Fréttablaðið - 09.01.2021, Blaðsíða 64

Sk o ð a n i r a n n a r r a eru mikilvægar. Og raunar gott betur, því nærri stappar að þær séu nauðsy nlegar, félagslega og vits-
munalega, ella sæti maður uppi
með eigin viðhorf, athugasemda-
laus, án þess að þurfa að viðra þau
nokkru sinni við aðra manneskju.
Umræðan gerir okkur frjáls. Hún
leysir úr læðingi samskipti sem
þjálfa okkur í mannlegum sam-
skiptum. Hún færir okkur heim
sanninn um að maður er manns
gaman. Hún sýnir okkur og
sannar að manneskjuleg orða-
skipti, allt frá hversdagslegu
masi og skrafi að innihalds-
ríkri samræðu, gerir okkur
að umburðarlyndara og
lífsglaðara fólki en ella.
Og samtalið æfir okkur í
eftirtekt og umhugsun, ef lir
lífsskilning og mannúð.
Altso, ef við hlustum.
Sem er alls ekki sjálfgefið.
Og þaðan af síður auðvelt. Sem
stafar af því að allur gjamm-
andinn er svo til ósjálfráður
og eðlistamur. Manneskjan
er alin upp í krafti frammí-
kalla, einmitt þeim sannindum
að það heyrist mest og best í þeim
sem talar hæst. Á þann veg hafa
menn olnbogað sig í gegnum
umræðuna, kynslóðum saman,
haft meiri unun af því að hlusta á
eigin háreysti en hugsun annarra.
Nærgætnin í samræðunni
hefur enda þótt veikleikamerki.
Hún eykur áhættuna á að maður
komist ekki að. Tapi athyglinni.
Fari í minnipokann.
Og þess vegna æfumst við í því
að hleypa ekki öðrum að. Leyfa
ekki öðrum sjónarmiðum að njóta
sín. Af ótta við að skyggja á okkar
eigin. Og þar af leiðandi höfum
við litið svo á að þögnin sé jafn
vandræðaleg og hún er af brigðileg
– og okkur til trafala,
minnkunar, hneisu.
En þar er komin
fásinnan og fjarstæðan,
sjálft kjaftæðið. Þögnin
er nefnilega mikilvægasti partur
samtalsins. Sjálf hlustunin. Hún er
grunnurinn að því sem við segjum.

Tilhugsunin um eina skoðun er
hræðileg. Og enn verri er upphaf-
in sannfæringin um eigið ágæti
og gott ef ekki heilagleika sinna
hugsana, nefnilega sú fullvissa að
maður hafi svo kyrfilega rétt fyrir
sér að aðrar skoðanir séu óþarfar,
örugglega vitlausar og í besta falli
óþarfar.
Stjórnmálaumræða er gjarnan
með þessum hætti. Hún rær oft
á þau grunnmið að ein skoðun sé
endanleg. Og strandar einmitt í
skerjagarði sjálfsupphafningar-
innar. Brotnar loks í spón sinna
óvinafagnaða.
Þversögnin er oft og tíðum sú
að menn kappkosta að upphefja
lýðræðið af álíka krafti og þeir
úthúða skoðunum annarra. Þeir
lofa tjáningarfrelsið á sama tíma
og þeir fyllast óþoli vegna við-
horfa sem henta ekki eigin höfði.
Og ofan í kaupið er frjálsri fjöl-
miðlun hampað með þeim ákafa
að ákveðinni útgáfu hennar eigi
helst að loka.
Við erum upptekin af eigin skoð-
unum. Einkum og sér í lagi okkar
eigin skoðunum.

En einsleitni er varhugaverð. Ein-
sleitt samfélag er leiðinlegt. Breidd-
in í lífi þjóðar sýnir miklu betur
hvernig henni líður og hver hún er.
Þess vegna er mikilvægt að leyfa
fjölbreytileikanum að njóta sín. Og
það á við um skoðanir af öllu tagi,
svo og lífsstíl, siði og venjur. Hinn
kosturinn er að kæfa samfélagið
með kyrkingartaki.
Víða og löngum hefur það verið
gert með því að hampa einni skoð-
un umfram aðrar, með sérlegri
vandlætingu á öllum hinum sem
eru rangar – og drepa á þann veg
niður frelsi mannsins til að vera
hann sjálfur.

Í aðdraganda að stofnun Bandalags
jafnaðarmanna 1983 átti ég orða-
stað við Vilmund Gylfason, einn
mesta pólitíska eldhuga sinnar
tíðar, um ástæður þess að hann
klauf sig út úr Alþýðuf lokknum
og kom á fót eigin f lokki. Þá var
hann sannfærður umbótamaður
í íslenskum stjórnmálum, umtal-
aður og umdeildur, en ég bara fjör-
ungur blaðamaður með skjálfandi
blýantinn frammi fyrir skínandi
útgeislun þessa skoðanafasta
manns. Hann sagði mér með eftir-
minnilegum tilþrifum áður en við-
talið hófst að „auðvitað á maður að
standa fast á sínu, en þó ekki svo
að maður brjóti á sér báða leggina.“
Ég er enn með böggum hildar
yfir að hafa ekki notað þessa visku
hans í viðtalið, en það skrifast auð-
vitað á minn ungæðingshátt. En
þeim mun stærri og lærdómsríkari
er endurminningin. Ég hef nefni-
lega túlkað þessi orð Vilmundar
heitins sem svo, að hollara sé að
hlusta meira á aðra en sjálfan sig,
að minnsta kosti ekki minna, hvað
þá ekkert.
Í þessu efni er einnig umhugs-
unarvert samtal mitt við kaup-
manninn Bolla K r istinsson í
viðtalsþættinum Mannamál á
Hringbraut á síðasta ári, þann
eitilharða hægrimann sem tjáði
mér pólitíska ást sína á Ingibjörgu
Sólrúnu Gísladóttur, fyrrverandi
borgarstjóra úr Reykjavíkursam-
starfi vinstri manna. Hún hefði
leitað ráða Bolla vegna reynslu
hans af málefnum miðborgar-
innar og kvaðst vilja hafa hann
ráðgjafa sinn í þeim efnum. Bolli
hélt nú ekki, enda væru skoðanir
Sollu pólitískt skaðræði og eitur í
hans beinum. En konan hefði ekki
gefið sig – og þegar Bolli áttaði sig
á ástæðunni: Að borgarstjórinn
vildi ekki hafa eintóma jámenn
í kringum sig, heldur máta skoð-
anir sínar á einmitt þeim sem væru
neimenn hennar – og víkka þann-
ig sjóndeildarhring sinn, bráðnaði
jafnvel hægrimaðurinn, með þeim
af leiðingum að upphófst áralangt
samstarf þessa ósammála fólks.
Enn persónulegri er upplifun
mín af Guðrúnu Sigfúsdóttur,
einum besta yfirlesara bóka minna
og dásömuðum ritstjóra JPV-
útgáfu á þeim tíma, sem gaf fyrstu
sögu minni þá óvenjulegu umsögn
að hún væri einstök, þörf og vel
skrifuð, en ég ætti að fresta útgáfu
hennar um eitt ár. Og ég man hvað
ég varð sár og móðgaður; höfnunin
varð lofinu yfirsterkari.
En ári seinna naut ég metsölu og
viðbragða sem eiga ekki sinn líka
á 40 ára ferli mínum sem rithöf-
undur.

Skoðanir annarra eru nauðsyn-
legar. Þær leiða mann oftast meira
en löðrunga. Og það er óþarfi að
vera svo mjög á móti þeim að maður
verði hræddur við þær.
Ég nýt þess að eiga samtal við
vini mína í hvaða stjórnmála-
f lokki sem er – og auðvitað þurfa
þeir ekki að vera bundnir á klafa
nokkurs f lokks, svo fremi að ein-
talið víki fyrir samtali. Að þeir hafi
einfaldlega gaman af því að skiptast
á skoðunum, geti um frjálst höfuð
strokið, finnist það eðlilegt, vand-
ræðalaust, geti það hávaðalaust. Þá
finnst mér ég græða. Þá finnst mér
ég geta unað betur við mínar eigin
skoðanir, breytt þeim hugsanlega,
en gjarnan lagað þær og mótað að
því sem ég hef ekki áður heyrt.
Af því að maður getur „staðið
fastur á sínu“ án þess að örkumlast.
AUÐVITAÐ Á MAÐUR AÐ
STANDA FAST Á SÍNU, EN
ÞÓ EKKI SVO AÐ MAÐUR
BRJÓTI Á SÉR BÁÐA
LEGGINA.
Út fyrir kassann
Skoðanir annarra
Sigmundur Ernir Rúnarsson
Höfundur er
sjónvarpsstjóri
Hringbrautar,
sem rekin er af
Torgi, sem jafn-
framt gefur út
Fréttablaðið.
9 . J A N Ú A R 2 0 2 1 L A U G A R D A G U R28 H E L G I N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð