Bændablaðið - 03.12.2020, Blaðsíða 53

53Bændablaðið | Fimmtudagur 3. desember 2020
BÆKUR& MENNING
Ný bók eftir Bjarna Harðarson, rithöfund og útgefanda:
Síðustu dagar Skálholts
Höfundur færir hér í letur
ósegjanlega sögu af ringul-
reið við endalok Skálholtsstóls
1796. Brugðið er upp mynd af
bekkingum skólapilta, lénsveldi
Stefánunga, mannfelli förufólks,
hinum sannheilaga Eilífagvendi
og uppsveitadrjólum sem reyna
að koma á byltingu.
Barátta hefst með deilum milli
hreppstjóra Biskupstungna og
Skálholtsbiskup um samastað eins
hreppsómaga. Málið kemur fyrir
Alþingi á Þingvöllum og dagar þar
uppi. Í kaflanum hér á eftir bregður
höfundur upp mynd af íslenskum
byltingarmönnum sem koma víg­
reifir heim á Skálholtsstað.
Síðustu dagar Skálholts eru
lokaþáttur þríleiksins sem hófst
með bókunum Í skugga drottins
og Í Gullhreppum sem hlutu báðar
afburða viðtökur lesenda.
Bændauppreisn
„Þegar það spyrst út um Skálholts­
sveitir að
s t i f t sk i s t a
Skálholts sé
alfarin upp í
Borgarfjörð
verður kurr
meðal almúga.
V i n n u f ó l k
staðarins veit
ekki lengur
hvar það er
n i ð u r k o m i ð
því að ekki
getur staðurinn
Skál holt verið
annarstaðar en
þar sem stifts­
kistan er. Og
sé hún farin þá
hefur staðurinn
farið með henni.
Herra Finnur
Jónsson gleðst
ósegjanlega þegar
hann heyrir að
ferjustrákur á Spóa staðaferju hafi
vísað frá norskum hégómamönnum
sem komu frá því að sjá goshverina
á Söndunum. Þeir hefðu næst viljað
sækja heim sögustaðinn Skálholt
en strákurinn sagt þeim að halda
áfram götuna og fara norður fyrir
Mosfell og þá fyndu þeir á endan­
um Skálholt, það væri þar einhver­
staðar. Þangað hafði hann séð farið
með kistuna mánuði fyrr. Sumir
sögðu reyndar að mennirnir væru
ekki norskir heldur skoskir og enn
aðrir að þarna hefðu verið breskir
tignarmenn.
Háæruverðugum superintendant
Skálholtsstiftis þykir það allt jafn
hlægilegt og gott. Best sé að þetta
hafi verið þrír mismunandi hópar
sem allir dvelji nú norðan við
Mosfell og leiti Skálholts. Mikils
sé til að vinna að umferð hégóma­
manna afleggist enda geti hún hrein­
lega fordjarfað þetta viðkvæma og
erfiða land. Tímasóun af þessu tagi
sé heldur aldrei Guði þóknanleg
og nær því að vera til háborinnar
skammar fyrir þá
menn sem svona
fara um.
En það er ekki
allt sem þessu
fylgir ábati, og
hvarf vísibiskups
og stiftskistunnar
vekur upp hina
áður kulnuðu
bændauppreisn
Jóns Illuga­
sonar. Kvis um
að stólsjarð­
irnar yrðu nú
seldar undan
heiðarlegum
l a n d s e t u m
hefur til þessa
verið sem
hvert annað
fjarstæðu tal
ráð leysingja.
En úr því að
Skálholt er
ekki lengur þá horfir allt uggvæn­
lega. [. . .]
Eftir þessa ræðu verður löng
þögn á kirkjuhlaðinu. Þegar frá
líður sammælast þeir sjö karlar sem
eftir eru af upprunalegum flokki að
bíða þess að kirkjupresturinn Frant
frá Hrepphólum eða einhver önnur
standspersóna eigi hér leið um. Nei,
þeir ætla ekki að blanda einhverri
vinnumannsskepnu eða kvenmann­
svæflu í þetta vandasama mál,
fortakslaust ekki. Og foringjarnir
monsjör Páll og bóndinn Eiríkur
skorast báðir undan því að fara
fylgdarlaust og án boðs á fund bisk­
ups, þess gamla gæflynda herra sem
er í aldurdómi og mest við rúmið.
Og þeir sjálfir sekir menn. Það finna
þeir enn betur þegar þeir hafa nú
skilið sitt samlag við skálkinn Jón
Illugason.
Þeir hafa nú hummað utan við
kirkjudyr í hálfra aðra eykt og farið
er að kula á þessum síðsumarsdegi.
Skálholtshlöð eru vita mannlaus
á þessum Drottins degi, enginn
maður rekur svo mikið sem nefið
út og undir kvöld gefa mennirnir
þetta allt frá sér. Draga sig af stað
upp á sína Sultarsveit. Þeir nátta
sig flestir miðsveitis og eru komn­
ir heim úr erindisleysu sinni um
miðjan mánudag.
Og þó halda þetta áfram að vera
hinir harðfengu uppsveitardrjólar
sem guðhræddu og lítilsigldu fólki
í neðri byggðum stendur stuggur
af.“ /VH
Bjarni Harðarson, rithöfundur og útgefandi.
Valgerðarkirkja.
Lífræn hreinsistöð
• Fyrirferðalítil fullkomin
sambyggð skolphreinsistöð

• Uppfyllir ýtrustu kröfur um
gæði hreinsunar
• Engin rotþró eða siturlögn
25 ára ábyrgð
• Tæming seyru á þriggja til
fimm ára fresti
• Engir hreyfanlegir hlutir
• Stærðir frá 6 – 55 persónueiningar
Tunguhálsi 10 - 110 Reykjavík
Sími 517 2220 - petur@idnver.is

G
ra
fik
a
19
Bændablaðið
Smáauglýsingar 56-30-300
Kindasögur, 2. bindi
Hjá bókaútgáfunni Sæmundi
á Selfossi er nú komin út bókin
Kindasögur, 2. bindi, eftir
Aðalstein Eyþórsson og Guðjón
Ragnar Jónasson. Fyrra bindi
Kindasagna kom út á síðasta ári
og hlaut afbragðsgóðar viðtökur
landsmanna.
Höfundarnir eru áhugamenn um
sögur og sauðfé og þeir segja kinda­
sögur vera merkilega grein íslenskr­
ar sagnaskemmtunar sem eigi sér
langa sögu en endurnýist þó sífellt
með breyttum tímum og búskap­
arháttum. Hér á eftir fer textabrot
úr bókinni.
„Fjárbúskapur í borginni“
Árið 1964 kom svo að því að Alþingi
samþykkti lög sem heimiluðu stærri
kaupstöðum að
banna eða takmarka
búfjárhald innan
sinnar lögsögu og í
framhaldi af því setti
Reykjavíkurborg
reglur sem bönnuðu
sauðfjárhald í
borginni nema með
sérstöku leyfi yfir­
valda. Fjárborgin
við Blesugróf
fékk þó að standa
áfram í bili en brátt
fór byggðin að
þrengja að henni.
Þegar stjórnvöld,
verkalýðshreyf­
ing og atvinnu­
rekendur tóku
höndum saman árið 1965 um að
byggja í Breiðholti varð einsýnt að
Fjárborgin var fyrir nýrri byggð.
Árið 1966 varð samkomulag um
að flytja hana upp á Hólmsheiði en
ekkert varð úr því þegar borgaryf­
irvöld hættu við á síðustu stundu
á þeim forsendum að fjárhús á
þessum slóðum ógnuðu vatnsbólum.
Fjáreigendur mótmæltu hástöfum og
bentu á að hestamenn hefðu hindr­
unarlaust fengið úthlutað landi sem
teldist sömuleiðis innan vatnasvæðis
Reykjavíkur og væri bágt að sjá
hvernig sauðatað gæti verið meiri
mengunarvaldur en hrossaskítur.
Þá væri alkunna að hrossataði væri
sturtað í bílförmum upp í Heiðmörk
til uppgræðslu og áburðar, alveg upp
við vatnsbólin.
En nú var svo komið að garð­
eigendur virtust njóta meiri samúðar
í borgarstjórninni en fjáreigendur og
yfirvöldum varð ekki haggað.
Þess má geta að árið 1980 var
fyrrnefnd heimild sveitarfélaga til
að takmarka búfjárhald rýmkuð með
lögum svo hún náði líka til smærri
þéttbýlisstaða. Um þær mundir
hafði Alþingi einnig til meðferðar
frumvörp um fækkun refa og minka
og um framleiðslu smjörlíkis. Við
umræður um búfjárhaldsmálið
komst Stefán Jónsson alþingismaður
svo að orði:
Herra forseti. Hér er að vísu á
döfinni mál sem ég er andvígur. Ég
er alinn upp í sjávarþorpi og kynntist
þegar í æsku þessu dýrlega afbrigði
íslensku sauðkindarinnar, garð­
rollunni, sem var
kölluð stökkrolla
á Austfjörðum,
þar sem ég ólst
upp, eða klifur­
rolla, því að sum
afbrigði hennar hafa
lært að klifra upp
girðingarstaura. Það
mun vera um þessi
sérstöku afbrigði
sauðkindarinnar líkt
og um forustuféð
að þeim afbrigðum
er ekki til að dreifa
í öðrum löndum. Ég
er því mótfallinn að
stuggað sé við þessu
fé eða gerðar ráðstaf­
anir til að útrýma því. Ég mun þó
ekki gera það að úrslitaatriði nú á
síðustu þingdögum. En hin tvö fyrri
málin eru þess háttar, sem hér eru á
dagskrá, að ég fylgi þeim eindregið.
Ég er þeirrar skoðunar, að smjör­
líki, þó vont sé, sé þess háttar að við
komumst ekki hjá því að framleiða
það og megi gera þær breytingar sem
um er rætt. Ég tel einnig að við eigum
að stuðla að fækkun refa og minka.
Ég vík því til hæstv. forseta að við
afgreiddum öll þessi mál í breyttri
röð við 3. umr. ef það mætti koma
því þannig til leiðar að refirnir yrðu
þá látnir annast útrýmingu garðroll­
unnar og við gætum eitrað að svo
búnu fyrir þá með smjörlíki.