Morgunblaðið - 15.06.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. JÚNÍ 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Mótmælinsem skek-ið hafa
Bandaríkin og fleiri
ríki undanfarnar
vikur hafa haft ýmsar afleið-
ingar í för með sér, þar sem
uppgjör við kynþáttahyggju
fortíðar hefur nú gert það að
verkum, að myndastyttur og
önnur minnismerki um mekt-
armenn fyrri tíma eiga undir
högg að sækja beggja vegna
Atlantsála.
Í Bandaríkjunum hefur raun-
ar lengi verið umræða um sögu-
lega arfleifð suðurríkjanna,
sem lýstu yfir uppreisn gegn al-
ríkinu og háðu fjögurra ára
langa blóðuga styrjöld, allt til
þess að geta varið hið ógeð-
fellda þrælahald sem var horn-
steinninn í samfélagi suður-
ríkjanna.
Þrátt fyrir ósigurinn hafa
bandarískir „sunnanmenn“ ver-
ið stoltir af sögu sinni, og við-
leitni norðurríkjanna eftir and-
lát Abrahams Lincolns til þess
að sætta þjóðina leiddi til þess
að kíkirinn var settur fyrir
blinda augað, á meðan troðið
var á réttindum hinna nýfrels-
uðu þræla.
Það er leitun að þjóð, sem
hampað hefur þeim sem al-
mennt væru álitnir uppreisnar-
menn eða jafnvel föðurlands-
svikarar jafnmikið og Banda-
ríkjamenn hafa gert, en talið er
að um 1.700 styttur og minn-
ismerki standi til heiðurs mönn-
um á borð við Robert E. Lee
hershöfðingja og Jefferson
Davis, forseta suðurríkjanna.
Þá er enn ógetið dálætis
margra hvítra suðurríkja-
manna á flöggum og öðrum
táknum uppreisnarinnar, sem
fyrir þeim tákna anda suðursins
og stolt en ekki kúgun eða kyn-
þáttahatur.
Margir aðrir líta á stytturnar
og suðurríkjafánann sem tákn-
myndir fyrir þrælahald, reistar
í þeim tilgangi að minna
blökkumenn á sinn stað og
halda þeim þannig áfram í fjötr-
um. Það þarf þess vegna ekki að
koma á óvart að sú krafa sé
uppi að þessar táknmyndir séu
fjarlægðar. En hvað sem fólki
kann að finnast um þá sem
stytturnar eru reistar af er al-
gerlega óviðunandi að þær séu
rifnar niður af reiðum múg.
Eigi að fjarlægja þær eða færa
til þá hlýtur það að verða að
gerast eftir leiðum lýðræðisins.
Það hljóta að verða að vera lýð-
ræðislega kjörnir fulltrúar al-
mennings sem taka slíka
ákvörðun en ekki hópur manna
sem tekur sig saman og
ákveður að hann sætti sig ekki
við að horfa á þær lengur. Ef
slík framganga er leyfð er stutt
í algert stjórnleysi með hörmu-
legum afleiðingum fyrir allan
almenning.
Í Bretlandi virð-
ist áþekkt uppgjör
hafið, en breska
heimsveldið spann-
aði á sínum tíma
nærri fjórðung af landyfirborði
jarðarinnar og réð yfir svip-
uðum hluta mannkynsins. Slíkt
veldi verður hvorki reist né við-
haldið með neinum vettlinga-
tökum og eru því margir þættir
sögu þess sem orka tvímælis
þegar þeir eru skoðaðir frá
sjónarhóli 21. aldarinnar.
Uppi er nú krafa um að Ox-
ford-háskóli láti taka niður
styttu af Cecil Rhodes, mann-
inum sem í raun byggði upp
breska heimsveldið í Afríku,
með öllum þeim kostum og göll-
um sem því fylgdu. Eftir því
sem tímanum vindur fram er
fremur horft á gallana, sér í lagi
þar sem framferði Rhodes
gagnvart blökkumönnum í
Afríku var forkastanlegt, en
það er mikið til í því sem Boris
Johnson tísti, að það að rífa nið-
ur stytturnar „jafngildir því að
ljúga til um sögu okkar“.
Annar skotspónn mótmæl-
enda er Winston Churchill, einn
fremsti leiðtogi Bretlands fyrr
og síðar, maðurinn sem forðaði
Bretum undan ógn og oki nas-
ismans. Stytta hans við breska
þinghúsið var hulin að undirlagi
Sadiqs Khans, borgarstjóra
Lundúnaborgar, vegna ótta um
að hún yrði felld í mótmælum
helgarinnar, sem segir sína
sögu um að yfirvöld hafi misst
stjórn á aðstæðum í hendur
skemmdarvarga sem engu eira.
Skemmdarvargarnir þykjast
finna snögga bletti á Churchill
og vilja jafna um hann nú í
blindri heift, en Churchill er
ekki einn á „sakamannabekkn-
um“, því mótmælendurnir hafa
einnig beint sjónum að styttu
Mahatmas Gandhis, frels-
ishetju Indverja, í Leicest-
erborg. Skoðanir hans á
blökkumönnum hefðu líklega
bundið enda á feril Gandhis,
hefði hann verið uppi á okkar
tímum, en mælikvarði okkar
tíma er ekki endilega sá eini
sem notast á við þegar metnir
eru þeir sem mikið lögðu af
mörkum til sögunnar.
Hætt er við að hin mikilvæga
og þarfa barátta gegn kyn-
þáttamisrétti missi marks, og
jafnvel stuðning, ef farið er of-
fari við að brjóta niður tákn-
myndir fortíðarinnar. Söguna á
ekki að fela eða endurskrifa en
sé vilji til að breyta áherslum
og framsetningu verður sá vilji
að koma fram eftir löglegum og
lýðræðislegum leiðum. Ríki
Vesturlanda, sem vilja að sjálf-
sögðu tryggja öllum rétt til að
tjá sig og mótmæla, verða að
gæta þess að slík mótmæli fari
ekki úr böndum með þeim af-
leiðingum að tilteknir hópar
fari að kúga almenna borgara.
Hver á að fá að ráða
því hvers er minnst?}Fortíðin felld af stalli
É
g held að ég fari rétt með að ég
hafi verið fyrsti þingmaðurinn
sem ræddi Covid-faraldurinn á
Alþingi en í dag munu ýmsar
ferðatakmarkanir falla niður.
Auðvitað er baráttan ekki búin en það var ná-
kvæmlega einum mánuði „áður“ en fyrsta
smitið var staðfest hér á landi þegar ég beindi
fyrirspurn til heilbrigðisráðherra um málið og
sagði ég í lok janúar þetta:
„Ógnvænlegar fréttir berast nú um út-
breiðslu þessarar veiru og er ekki lengur talað
um hvort heldur hvenær veiran berist til Ís-
lands. Mig langar því að spyrja hæstvirtan
heilbrigðisráðherra um þær aðgerðir sem
þörf er á að grípa til vegna veirunnar. Hvað er
verið að gera? Hvað þarf að gera? Hvernig er-
um við í stakk búin að mæta alvarlegum
heimsfaraldri? Hvað með tæki og tól, hugsanleg lyf og
aðstöðu hjá heilbrigðisstofnunum ef ástandið skyldi
versna til muna? Er verið að setja viðbótarfjármuni til
heilbrigðisstofnana vegna kórónuveirunnar eða ekki?
Herra forseti. Fyrir rúmum 100 árum glímdu Íslend-
ingar við eldgos og alvarlegan heimsfaraldur. Við skul-
um vona að hið sama gerist ekki núna, en að því sögðu
þurfum við að búast við hinu versta þótt við vonumst eft-
ir hinu besta.“
Stöndum saman
Heilbrigðisráðherra svaraði mér þennan dag:
„Ég þakka háttvirtum þingmanni fyrir að vekja máls á
því sem er okkur mörgum efst í huga þessi dægrin. Ég
er sammála háttvirtum þingmanni um að hér er um að
ræða verkefni af því tagi að við stöndum auðvitað saman
sem þjóð um viðbrögð … Það sem þarf að
gera og er verið að gera er að fara yfir áætl-
anir, sérstaklega Heilsugæslu höfuð-
borgarsvæðisins og Landspítala einmitt
núna, og það kann að vera að grípa þurfi til
sérhæfðra og sérstakra aðgerða af þessum
sökum sem taka stuttan tíma og eru til skoð-
unar.“
Og nákvæmlega mánuði eftir þessi orða-
skipti mín og ráðherrans eða hinn 28. febrúar
var veiran komin til Íslands.
Lokaorð mín í fyrirspurn minni mánuði áð-
ur en veiran kom til landsins voru þessi:
„Herra forseti. Þegar áföll dynja yfir okk-
ur Íslendinga stöndum við saman. Þá er eng-
in stjórn eða stjórnarandstaða, ekkert hægri
eða vinstri, bara ein þjóð í einu landi og við öll
stöndum saman í því sem þarf að gera.“
Þessi orð eldast bara nokkuð vel.
Ekki síðasti faraldurinn
Hins vegar er nokkuð víst að Covid-19-sjúkdómurinn
er ekki síðasti heimsfaraldurinn. Mörg dæmi sýna að
vegna hrikalegra aðstæðna á matarmörkuðum úti í hin-
um stóra heimi geta þeir virkað sem gróðrarstía fyrir
stökkbreyttar veirur og sem stökkpallur veiru á milli
tegunda.
Við munum ráða niðurlögum kórónuveirunnar með
vísindin að vopni. En við munum hins vegar þurfa aftur
að kljást við ættingja veirunnar áður en langt um líður,
ef við breytum ekki um stefnu í samneyti okkar við dýr,
aðbúnað þeirra og framleiðslu. agustolafur@althingi.is
Ágúst Ólafur
Ágústsson
Pistill
Fortíð og framtíð veiru
Höfundur er alþingismaður Samfylkingarinnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
SVIÐSLJÓS
Ómar Friðriksson
omfr@mbl.is
Starfsmenn af erlendu bergibrotnir hafa átt mjög stór-an þátt í uppganginum í at-vinnulífinu á seinustu árum
og voru tæplega 20% af öllu vinn-
andi fólki á vinnumarkaðinum að
jafnaði á seinasta ári. Strax á fyrstu
mánuðum þessa árs, en þó áður en
kórónuveirufaraldurinn hélt innreið
sína, fór þeim þó lítið eitt fækkandi
eða niður í 18,9% að því er fram
kemur á nýju yfirliti Hagstofunnar.
Einstaklingar af erlendum uppruna
hafa verið áberandi í ferðaþjónustu
og byggingariðnaði og af yfirliti sem
Hagstofan birtir um dreifingu
þeirra á landinu má sjá að hlutfall
erlendra starfsmanna hefur verið
langmest á vinnumarkaði eða yfir
30% á Reykjanesi og í Reykjavík og
á bilinu 20-30% af öllu starfandi
fólki á Suðausturlandi.
Atvinnuleysisbylgjan sem reið
yfir í veirufaraldrinum hefur komið
sérstaklega illa niður á erlendum
starfsmönnum á vinnumarkaðinum
og má sjá af nýju yfirliti Vinnu-
málastofnunar sem birt var sl.
föstudag að alls voru 6.320 erlendir
ríkisborgarar á almennu atvinnu-
leysisskránni í lok maí sem sam-
svarar um 17,6% atvinnuleysi meðal
þeirra. Í sama mánuði fyrir ári voru
2.565 erlendir ríkisborgarar án at-
vinnu og hefur þeim því fjölgað mik-
ið í hópi atvinnulausra.
Bent er á að þegar litið er á hlut-
fall atvinnulausra útlendinga af
heildarfjölda atvinnulausra þá hefur
það aukist á milli mánaðanna apríl
og maí úr 35% í nær 40%. Á sama
tíma minnkaði almennt atvinnuleysi
meðal landsmana lítið eitt í maí eða
úr 7,5% í 7,4%. Kemur ennfremur
fram að erlendir ríkisborgarar voru
um fjórðungur þeirra sem hafa ver-
ið á hlutabótaleiðinni.
Langstærsti hópur þeirra erlendu
ríkisborgara sem eru án atvinnu er
frá Póllandi eða tæplega 3.200 ein-
staklingar og um 51% allra erlendra
ríkisborgara á atvinnuleysisskrá. Í
seinasta mánuði gaf VMST út 79 at-
vinnuleyfi til útlendinga til starfa
hér á landi og er það töluverð fækk-
un frá sama tíma í fyrra. Flest leyf-
in voru gefin út vegna starfa sem
krefjast sérfræði- eða sérmennt-
unar eða 52%. 22 erlend þjónustu-
fyrirtæki voru starfandi hér á landi
í maí með 106 starfsmenn. „Þá voru
starfsmenn starfsmannaleigna, inn-
lendra og erlendra, samtals 344 í
maí á vegum 21 starfsmannaleigu.
Hefur þeim fækkað um meira en
helming frá maí 2019 þegar hér
voru 910 starfsmenn hjá 24 starfs-
mannaleigum,“ segir í skýrslu
VMST.
Útlendingar eru um
40% atvinnulausra
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Vinnumarkaður Þótt dregið hafi úr atvinnuleysi er það enn 13,5% á höfuð-
borgarsvæðinu og mest var það á landinu í maí á Suðurnesjum, 25,2%.
Fækkað hefur hratt á hlutabóta-
leið Vinnumálastofnunar vegna
minnkaðs starfshlutfalls. 21.500
fengu hlutabætur í maí en þeim
hafði svo fækkað í 17.213 í lok
mánaðarins.
Atvinnuleysi minnkaði verulega
í liðnum mánuði og fór úr 17,8% í
apríl í 13,0% í maí. Munar þar
mest um að atvinnuleysi sem
tengist hlutabótaleiðinni minnkaði
úr 10,3% í 5,6%. Þetta kemur
fram í nýbirtri mánaðarskýrslu
Vinnumálastofnunar (VMST). Er
því nú spáð að atvinnuleysi haldi
áfram að minnka í júní og fari nið-
ur í 11,2% en sérfræðingar VMST
spá því að atvinnuleysi muni
aukast á ný þegar kemur fram í
ágúst. Áfram muni fækka í hópi
þeirra sem eru á hlutabótum og
allmargir úr þeim hópi komi þá inn
á almennar atvinnuleysisbætur.
„Hins vegar mun almennt atvinnu-
leysi trúlega aukast nokkuð fram í
september enda mikið af hóp-
uppsögnum að koma til fram-
kvæmda síðsumars, einkum í
ágúst. Líklegt er að almennt at-
vinnuleysi fari yfir 8% í júlí til
september, en atvinnuleysi tengt
hlutabótaleiðinni verði þá hverf-
andi.“
Fer líklega yfir 8% síðsumars
ATVINNULEYSI SÍGUR EN EYKST SVO Á NÝ
Við störf Almennum atvinnuleitendum
hefur fækkað á seinustu vikum.