,
en ekki síður fjárhagslega þar sem
ekki er hægt að bera saman kostnað
við læknisverk milli spítala.
Komið hefur fram að sóttvarna-
yfirvöld hafa varaáætlanir ef gjör-
gæslan fyllist – það er líka nákvæm-
lega það sem þau eiga að gera.
Lýðræði og sóttvarnir
Eftir Hauk
Arnþórsson
» Geta sótt-
varnayfir-
völd borið lýð-
ræðislega
ábyrgð á stór-
felldum og lang-
varandi stjórn-
arákvörðunum
og byggt þær
einvörðungu á
eigin fagsjónar-
miðum?
Haukur Arnþórsson
Höfundur er stjórnsýslufræðingur.
haukura@haukura.is
Ekkert gjald er tekið fyrir birtingu minningagreina. Þær eru einnig birtar á www.mbl.is/minningar.
Birting minningargreina
Samkomubann og óvenjulegar aðstæður í þjóðfélaginu hafa leitt til þess að
útfarir eru nú með breyttu sniði.
Morgunblaðið hefur brugðist við með því að rýmka reglur um birtingu á
minningargreinum.
Minningargreinasíður blaðsins standa opnar öllum þeim sem vilja minnast
ástvina eða sýna aðstandendum samúð og samhug.
Í ljósi aðstæðna hefur verið slakað á fyrri verklagsreglum hvað varðar útfarir í
kyrrþey. Ekkert er því til fyrirstöðu að birta minningargreinar sama dag og
útför einstaklings er gerð hvort sem hún er háð fjöldatakmörkunum eða gerð
í kyrrþey.
Starfsfólk greinadeildar Morgunblaðsins er boðið og búið að aðstoða þá sem
hafa spurningar um ritun minningargreina eða hvernig skuli senda þær til
blaðsins.