Morgunblaðið - 17.08.2020, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 17. ÁGÚST 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Íborgarstjórn ersérkennilegtástand og hef-
ur verið um allnokk-
urt skeið. Í fyrra
kom það upp að
borgarritari hóf að
skamma ónafngreinda borgar-
fulltrúa fyrir framkomu þeirra
og brugðust fulltrúar minnihlut-
ans illa við enda augljóst að
skammirnar voru ætlaðar þeim.
Borgarritari hafði bersýnilega
stigið út úr hlutverki hins hlut-
lausa embættismanns og inn á
völl stjórnmálanna.
Á föstudag gerðist það að
skrifstofustjóri borgarstjóra
birti færslu á samfélagsmiðli þar
sem veist var að einum til-
teknum borgarfulltrúa. Færslan
átti að heita svar við árásum
borgarfulltrúans en í henni er
lítið um efnisleg svör og meira
um hnútukast sem fólk býst
frekar við þegar pólitískir and-
stæðingar takast á. Það er ekki
endilega uppbyggilegt við þær
aðstæður, en þó oft skiljanlegt.
Embættismenn ættu að halda
sig frá slíkum orðahnippingum.
Þó að þessi framganga emb-
ættismanna virðist meira áber-
andi hjá Reykjavíkurborg en
annars staðar hafa einstaka
dæmi komið upp víðar, svo sem
þegar ráðuneytisstjóri hringdi í
alþingismann fyrir fáeinum ár-
um og að sögn þingmannsins
hótaði honum.
Umhugsunarvert er hvers
vegna tilvik af þessu tagi hafa
verið að koma upp á síðustu ár-
um en ef til vill er ástæðan sú að
smám saman hefur verið grafið
undan áhrifum og völdum stjórn-
málamanna en áhrif og völd
embættismanna
aukin að sama
skapi. Ráðherrar
hafa til að mynda
gefið frá sér, í raun
að minnsta kosti,
töluverðan hluta
þeirra ákvarðana sem áður þótti
sjálfsagt að þeir tækju. Ábyrgð-
in situr þó iðulega eftir hjá þeim
en ákvörðunin hjá embætt-
ismönnunum. Þetta skapar
óeðlilegar aðstæður, skilin á
milli ókjörinna embættismanna
og kjörinna fulltrúa almennings
verða óskýrari en áður og ein af-
leiðingin kann að vera sú að
embættismenn færi sig upp á
skaftið, meðal annars með því að
takast opinberlega á við kjörna
fulltrúa.
Þetta er sérstaklega eftir-
tektarvert þegar haft er í huga
að helsta röksemdin fyrir þeirri
þróun að færa völd frá stjórn-
málamönnum hefur verið sú að
ákvarðanir verði faglegri og
stjórnsýslan sömuleiðis. En það
er ekkert faglegt eða vandað við
það að embættismenn munn-
höggvist við kjörna fulltrúa eða
að embættismenn taki í raun
ákvarðanir sem aðrir beri
ábyrgð á. Kominn er tími til að
kjörnir fulltrúar ræði þessa þró-
un og leggi í það minnsta mat á
hvort ekki hefur verið gengið of
langt í þá átt að færa völdin frá
þeim til andlitslausra og
ábyrgðarlausra embættismanna.
Verði niðurstaðan sú að æskilegt
sé að völdin séu annars staðar en
hjá kjörnum fulltrúum, þrátt
fyrir að við búum í lýðræðisríki,
þá er í það minnsta augljóst að
ábyrgðin hlýtur að þurfa að
fylgja með.
Embættismenn hafa
fært sig upp á
skaftið, en án
aukinnar ábyrgðar}
Varasöm þróun
Arnar Þór Jóns-son héraðs-
dómari fjallaði um
réttarríkið og kór-
ónuveirufarald-
urinn í grein hér í
blaðinu á fimmtu-
dag. Arnar Þór segir að hafa
megi skilning á því að stjórn-
völd hafi viljað hafa vaðið fyrir
neðan sig þegar veiran skaut
fyrst upp kollinum, en að síðan
hafi umræðan verið gagnrýnis-
laus og að vísindamönnum og
ráðherrum hafi verið falin öll
völd. „Í fljótu bragði virðist mér
t.d. að í sóttvarnalög nr. 19/
1997, sem auglýsing heilbrigð-
isráðherra um samkomutak-
markanir byggist á, skorti
ákvæði um að ákvarðanir ráð-
herra skuli koma til umræðu og
endurskoðunar hjá löggjaf-
arþinginu við fyrsta tækifæri,
en slíkt ákvæði er t.d. að finna í
sóttvarnalögum í Noregi. Miðað
við allar þær upplýsingar sem
nú liggja fyrir hlýtur að mega
vega öryggissjónarmið gagn-
vart öðrum mannlegum og sam-
félagslegum hags-
munum þannig að
feta megi farsæl-
ustu leið.“
Athugasemdir
Sigríðar Andersen
alþingismanns um
helgina eru af svipuðum toga.
Hún telur að færa hefði þurft
„ríkari rök fyrir því að að-
stæður kalli á svona drastískar
aðgerðir“. Og hún segir koma á
óvart að eftir hálfs árs faraldur
séu sóttvarnaaðgerðir ekki enn
komnar á borð löggjafans.
Þetta eru ábendingar og að-
finnslur sem ekki er hægt að
horfa fram hjá. Vel má vera að
farsælast sé fyrir Íslendinga að
gripið sé til harðra aðgerða
gegn veirunni nú, enda tilhugs-
unin um nýjan faraldur, jafnvel
enn verri en þann fyrri, vægast
sagt ónotaleg. Það breytir því
ekki að það má aldrei verða létt-
vægt eða lítt rökstutt að grípa
til aðgerða sem skerða frelsi
fólks. Sérstaklega þegar langur
tími er liðinn frá því faraldurinn
fór á flug.
Það má aldrei verða
sjálfsagt að skerða
frelsi og réttindi
borgaranna }
Ábendingar sem þarf að ræða
E
ngar mútur segir Þorsteinn Már.
Óheppinn með starfsfólk. Þetta
voru bara einhverjar greiðslur
til ráðgjafa. Líklega líka greiðsl-
urnar sem voru greiddar beint
inn á persónulega reikninga ráðamanna.
Það er hægt að spyrja sig einfaldrar spurn-
ingar, er hægt að búast við öðru? Myndum við
búast við því að fólk myndi bara gangast við
sök og játa? Ef við búumst ekki við því, af
hverju gerum við það? Er það vegna þess að
við myndum sjálf ekki gangast við sök í sömu
aðstæðum? Ef við búumst við því að fólk
gangist að sök, hvers vegna er það alla jafna
ekki gert þegar um er að ræða fólk í valda-
stöðum?
Við höfum mýmörg dæmi á undanförnum
árum þar sem upp kemst um ýmislegt vafa-
samt. Í einhverjum málum hefur fallið dómur á meðan í
öðrum málum virðist ekkert hafa einu sinni verið rann-
sakað eða ef það hefur verið rannsakað, þá vissum við
ekkert um það og hvernig þeirri rannsókn lauk.
Saga um einn af fáum sem voru sakfelldir fyrir inn-
herjasvik í hruninu er áhugaverð. Viðkomandi við-
urkenndi hvar og hvernig hann komst yfir upplýsing-
arnar. Viðkomandi var ekki atvinnumaður í viðskiptum,
heldur heyrði bara út undan sér á trúnaðarvettvangi að
eitt og annað væri að fara að gerast og viðkomandi nýtti
sér þær upplýsingar. Fagmenn neituðu fram í rauðan
dauðann og ekkert haldbært var hægt að finna til þess að
sanna sekt þeirra.
Þetta er nokkuð sem við eigum í vandræðum með
hérna á Íslandi. Upplýsingar um sölu afla á
markaði, eða fram hjá markaði, eru ófáan-
legar nema í gegnum einhverja verðlagsstofu
sem virðist þurfa að virða trúnað um þær
upplýsingar. Þrátt fyrir að upplýsingarnar
séu grundvallaratriði í launaútreikningum
sjómanna. Gagnsæiskröfur okkar og með-
höndlun upplýsinga sem ættu í raun að vera
aðgengilegar öllum eru mjög takmarkaðar og
mjög afmarkaðar. Það var loksins hægt að fá
yfirlit yfir kaup og kjör þingmanna eftir heilt
ár af fyrirspurnum um einstaka atriði í launa-
kjörum kjörinna fulltrúa, hvar maður byggist
við að einna mest gagnsæi ætti að vera.
Við Íslendingar þurfum að horfa mjög vel í
spegil og spyrja okkur hvort við viljum að
fólk sem svindlar geti svo auðveldlega komist
upp með það. Að það sé í raun bara að segja
„nei, ég var óheppinn með starfsmann“ eða „þetta voru
bara kaup á ráðgjöf“, þrátt fyrir gríðarlega augljósa
pappírsslóð sem segir allt aðra sögu samkvæmt heil-
brigðri skynsemi og samkvæmt sérfræðingum í gagnsæi
og að upplýsa spillingu.
Á Netflix er að finna þættina Dirty Money sem fjalla
um margvísleg spillingarmál víðs vegar um heiminn.
Hvernig Volkswagen svindlaði á útblástursmælingum,
hvernig gull hefur verið notað í peningaþvætti og hver
áhrifin af því hafa verið og hvernig myndast hefur eins
konar mafía um síróp í Kanada. Spilling er víða, líka
hérna. bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Engar mútur
Höfundur er þingmaður Pírata
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen BAKSVIÐ
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Breski heilbrigðisráðherr-ann Matt Hancock hefurákveðið að leggja niðurLýðheilsustofnun Eng-
lands (e. Publich Health England,
PHE) og búa til nýja stofnun sem
mun hafa það meginhlutverk að efla
Bretland í baráttunni við kór-
ónuveirufaraldurinn.
Telegraph greindi frá þessu á
laugardag og segir að það hafi átt
stóran þátt í ákvörðun ráðherrans
hve illa PHE hafi gengið að ná tök-
um á faraldrinum. Deilt hefur verið
um þá aðferðafræði sem stofnunin
hefur notað til að telja dauðsföll af
völdum kórónuveirunnar og eins
var hart sótt að PHE í upphafi far-
aldursins fyrir að hafa ekki þá
greiningargetu sem þurfti til að
mæla hvernig faraldurinn þróaðist.
Aftur á móti saka gagnrýn-
endur ríkisstjórnina um að nota
stofnunina sem blóraböggul til að
beina athyglinni frá mistökum sem
fólk í efstu lögum breskrar stjórn-
sýslu beri ábyrgð á, frekar en PHE.
Þá óttast gagnrýnendur að
með því að raska starfsemi PHE á
þessum tímapunkti sé verið að
bjóða hættunni heim enda standi
faraldurinn enn yfir og hugsanlegt
að önnur bylgja smita komi með
haustinu.
Var stofnunin fjársvelt?
Nýja stofnunin mun fá nafnið
National Institute for Health Pro-
tection og á að starfa með svipuðum
hætti og Robert Koch-stofnunin í
Þýskalandi sem leikið hefur veiga-
mikið hlutverk í viðbrögðum stjórn-
valda þar í landi með daglegum
mælingum og skýrslum um út-
breiðslu kórónuveirunnar, skim-
unargetu og álag á heilbrigðis-
kerfið. Inn í nýju stofnunina renna
bæði hlutar PHE og smitrakningar-
armur breska heilbrigðiskerfisins.
Duncan Seilbe, sem stýrt hefur
PHE frá því stofnunin var sett á
laggirnar árið 2013, fullyrðir að sú
gagnrýni sem stofnunin hefur sætt í
kórónuveirufaraldirnum sé á mis-
skilningi byggð. Hann fullyrðir að
það hafi aldrei verið hlutverk PHE,
heldur verið á könnu heilbrigð-
isráðuneytisins, að marka stefnu í
smitmælingum og -rakningum
vegna kórónuveirufaraldursins.
Hann segir jafnframt að PHE hafi
það meginverkefni að vakta smit-
sjúkdóma og aðra þætti sem ógnað
geta heilsu fólks, s.s. losun eitur-
efna eða geislun.
„En okkur er ekki úthlutað það
fjármagn né hefur verið tryggð sú
afkastageta sem þyrfti til að bregð-
ast við heimsfaraldri,“ sagði hann í
svari við spurningum Telegraph.
PHE er nokkuð stór stofnun
með um 5.000 stöðugildi og starfa
þar einkum vísindamenn,
rannsóknarfólk og lýðheilsu-
sérfræðingar. Stofnunin hefur m.a.
ráðist í herferðir sem miða að því
að draga úr reykingum og bæta
matræði almennings, draga úr
skaðlegri neyslu vímuefna og efla
skimun eftir hjarta- og æða-
sjúkdómum, kynsjúkdómum og
krabbameini. Í fjárlögum var PHE
úthlutað um 300 milljónum punda
en stofnunin hefur þurft að laga sig
að niðurskurðaraðgerðum stjórn-
valda á undanförnum árum sem
leitt hafa til minnkandi fjár-
framlaga.
Tugir þúsunda manna munu
starfa hjá nýju stofnuninni og ætl-
unin að hún heyri undir bæði heil-
brigðisráðuneytið og landlækni svo
að ríkisstjórnin eigi auðveldara með
að stýra faraldursviðbrögðum með
beinum hætti. Á nýja stofnunin að
hefja starfsemi strax í september
en líklegt að það muni taka allan
veturinn að útdeila hinum ýmsu
verkefnum PHE hingað og þangað í
breskri stjórnsýslu og heilbrigðis-
kerfi.
Veiran fellir Lýðheilsu-
stofnun Englands
AFP
Vörn Matt Hancock heilbrigðisráðherra hyggst stofna nýja og sérhæfða
stofnun þar sem nokkrir tugir þúsunda sérfræðinga munu leggjast á eitt.
AFP
Skellur Breskum stjórnvöldum hefur gengið erfiðlega að hefta úbreiðslu
kórónuveirunnar og það þrátt fyrir að hafa gripið til harkalegra aðgerða.