Morgunblaðið - 03.09.2020, Page 62

62 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 3. SEPTEMBER 2020
Leikstjórinn ChristopherNolan hefur notið mikillarhylli fyrir að búa til kvik-myndir sem njóta sín
miklu betur í bíói en í sjónvarpi og
þá helst IMAX-bíói. Hasaratriðin
eru oftar en ekki tilkomumikil, tón-
list og hljóð magna upp hvers konar
sjónræna upplifun og myndatakan
er alltaf fyrsta flokks. Þegar slík
veisla er í boði fyrir augu og eyru
verður mikilvægasta líffærið, heil-
inn, stundum út undan og áhorf-
endur þurfa að gera upp við sig
hvort skynfæraupplifunin sé mik-
ilvægari en grunnurinn sem byggt
er á, sjálft handritið. Nolan vill
skrifa handritin sjálfur og loka-
útkoman hefur sýnt að stundum er
það gott og stundum ekki. Í tilfelli
Tenet hallast ég að því síðarnefnda
og tel að handritið hefði gjarnan
mátt fá yfirhalningu hjá handrits-
læknum þannig að bíógestir átti sig
betur á því sem er að gerast. Tenet
er því miður ruglingsleg, stundum
óskiljanleg en eins og bíógestir vita
gefst lítill tími fyrir heilabrot þegar
hasarinn er mikill og í þessu tilfelli
er ekki bara hasar heldur fara menn
ýmist fram á við eða aftur á bak í
miðjum hasarnum.
Tímaflakk og -fikt
Nolan hefur greinilega gaman af því
að rugla fólk í ríminu og stundum er
gaman að láta rugla sig í ríminu,
jafnvel hollt og kærkomin hvíld frá
formúlumyndum. Færa má rök fyrir
því að maður þurfi ekki endilega að
skilja það sem er að gerast í kvik-
myndum eða eins og einn vísinda-
maðurinn í myndinni (og ein fárra
kvenna sem koma við sögu) orðar
það svo vel: „Ekki reyna að skilja
þetta. Skynjaðu.“ Þetta segir vís-
indamaðurinn við aðalpersónuna
sem aldrei er nefnd á nafn, bara köll-
uð Aðalpersónan (e. The Protagon-
ist). Mætti heimfæra þau ummæli á
myndina í heild sinni sem eflaust og
vonandi verður skiljanlegri við ann-
að áhorf. En á maður ekki að skilja
hvað er að gerast í fyrstu atrennu?
Eða á bara að upplifa? Tenet er
fyrirtaks bíó ef litið er til upplifunar
af mynd og hljóði, því verður ekki
neitað en samtölin eru önnur saga.
Nolan hefur áður boðið upp á
tímaflakk og -fikt í sínum myndum. Í
Memento var morð framið í byrjun
myndar og sagan svo rakin aftur í
tíma af minnislausum manni. Í
Interstellar lendir geimfari um fer-
tugt í því að snúa aftur til Jarðar
þegar dóttir hans er orðin háöldruð
og karlæg. Í Inception segir af fólki
sem reynir að stela leyndarmálum
úr draumum annarra eða koma hug-
myndum fyrir í þeim en eins og við
vitum er tímaskynið allt annað í
draumi en veruleika. Og til að flækja
söguna enn frekar, eins og Nolan er
tamt, eru draumarnir á þremur stig-
um og tíminn lengist eftir því sem
dýpra er farið. Ein sekúnda á fyrsta
stigi verður að mínútu í því næsta og
svo framvegis. Nolan er líka hrifinn
af ævintýrum og hasar, eins og sjá
má þegar rennt er yfir ferilinn, en
stríðsmyndin Dunkirk sker sig þar
nokkuð úr þar sem hún segir af
raunverulegum atburðum í seinni
heimsstyrjöldinni. Engu að síður eru
menn þar í kappi við klukkuna.
Nú hef ég kannski teygt lopann
fullmikið, líkt og Nolan, en tel inn-
ganginn nauðsynlegan til að gagn-
rýna þessa einu alvörusumarmynd
ársins, rándýra Hollywood-ræmu.
Nolan hefur nú líklega og vonandi
náð á endastöð í vangaveltum sínum
um afstæði tímans og hvernig og
hvort sé hægt að beygja hann og
beisla og hvað það gæti haft í för
með sér. Í Tenet er niðurstaðan sú
að tímafikt getur haft í för með sér
endalok heimsins eða „eitthvað
verra en Armageddon“, svo vitnað
sé í fyrrnefndan vísindamann. Hvað
getur verið verra en heimsendir?
kann einhver að spyrja. Er þá best
að reyna ekki að skilja, bara skynja.
Vafamál með afa
Og nú ætla ég loksins að reyna að út-
skýra um hvað Tenet fjallar en get
ekki lofað því að sú skýring verði
skiljanleg. Aðalpersóna mynd-
arinnar, Aðalpersónan, er leikin af
John David Washington. Maður
þessi starfar fyrir bandarísku leyni-
þjónustuna og í upphafi myndar tek-
ur hann þátt í leynilegri aðgerð, þyk-
ist vera sérsveitarmaður í Úkraínu.
Hryðjuverkamenn halda fólki í gísl-
ingu í óperuhúsi en hið leynilega
verkefni felst í að bjarga ónefndum
manni sem er meðal gesta. Furðu-
legt nokk skýst byssukúla út úr einu
af sætum hússins og gatið sem þar
hafði myndast lokast líkt og fyrir
töfra. Aðalpersónan tekur eftir
þessu en hefur ekki tíma til að spá
frekar í þessi furðulegheit þar sem
byssuskotum rignir yfir salinn.
Dúndrandi tónlist Ludwig Görans-
son magnar upp spennuna í þessu
rafmagnaða byrjunaratriði sem end-
ar með fyrstu stóru sprengingunni
af nokkrum í Tenet. Myndatakan er
frábær og maður hugsar með sér já,
alveg rétt, svona er alvörubíó!
Þá byrja furðulegheitin því Aðal-
persónan (köllum hana bara A héðan
í frá) er upplýst um svokallaðan um-
snúning eða afturhverfu, að til séu
byssukúlur og hlutir sem fari aftur á
bak í tíma en ekki áfram. Einhver
hefur snúið þessum hlutum við, að
því er virðist, og A er falið að komast
að því hvernig stendur á þessu og
hvaðan þessir dularfullu hlutir
koma. Mun hann þá vonandi afstýra
því sem er verra en Armageddon.
Hann hittir Neil nokkurn, leikinn af
Robert Pattinson, sem á að aðstoða
hann við leitina en Neil er með
meistaragráðu í eðlisfræði og reynir
að útskýra fyrir A eitt og annað
tengt tímanum og mögulegu tíma-
flakki. Til dæmis nefnir hann „afa-
þversögnina“ sem er sú að mann-
eskja geti ekki ferðast aftur í tímann
og drepið afa sinn því án afans hefði
manneskjan aldrei orðið til. Ekki
satt?
Rosalega vondur Branagh
A og Neil hoppa milli ólíkra staða á
jörðinni, fyrst til Indlands þar sem
þeir þurfa að komast á fund vopna-
sala sem býr í læstum turni og þurfa
þeir að nota James Bond/Mission
Impossible-aðferðir til að nálgast
hann. Það er flott brella. Vopnasal-
inn leiðir þá á slóð illmennis mynd-
arinnar, rússneska milljarðamær-
ingsins Andrei Sator sem leikinn er
af Kenneth Branagh í túrbó-still-
ingu. Vondi karlinn sá myndi sóma
sér vel í Bond-mynd og Tenet minnir
einmitt mjög á þær kvikmyndir og
þá sérstaklega klæðaburður per-
sóna, hver jakkafötin af öðrum birt-
ast á hinum spengilega Washington
sem virðist eiga ólík jakkaföt fyrir
hvert tilefni, hvort heldur er hádeg-
isverður á hóteli eða kvöldverðarboð
í snekkju. Sator er ekki hægt að
nálgast nema í gegnum óhamingju-
sama eiginkonu hans, Kat, sem leik-
in er af Elizabeth Debicki. Kat er
listaverkasali og A kynnist henni
með því að sýna henni Goya-verk
sem leiðir til mjög frumlegs lista-
verkaþjófnaðar í læstri byggingu á
flugvellinum í Ósló. Til að hægt sé að
framkvæma ránið þarf að keyra
Boeing 747-þotu á flugskýli og valda
mikilli sprengingu.
Kat hatar og óttast eiginmann
sinn en neyðist til að búa með hon-
um vegna sonar þeirra og A vill, ein-
hverra hluta vegna, bjarga Kat og
syni hennar úr klóm Sators. Hann
fer prúðbúinn á hans fund í mikilli
lúxussnekkju sem liggur við strend-
ur Amalfi á Ítalíu. Sator vill helst
drepa A strax og lýsir því skraut-
lega hvernig það skuli gert sem er
ekki birtingarhæft hér í Morgun-
blaðinu. Til að gera langa sögu
stutta – því miklu fleira kemur við
sögu sem erfitt er að átta sig á –
kemst A að því að Sator hefur kom-
ist yfir einhvers konar tæki sem
gerir honum kleift að ráðskast með
tímann og að hann er að undirbúa
tortímingu mannkyns vegna þess að
hann er dauðvona sjálfur. Fái hann
ekki að lifa skal enginn fá að lifa! Og
nei, þetta er ekki grínmynd með
Austin Powers.
Fram og aftur, aftur og fram
Tenet er raunverulegt orð og þýðir
„kenning“ eða „skoðun“. Í myndinni
er það notað yfir þetta furðuverk-
efni vísindamanns úr fjarlægri
framtíð sem tókst að beisla tímann,
sér til skelfingar. Orðið er sam-
hverft og Nolan leikur sér margoft
með endurtekningar, samhverfur og
speglanir í myndinni. Atriði sem
maður hefur áður séð koma við sögu
aftur seinna en frá öðru sjónarhorni
sem er listilega gert og litlar ráðgát-
ur má finna hér og þar. Í einu hasar-
atriðanna hlaupa aðalpersónurnar
áfram á meðan tíminn líður aftur á
bak hjá öðrum sem er heillandi á að
líta og skemmtilegt og í öðrum berst
A við ónefndan, grímuklæddan
mann, fyrst „áfram“ og svo aftur á
bak.
Atriði á borð við þessi hljóta að
hafa verið ákaflega flókin í fram-
kvæmd og Nolan að skapi, þeim
flækjumeistara. Hann þvælir áhorf-
endum fram og til baka þar til þeir
ná ekki lengur áttum og hugsa með
sér að betra sé bara að horfa og
hlusta og hætta að hugsa. Enda nóg
að horfa á, tökustaðir um allan heim
(Indland, Eistland, Noregur, Ítalía,
Danmörk, Bretland, Bandaríkin...)
eins og í Bond-mynd og alls konar
glæsileg farartæki, bátar, bílar og
flugvélar. Fatnaðurinn er fallegur
og kunnugleg og þreytt stef úr has-
armyndum má finna á borð við ör-
væntingarfullu konuna sem treystir
því að karlmannleg hetja bjargi
henni úr klóm illmennis. Slík klisja
léttir mögulega á heilabrotunum um
stund en er samt pínleg. Samband
Kat við A er líka mjög skrítið, senni-
lega eiga þau að vera hrifin hvort af
öðru en það skilar sér engan veginn.
Kostur eða galli?
Nú hef ég látið dæluna ganga um
þetta furðuverk sem loksins er kom-
ið í bíó eftir langa bið og kemst ekki
að annarri niðurstöðu en þeirri að
Tenet sé tæknilega glæsileg og til-
komumikil kvikmynd en haldið niðri
af gölluðu handriti. Myndataka,
klipping, hljóð, tónlist, brellur, allt
er þetta fyrsta flokks. Leikurinn er
upp og ofan, Washington er helst til
blæbrigðalaus og Debicki fær úr
litlu að moða. Pattinson kemst hins
vegar ágætlega frá sínu og gaman
að sjá Michael Caine í litlu hlutverki
prúðbúins Englendings sem setur
út á klæðaburð A og gefur honum
pening til að kaupa sér vandaðri föt.
Ef hasaratriðin ein væru hér til
umsagnar hlyti Tenet fullt hús stiga
en frásögnin er því miður óskýr,
ruglingsleg og bíógestir fá lítinn
sem engan tíma til að ná áttum.
Sumum kann að þykja slík flækja
kostur frekar en galli en hún olli
mér vonbrigðum. Þetta er gott bíó,
því verður ekki neitað, en ég átti von
á meiru. Kannski var eftirvæntingin
of mikil eftir svo til bíólaust sumar
og fullyrðingar um að meistaraverk
væri á leiðinni, hver veit? Tenet er
því miður ekki meistaraverk en fín-
asta skemmtun, líkt og samhverfu-
safn Baggalúts. Sægröm mörgæs?
Jú, mögulega ... og þó? Ha, ég skil
ekki?! Nei, einmitt. Ekki skilja, bara
skynja.
Ekki skilja, bara skynja
Fyrir John David Washington í hlutverki Aðalpersónunnar í Tenet. Hér virðir hann fyrir sér gat eftir byssukúlu sem
hefur ekki enn verið skotið úr byssunni. Hver mun skjóta og hvers vegna? Við því fæst svar nokkru síðar.
Sambíóin, Smárabíó og
Laugarásbíó
Tenet bbbmn
Leikstjóri og handritshöfundur: Crist-
opher Nolan. Aðalleikarar: John David
Washington, Robert Pattinson, Kenneth
Branagh, Elizabeth Debicki, Aaron Tayl-
or-Johnson og Himesh Patel. Bandarík-
in og Bretland, 2020. 150 mínútur.
HELGI SNÆR
SIGURÐSSON
KVIKMYNDIR
Smáralind | Kringlunni | Reykjanesbæ | Akranesi | Sími 511 2022 | dyrabaer.is
Úrval náttúrulegra bætiefna og fóðurs fyrir hunda og ketti.
Nánar á dyrabaer.is
HOLLUSTA OG HEILBRIGÐI FRÁ