Morgunblaðið - 25.04.2020, Blaðsíða 20

20 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. APRÍL 2020
Senn fer að bera á óþoli vegna þeirrar samstöðu og hlýðni semhefur grafið um sig frá því að þríeykið tók við landstjórninni.Mörg horfa öfundaraugum til Bandaríkjanna þar sem fólkkrefst nú víða frelsis til að sýkjast og deyja, og mótmælir –
með stuðningi forsetans – varúðarráðstöfunum við farsóttinni þannig
að heilbrigðisstarfsfólk kemst ekki til vinnu. Þegar brestir koma í sam-
stöðuna hér á landi má búast við að ýmsir byrji aftur að etja lands-
mönnum saman, latteliðinu gegn landsbyggðarfólki, háskólamennt-
uðum gegn ófaglærðum, konum gegn körlum o.s.frv.
Þótt pestin gangi niður er
ekki fyrirsjáanlegt að við
getum tekið upp fyrri iðju
með flugferðum úr landi;
við sitjum því uppi hvert
með annað fram eftir sumri
og þurfum að láta okkur
lynda að ferðast innan lands
– án þess að rekast á alla út-
lendu ferðamennina og far-
andverkafólkið. Við munum
því neyðast til að tala ís-
lensku hvert við annað á
tjaldsvæðunum, edduhótel-
unum og pylsusjoppunum –
svo rifjaðir séu upp helstu
möguleikar innlendra ferða-
langa til afþreyingar áður en
allt fylltist hér af ferðaþjón-
ustuaðilum.
Sjálfsagt verður það nýmæli fyrir mörg að mega vænta þess að hitta
heimafólk á hverjum stað með landshlutabundið málfar á vörum.
Höfuðborgarbúar sem ekki vilja fara út af sínu linmælissvæði ættu þá
ekki að hætta sér inn í Húnavatnssýslurnar að vestan eða norður fyrir
Berufjörð að austan. Þau sem voga sér yfir þessi ystu mörk harðmæl-
issvæðisins mega eiga von á stigvaxandi harðmæli þar til komið er
austur yfir Héraðsvötn og norður í Vopnafjörð.
Þá verða menn að gæta að forsetninganotkun með bæjanöfnum og
hlusta grannt eftir því hvort heimamenn séu á eða í sínum bæ. Eina al-
menna reglan er sú að staðir sem enda á -vík taka með sér í frá Vík í
Mýrdal og að Súðavík. Frá og með Hólmavík erum við á slíkum víkum.
Ekki er ráðlagt að hætta sér út í rökræður við staðkunnuga í þessum
efnum og nefna að í Landnámu sé talað um að Garðar hafi verið í Húsa-
vík á Skjálfanda – þegar Húsvíkingurinn við afgreiðsluborðið segist
vera á Húsavík. Ekki eru öll jafn kurteis og Hofsósingar sem voru í
Hofsós þar til ferðamenn komu í bæinn og voru á Hofsósi. Ástæðan
fyrir því að Bolungarvík er skrifuð með erri er svo sú að þannig er
þetta örnefni skrifað í Landnámu þótt sumum þyki nú rökréttara að
fella errið burt vegna þeirra bolunga sem víkin hljóti að vera kennd við.
Reykvíkingar mega vænta sömu kurteisi af utanbæjarmönnum sem
þekkja ekki að hér fyrir sunnan förum við inn í Laugarnes og inn að
Elliðaám (sbr. hendinguna í Kleppsförinni: „Inn að Kleppi er óravegur,
andskotastu því fljótt af stað“) og út á Seltjarnarnes, eitt Innnesjanna
en svo eru nesin kölluð frá Elliðaám að Hvaleyrarholti sunnan Hafnar-
fjarðar þar sem Suðurnesin taka við (að tali „fólks í fjarlægum pláss-
um“) allt suður í Hafnir, málfræðilegan suðurodda landsins.
Örnefni og tungu-
tak í sumarleyfinu
Tungutak
Gísli Sigurðsson
gislisi@hi.is
Morgunblaðið/Líney Sigurðardóttir
Málfar Hvort varstu á Þórshöfn eða í Þórshöfn?
Við lifum nú viðsjárverðari tíma en elztu mennmuna. Hættumerkin fram undan í rekstriþessa litla þjóðarbús okkar hér á hjara ver-aldar eru mörg. Nýjasta grunnstoðin í þeim
rekstri er horfin og er þá átt við ferðaþjónustuna. Það
eru vísbendingar um djúpstæð vandamál í orkufrek-
um iðnaði, sem er önnur grunnstoð, sem varð til fyrir
rúmlega hálfri öld. Eftirspurn eftir áli hefur minnkað,
verð hefur lækkað og umtal um lokun álversins í
Straumsvík.
En það sem minnsta athygli vekur en getur verið
hættulegast eru áhrif loftslagsbreytinga á lífið í sjón-
um. Þær hafa áhrif bæði á hafstrauma og hitastigið í
hafinu, sem aftur hefur áhrif á fiskinn, sem er að færa
sig norðar. Getur verið að hann eigi eftir að synda út
úr lögsögunni?
Það má merkja, þegar talað er við ungt fólk sem er
að ljúka háskólanámi, að það gerir sér grein fyrir því,
að nýjar kynslóðir eru að hefja átök við alvöru lífsins
við óvenjulega erfiðar aðstæður. Allt er í óvissu um
atvinnumöguleika námsmanna í sumar, hvað þá um
framtíðarstörf þeirra, sem eru að
ljúka námi.
En það er ekki tóm svartsýni, sem
einkennir tal þessa unga fólks. Sumir
benda á, að þótt stóriðjan kunni að
vera að skreppa saman séu mikil tækifæri í annars
konar starfsemi sem byggist á raforku, svo sem í
gagnaverum, og bæði Össur og Marel séu dæmi um að
nýsköpun geti skilað raunverulegum árangri.
Þetta eru alvöruspurningar og alvöruvandamál og
það þýðir ekki fyrir stjórnmálin að bregðast við þeim
með þeirri sýndarmennsku, sem um of hefur einkennt
pólitík síðustu áratuga, þegar meiri áherzla hefur ver-
ið lögð á „upplifun“ kjósenda en raunveruleg vanda-
mál í uppbyggingu samfélaga.
Það er ekki endilega víst að núverandi kynslóðir
stjórnmálamanna, sem hafa alizt upp í sýndarveröld
almannatengla, séu færar um að taka upp breytta
starfshætti og þess vegna sé kominn tími á kyn-
slóðaskipti í stjórnmálum og að það fólk sem finnur
vandamálin á eigin skinni taki við.
Það hefur enga þýðingu að tala almennt um það að
ferðaþjónustan taki við sér á ný á fáeinum misserum.
Við vitum ekkert um, hvers konar veröld er handan
við hornið. Hún getur verið allt önnur og gjörbreytt.
Veröld, þar sem neyzluæðið hefur horfið í víðum
skilningi og þar með stöðug ferðalög milli landa, yfir-
fullar flugstöðvar og járnbrautarstöðvar og járnbraut-
arlestir og mannþröng hvert sem litið er. Það var orð-
ið ljóst fyrir mörgum árum, að átroðningur
mannfjöldans var farinn að hafa neikvæð áhrif á vin-
sæla ferðamannastaði hér.
Það getur meira að segja verið að sá háttur nú-
tímans að fólk borði frekar á veitingastöðum en heima
hjá sér eins og tíðkaðist í gamla daga, þegar veitinga-
staðir voru undantekning en ekki regla, taki grund-
vallarbreytingum.
Lokun slíkra staða um heim allan á undanförnum
vikum hefur þegar haft neikvæð áhrif á sölu fersks
fisks frá Íslandi.
Í stuttu máli sagt vitum við ekkert hvað fram undan
er.
Eitt er þó ljóst. Þótt vera megi að það sé hægt að
halda þeim atvinnugreinum, sem við þekkjum nú,
gangandi um skeið með opinberum fjárframlögum er
það ekki hægt til frambúðar. Og út í hött að tala á
þann veg, að í þeim efnum sé engin endastöð.
Ýmislegt jákvætt hefur þó gerzt undanfarnar vikur,
sem líklegt er að festi sig í sessi. Fjarfundir og fjar-
nám eru eitt af því. Það er ekki bara Háskólinn við
Bifröst, sem hefur leitt fjarnám til vegs. Undanfarnar
vikur hafa íslenzkir námsmenn í útlöndum komið heim
og hafa héðan að heiman stundað fjarnám við erlenda
háskóla. Það er ekki ólíklegt að það fyrirkomulag
breiðist út, sem dregur að sjálfsögðu
mjög úr námskostnaði.
Fjarfundir hafa lengi verið raunhæf
leið til samskipta en gamlar venjur í
þeim efnum verið lífseigar, ekki sízt
hjá opinberum aðilum. Það er mjög líklegt að þegar
fólk hefur neyðzt til að taka þá starfshætti upp séu
þeir „komnir til að vera“ eins og sagt er og þar á með-
al í samskiptum þjóða í milli og jafnvel innan sam-
félaga.
Fólk úti á landi þarf ekki endilega að ferðast til
Reykjavíkur til að eiga samskipti við opinbera aðila
eða einkaaðila. Þau samskipti kosta minna með því að
nýta nútímatækni til þeirra. Og það á reyndar við inn-
an höfuðborgarsvæðisins líka. Af hverju er ekki hægt
að endurnýja ökuskírteini með rafrænum hætti?
Og undanfarnar vikur hafa fjölmörg fyrirtæki upp-
götvað, að það er hægt að halda starfsemi gangandi,
þótt fólk vinni heiman frá sér. Það gæti haft þau áhrif
að atvinnustarfsemi þurfi ekki á að halda öllu því hús-
næði, sem við höfum vanist. Og svo mætti lengi telja.
Allt dregur þetta úr kostnaði, sem hingað til hefur
verið talinn óhjákvæmilegur.
Það getur meira að segja verið að hin nýja tækni í
samskiptum leiði í ljós, að sendiráð séu gamalt og úr-
elt fyrirbæri! Það er hægt að stunda samskipti við
aðrar þjóðir og þjónusta fólk með ódýrari hætti. Hið
sama á við um opinberar stofnanir heima fyrir.
Það eru hættur fram undan en það eru líka að opn-
ast ný tækifæri til að reka samfélagslegan búskap
með ódýrari hætti en áður.
Og í ljósi þess að við vitum ekki hvað er fram undan
er kannski ástæða til að leggja stóraukna áherzlu á þá
þætti, sem geta dregið úr kostnaði okkar við rekstur
samfélagsins. Þar koma fjarnám og fjarfundir mjög
við sögu svo og að nýta tækni nútímans til þess að
draga úr þörf atvinnustarfsemi fyrir viðamikið hús-
næði.
Það er meira að segja hægt að gefa út dagblað í
fjarvinnu!
Hætturnar fram undan en …
Tími „sýndar“stjórn-
mála er liðinn.
Af innlendum
vettvangi …
Styrmir Gunnarsson
styrmir@styrmir.is
Talið er, að um 500 milljónirmanna eða þriðjungur jarðarbúa
árið 1918 hafi smitast af spánsku
veikinni og af þeim hafi um tíu af
hundraði látist, um 50 milljónir
manna. Ein skýringin á því, hversu
skæð veikin varð, var fátæktin á þeim
tíma, vannæring, þéttbýli í lökum
húsakynnum og skortur á hreinlæti.
Við búum sem betur fer við miklu
betri aðstæður. Hagvöxtur er af-
kastamesti læknirinn.
Á Íslandi létust 484 úr spánsku
veikinni, en um skeið lágu tveir þriðju
hlutar Reykvíkinga rúmfastir. Thor
Jensen var þá umsvifamesti útgerð-
armaður landsins. Að beiðni bæj-
arstjórnar Reykjavíkur sendi félag
hans, Kveldúlfur, togara til veiða,
þegar bærinn var að verða matarlaus,
og gaf hann fiskinn bæjarbúum
endurgjaldslaust. Og hinn 22. nóvem-
ber setti Thor upp almenningseldhús.
Hann fékk lánað húsnæði undir það,
en greiddi allan annan kostnað úr eig-
in vasa. Í matskálanum voru samtals
framreiddar um 9.500 máltíðir, en
rösklega 7.000 máltíðir voru sendar
til þeirra, sem ekki áttu heiman-
gengt. „Að voru viti hefur enginn
höfðingi þessa lands, hvorki fyrr né
síðar, sýnt aðra eins rausn,“ skrifaði
Morgunblaðið 16. desember 1918.
Einnig rak Tómas Jónsson mat-
vörukaupmaður eldhús, nokkru
minna, og gaf mat og mjólk. Í Barna-
skóla Reykjavíkur við Tjörnina var
sett upp farsóttarheimili, og var
Garðar Gíslason stórkaupmaður yfir-
bryti þar. Var hann kallaður „hjálp-
arhellan“, því að honum tókst jafnan
að útvega nauðsynjar, þegar aðrir
stóðu ráðalausir.
Í veirufaraldrinum, sem nú geisar,
hafa úrræðagóðir framkvæmdamenn
líka látið að sér kveða. Kunnast er
auðvitað framtak Kára Stefánssonar í
Íslenskri erfðagreiningu, en óhætt er
að segja, að róðurinn hefði orðið
þyngri, hefði hans ekki notið við. Mér
er kunnugt um, að forstjórar nokk-
urra annarra fyrirtækja hafa lagt
nótt við dag við útvegun nauðsynlegs
tækjabúnaðar, og hafa fyrirtækin
borið kostnaðinn. Hafa þessir menn
nýtt sér erlend viðskiptasambönd,
sýnt fádæma þrek og sigrast á ótal
erfiðleikum. Þotur fullar af marg-
víslegum búnaði fljúga ekki ókeypis
eða fyrirhafnarlaust frá Kína til Ís-
lands. Þessir menn hafa ekki viljað
láta nafna sinna getið, en við að heyra
um þá rifjuðust upp fyrir mér orð
Margrétar Thatcher: „Miskunnsami
Samverjinn gat veitt aðstoð, af því að
hann var aflögufær.“
Athugasemdir og leiðréttingar vel þegnar
Hannes H. Gissurarson
hannesgi@hi.is
Fróðleiksmolar úr sögu og samtíð
Farsóttir og
einkaframtak
Hlíðarvegur 54, 260 Reykjanesbæ
Nánari upplýsingar á skrifstofu s. 420 6070 eða eignasala@eignasala.is
Um er að ræða 4ra til 5 herbergja raðhús ásamt bílskúr, húsið
hefur verið mikið endurnýjað á undanförnum mánuðum.
Myndir og lýsing á eignasala.is
Verð kr. 42.900.000 145,2 m2
Jóhannes Ellertsson
Löggiltur fasteignasali – s. 864 9677
Júlíus M Steinþórsson
Löggiltur fasteignasali – s. 899 0555