Morgunblaðið - 13.05.2020, Blaðsíða 25

MENNING 25
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 13. MAÍ 2020
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
SÝND MEÐ ÍSLENSKU
OG ENSKU TALI
SÝND MEÐ ÍSLENSKU OG ENSKU TALI
VINSÆLASTA GRÍNMYND ALLRA TÍMA Á ÍSLANDI
KOMIN AFTUR Í BÍÓ
TIL AÐ KOMA OKKUR Í HLÁTURGÍRINN !
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Þetta flæði hófst rétt fyrir áramótin
2018-19, þá safnaðist strax í ein tvö
ljóðahandrit hjá mér á þremur eða
fjórum mánuðum. Ljóðabókin Upp-
risa kom svo út í maí í fyrra og þá
var ég þegar kominn með lungann í
þessa nýju bók, Mar. Það var sem
flóðgáttir hefðu opnast,“ segir Stef-
án Þór Sæmunds-
son, íslensku-
kennari við
Menntaskólann á
Akureyri. Ljóðin
hafa því flætt úr
huga hans; í þess-
ari nýju bók eru
um 80 ljóð í fjór-
um köflum eða
„litum“ og segir
hann innihaldið fjölbreytilegan
kveðskap, bæði að efni og formi.
Stefán hefur lengi fengist við
skrif í ýmsu formi. Hann var áður
blaðamaður og íþróttafréttaritari á
Morgunblaðinu og blaðamaður á
Degi. Hann kveðst hafa „þýtt yfir
sextíu reyfara“ og fyrir þrjátíu ár-
um sendi hann frá sér bókina Hrær-
ing með súru slátri, með pistlum,
smásögum og ljóðum. Stefán Þór
hefur kennt í MA frá 1994.
Hann segir þessar tvær ljóðabæk-
ur sínar tengdar og vera efnis-
miklar, „kannski á skjön við þá tísku
að hafa ljóðabækur örstuttar og ein-
tóna, þar sem eitt þema er tekið fyr-
ir, en við þurfum ekki öll að bindast
tískustraumum“. Og ljóðin í Mar
segir hann fjalla mörg hver um „hyl-
djúpan sársauka og botnlausa fíkn,
mölbrotna sjálfsmynd og hreina
sturlun. En þarna eru líka ljúfsárar
bernskumyndir, ísmeygileg ádeilu-
ljóð þar sem glansmyndir samtím-
ans koma við sögu, innlit í heim
unga fólksins, fannbarðar nátt-
úrulýsingar og léttsýrð gaman-
kvæði“.
Dustað úr sálartetrinu
„Konan mín veit sínu viti og segir
að þetta hafi verið að gerjast í mér
síðustu þrjú, fjögur árin,“ segir
Stefán Þór um ljóðin sem tóku að
vella fram með þessum krafti. „Og
hún er viss um að ég hafi verið bú-
inn að hugsa mörg ljóðin og forma
og þetta hafi verið eins konar
kaþarsis – hreinsun – á því lífi sem
ég lifði og umhverfi mínu. Að þetta
væri úrvinnsla á mörgu í sambandi
við fíkn, meðvirkni og jafnvel of-
beldi, þeim þunga pakka sem fylgir
gjarnan eigin neyslu og ann-
arra …“
Þegar spurt er hvort hann sé
meðvitað að horfa til baka, á fortíð í
fíkn, svarar hann: „Eiginlega var
það ómeðvitað en samt rökrétt að
horfa á þessa erfiðu fíkn sem marg-
ir ná ekki að spyrna sér upp frá
þegar þeir eru komnir á botninn.
Ég hef lengi lifað og hrærst í þess-
um heimi en verið svo lánsamur að
ná einhverjum bata, þótt maður sé
aldrei óhultur. Ég hef ekki viljað
tengja ljóðin í bókunum beint við
mig sjálfan en þeir sem þekkja mig
koma auðvitað auga á ákveðnar
tengingar. Ég held að konan mín
hafi rétt fyrir sér; að ég hafi með
skrifunum verið að dusta úr sálar-
tetrinu. Það má líka sjá í Mar eins
konar dæmisögur um fólk sem býr
við fíkn eða meðvirkni.“
Margs konar sársauki
Hvað ljóðaskrif varðar kveðst
Stefán Þór áður hafa aðallega sinnt
tækifæriskveðskap; það að vinna
við að skrifa hafi líka tekið orku.
„En ég held líka að minn tími hafi
ekki verið kominn fyrr en ég hafði
gengið gegnum ákveðna reynslu.“
Skáldæðin hafi nú opnast. „Og það
er ekki eins og allt fari í bók! Nóg
var til af afgöngum og birti ég dálít-
ið á facebook í kófinu. En í Mar er
líka húmor, bernskuminningar og
skot á nútímasamfélag; ég held ég
sé að losna frá sársaukanum.“
Þegar spurt er út í það segir
Stefán Þór sársauka geta verið
margs konar. „Vissulega mótar það
einstaklinga að alast upp við alkó-
hólisma og upplifa skilnað foreldra.
Sjálfur ætlaði ég aldrei að drekka
en kolféll fyrir þessari lausn sem
unglingur – og mennta- og háskóla-
árin voru nokkuð þokukennd. Ég
held það hafi hægt á eðlilegum
þroska. Ég festist í einhverri flækju
sem ég gat hvorki höndlað sé skil-
greint þótt ég héldi að ég hefði
stjórn á öllu. Ég er gefinn fyrir að
hafa alla hluti á hreinu, setja upp
reglur og plön og ramma allt inn.
Svo verður það högg á egóið að
skilja allt í einu að maður hefur
ekki haft stjórn á einföldum hlutum
eða gangi lífsins fyrir og eftir
neyslu og hvað þá meðan á henni
stendur. Maður taldi sér bara trú
um að það gengi betur næst,“ segir
hann og skellir upp úr.
Höfundurinn er ólíkindatól
Er íslenskukennarinn Stefán Þór
búinn að staðsetja skáldskap sinn
sjálfur í ljóðheimunum?
„Ég viðurkenni að ég er farinn að
setja mig aðeins í stellingar ís-
lenskukennarans og skoða ljóð mín
eftir á og greina! Og ég sé til dæmis
í þeim nýrómantísk einkenni, eins
og hjá Jóhanni Sigurjónssyni og
Davíð Stefánssyni. Hér eru hættu-
legar konur, ólgandi tilfinningar,
lífsháski og sorg.
Ég hélt ég væri meira á raun-
sæisnótum en vissulega er inn á
milli hráslagalegt raunsæi …“
Þegar spurt er hvort hann viti til
þess að nemendur hans hafi verið
að glugga í ljóð kennarans segir
Stefán að eftir að bókin Upprisa
kom út í fyrra hafi nemendur unnið
að þematengdum verkefnum og
einhverjir hafi valið þemu á borð
við þunglyndi og fíkn og verið að
leita að textum. Þau rákust á bók-
ina og spurðu Stefán hvort þau
mættu vinna úr henni. „Það gaf til-
efni til umræðu,“ segir hann. „En
ég hef alls ekki haldið þessu að
nemendum þótt ég hafi líka náð að
setja mig í fjarlægð frá skrifunum.
En þótt sumir sjái höfundinn í öll-
um verkum hans þá er mjög mikil-
vægt að geta metið verkin sjálf.
Vitaskuld seytla lífshlaup höfundar
og tíðarandi gjarnan dálítið inn í
verkin …
Lesandinn verður þó alltaf að
hafa frjálsar hendur við túlkun og
má ekki klína öllu á blessaðan höf-
undinn. Því höfundurinn er ólík-
indatól og hefur ýmsa milliliði; ljóð-
mælandinn getur verið ungur
strákur eða gömul kona.
Galdurinn er að reyna að teygja
hugmyndir og reyna á þanþolið í
efni sem formi. Ég hef einmitt gam-
an af því að leika mér með formið.“
Það fer ekki á milli mála, enda
flakkar Stefán frá frjálsu formi í
bundið, til dæmis í sonnettu. Hann
bendir á óvænta rímfléttu í einu
ljóðinu, „Stilleben“, og segir að í
„mörg læðist rappkennt innrím“.
„Í grunninn er ég hefðbundinn í
formi, hitt hefur þróast með mér.
Sem ungur maður lék ég mér með
hefðbundin form en það háði mér
líka framan af að ég gat ekki alltaf
komið hugsunum og tilfinningum
eðlilega frá mér því ég var alltaf að
glíma við rímið. Nú eru formin nán-
ast ómeðvituð meðan ég skrifa, þar
til ég sé að einhver strúktúr hefur
myndast og ég fer að binda hann
niður. Eins og ég hef gert allt mitt
líf; reynt að koma hlutum í eitthvert
form sem ég hef stjórn á.“
Skáldið „Hér eru hættulegar konur, ólgandi tilfinningar, lífsháski og sorg.
Ég hélt ég væri meira á raunsæisnótum,“ segir Stefán Þór um ljóðin.
„Var sem flóðgáttir hefðu opnast“
 Stefán Þór Sæmundsson hefur sent frá sér tvær ljóðabækur á einu ári  Segir mörg ljóða í nýju
bókinni fjalla um „hyldjúpan sársauka og botnlausa fíkn, mölbrotna sjálfsmynd og hreina sturlun“
Ljósmynd/Rannveig B. Hrafnkelsdóttir