Morgunblaðið - 27.10.2020, Blaðsíða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 27. OKTÓBER 2020
Tollasamningur
Íslands og Evrópu-
sambandsins frá 2015
hefur verið til um-
ræðu á síðum
Morgunblaðsins
undanfarið og hvatt til
þess að honum verði
sagt upp eða hann
endurskoðaður. Grein-
arhöfundar sem sett
hafa fram slíkar
hvatningar, t.d. Sig-
urður Ingi Jóhannsson, sam-
gönguráðherra og formaður
Framsóknarflokksins (10. októ-
ber), og Arnar Árnason, formað-
ur Landssambands kúabænda
(22. október), virðast vilja að
klukkunni verði snúið til baka og
dregið á ný úr fríverzlun með bú-
vörur á milli Íslands og ESB.
Samrýmist ekki EES
að draga úr fríverzlun
Slíkt myndi hins vegar ekki
samrýmast samningnum um Evr-
ópska efnahagssvæðið. Tolla-
samningurinn frá 2015 er gerður
á grundvelli 19. greinar EES-
samningsins, en þar segir:
„Samningsaðilar skuldbinda sig
til að halda áfram viðleitni sinni
til að auka smám saman frjáls-
ræði í viðskiptum með landbún-
aðarafurðir.“ Sú viðleitni hefur
verið í mun rólegri gír en hefði
mátt ætla þegar EES-samning-
urinn var gerður og vel hefði
mátt stíga fleiri og stærri skref í
átt til viðskiptafrelsis með búvör-
ur.
Bæði Sigurður Ingi og Arnar
segja að forsendubrestur hafi
orðið eftir að samningurinn
komst á. Báðir vísa til útgöngu
Bretlands úr ESB sem brostinnar
forsendu. „Með útgöngu Bret-
lands nýtast ekki þeir útflutn-
ingskvótar sem samið var um til
ESB þar sem það magn var fyrst
og fremst ætlað á Bretlands-
markað og þar með eru hags-
munir íslenskra framleiðenda af
samningnum fyrir bí,“ segir Arn-
ar í grein sinni.
Markaðsaðgangurinn
batnar við Brexit
Þetta er beinlínis rangt. Í
fyrsta lagi voru stærri tollkvótar
fyrir íslenzkar búvörur inn á
ESB-markað, einkum lambakjöt
og skyr, ekki hugsaðir fyrst og
fremst fyrir Bretland. Lambakjöt
er selt t.d. til Spánar, Þýzka-
lands, Hollands, Ítalíu, Danmerk-
ur og Svíþjóðar. Mjólkursam-
salan, helzti útflytjandi skyrs,
hefur greint frá því að einkum
hafi verið horft til uppbyggingar
markaða á Norðurlöndum, en
skyr nýtur vinsælda í fleiri ESB-
ríkjum, t.d. á Möltu, Írlandi, Ítal-
íu og í Benelúx-ríkjunum.
Í öðru lagi var síðastliðinn
fimmtudag, sama daginn og
Morgunblaðið birti grein Arnars,
gert samkomulag við Bretland
um að bráðabirgðafríverzlunar-
samningur Íslands, Noregs og
Bretlands, sem var gerður vorið
2019, muni gilda í viðskiptum
ríkjanna ef ekki næst samningur
til framtíðar fyrir áramót. Samn-
ingurinn kveður á um að Ísland
og Bretland veiti hvort öðru
gagnkvæma innflutningskvóta.
Þannig fær Ísland tollfrjálsan
kvóta fyrir rúmlega þúsund tonn
af búvörum inn á brezkan mark-
að; 692 tonn af lambakjöti og 329
tonn af skyri. Á móti fær Bret-
land tollkvóta hér á landi fyrir 30
tonn af osti og 18 tonn af unnum
kjötvörum. Þessar innflutnings-
heimildir eru byggðar á viðskipt-
um ríkjanna undan-
farin ár. Ganga má
út frá því að í fram-
tíðarsamningi við
Bretland verði ekki
samið um síðri
markaðsaðgang.
Þannig halda ís-
lenzkir framleið-
endur búvara í það
minnsta þeim að-
gangi að brezka
markaðnum sem
þeir hafa haft und-
anfarin ár og hafa
auk þess allan inn-
flutningskvótann á ESB-markað
óskertan. Markaðsaðgangur ís-
lenzkra útflytjenda búvara batnar
með öðrum orðum við útgöngu
Bretlands úr ESB, en ekki öfugt.
Af hverju töpuðust
tækifærin?
Talsmenn þess að segja upp
samningnum snúa fleiru á haus.
Sigurður Ingi rifjar réttilega upp
að það voru hagsmunaaðilar í
landbúnaðinum, sem sjálfir fóru
fram á það í byrjun áratugarins
að samningurinn yrði gerður, af
því að þeir sáu mikil tækifæri í að
auka útflutning á ESB-markað-
inn. Nú eiga forsendur hins vegar
að vera brostnar af því að mjólk-
ur- og kjötafurðastöðvar „hafa
einhverra hluta vegna ekki nýtt
tækifærin sem samningurinn
skapaði þeim“.
Nú framleiðir íslenzkur land-
búnaður að mati eigin talsmanna
beztu og heilnæmustu búvörur í
heimi. Þarf ekki að svara því
hvers vegna ekki hafi tekizt að
koma þeim á markað í nágranna-
löndum okkar og hvað hafi farið
úrskeiðis í áætlunum framleið-
endanna áður en horfið er aftur
til fortíðar í milliríkjaviðskiptum?
Heildarhagsmunirnir
Hér á landi hefur reynzt góður
markaður fyrir alls konar gæða-
afurðir frá ESB og neytendur
njóta stóraukins úrvals af t.d.
ostum og kjötvörum á hagstæðu
verði. Samningurinn hefur auð-
veldað innflutningsfyrirtækjum
að útvega bæði verzlunum og
veitingahúsum ýmsar vörur sem
mikil eftirspurn er eftir en ein-
faldlega ekki til í nægu magni frá
innlendum framleiðendum, t.d.
villibráð og nautakjöt í efstu
gæðaflokkum. Afturhvarf til þess
ástands sem ríkti fyrir gerð
samningsins myndi án vafa greiða
veitingahúsageiranum, sem nú
berst í bökkum, þungt högg.
Arnar segir í grein sinni að það
sé „ekki óeðlileg krafa að ætlast
til þess að heildarhagsmunir Ís-
lands séu í huga okkar fólks við
gerð alþjóðlegra samninga“. Það
er rétt. Tollasamningur Íslands
og ESB felur í sér „mjög jákvæð
áhrif fyrir neytendur og mikil
sóknarfæri til aukins útflutn-
ings“, eins og Sigurður Ingi Jó-
hannsson, þáverandi landbúnað-
arráðherra, orðaði það þegar
hann var nýbúinn að gera samn-
inginn árið 2015. Ættum við að
segja upp samningi sem hefur
eflt almannahag af því að land-
búnaðurinn hefur misst af tæki-
færunum sem í honum felast?
Eru forsendur
tollasamnings við
ESB brostnar?
Eftir Ólaf
Stephensen
»Markaðsaðgangur
íslenzkra útflytj-
enda búvara batnar með
öðrum orðum við út-
göngu Bretlands úr
ESB, en ekki öfugt.
Ólafur
Stephensen
Höfundur er framkvæmdastjóri
Félags atvinnurekenda.
Fyrir nokkru kom
fram í grein í Morgun-
blaðinu (13.10.), að
ástæða væri til þess að
upplýsa menn um eðli
ýmissa trúarhópa, sem
nú á tímum er að finna
hér á landi. Reynslan
sýnir, að á Vestur-
löndum, ekki síst á
meðal ýmissa stjórn-
málamanna og álits-
gjafa, er vitneskja um til að mynda
íslam (merking orðsins er undir-
gefni), upphaf þess og þróun harla
lítil. Þrátt fyrir það eru settar fram
fullyrðingar, sem teknar eru gildar
einkum vegna þess að þær ganga af
munni „virtra“ aðila, sem ættu að
vita, hvað þeir tala um.
Byrjunarferill Múhameðs
Samkvæmt viðtekinni hefð, er
Múhameð talinn hafa fæðst í Mekku á
vestanverðum Arabíuskaganum í
kringum árið 570. Faðir hans er sagð-
ur hafa dáið um sex mánuðum áður en
Múhameð fæddist og móðir hans dó
þegar hann var sex ára. Afi hans tók
hann þá að sér og að afanum látnum
tók frændi hans við uppeldinu. Ætt-
bálkur Múhameðs var í metum í
Mekku, en þó er talið víst, að hann hafi
hvorki verið læs né skrifandi ævi sína
alla.
Ungur að aldri fór Múhameð með
frænda sínum í verslunarferðir. Í
þessum ferðum aflaði hann sér þekk-
ingar, sem hann geymdi í minni sínu.
Bæði var um að ræða viðskiptaatriði,
en ekki síður ýmislegt varðandi trú-
mál, enda hafði hann kynni af bæði
kristnum mönnum og gyðingum á
ferðum sínum. Þessa sér reyndar
greinilega stað í því, sem fram kom
síðar í kenningum Múhameðs.
Ef marka má hefðina stundaði
Múhameð bænalíf af einlægni og
dvaldi við þá iðju í helli skammt frá
Mekku drjúgan tíma á ári hverju.
Hefðin greinir frá því að í kringum
árið 610 hafi hann tekið að fá vitranir,
þar sem erkiengillinn Gabríel bauð
honum að leggja á minnið vers, sem
áttu að verða hluti af Kóraninum, en
múslimar trúa því, að hann sé í heild
sinni á himnum í vörslu Allahs. Fram-
an af var Múhameð smeykur við
þessar vitranir og hlé varð
á þeim um nokkurn tíma.
Kona hans, Khadaija, sem
var allstórtæk í viðskiptum
og mun eldri honum, taldi
hins vegar í hann kjark og
er vitranirnar hófust aftur
tók Múhameð að líta á þær
sem boðskap kominn beint
frá Allah.
Múhameð tekur
að boða siðbót
Á þessum tíma bjuggu á
Arabíuskaganum margir ættbálkar
Araba, sem bárust iðulega á bana-
spjót. Einnig höfðu þeir margir hverj-
ir sína sérguði. Þeir áttu sér þó einn
sameiginlegan stað öðrum helgari, en
hann var í Mekku, þar sem varðveittur
var „svarti steinninn“; væntanlega
loftsteinn, sem múhameðstrúarmenn
telja að Allah hafi sent Adam og Evu
af himni ofan sem altari. Í þessum
helgidómi var að finna myndir og
helgitákn hinna ýmsu guða auk svarta
steinsins, en á honum var mest helgi
og er hann felldur inn í Kaaba, sem er
forn bygging í miðri stór-moskunni í
Mekku, en hún er höfuðhelgidómur
íslams.
Þegar vitranirnar með milligöngu
Gabríels hófust á ný, fylgdi þeim boð
um það, að prédika skyldi trú á einn
guð, Allah, og líka það, að allir aðrir
guðir Araba væru hjóm eitt. Þetta
verk átti Múhameð að vinna í hlut-
verki spámanns – hins síðasta í röð-
inni, en á undan honum höfðu komið
spámenn gyðinga og þar með talinn
Kristur Jesús, sem er talinn næstur að
verðleikum við Múhameð. Í þessu, og
reyndar mun fleiru, má sjá rætur
kenninga Múhameðs, en þær liggja að
stórum hluta í þeim brotum úr gyðing-
legum og kristnum fræðum, sem hann
aflaði sér í verslunarferðum sínum.
Boðun Múhameðs var ekki vel tekið
á meðal íbúa Mekku. Hann var hædd-
ur og honum var ógnað og þá líka
þeim, sem gengu undir boðun hans.
Hin fyrsta, sem sagt er að hafi gengið
honum á hönd, var eiginkona hans,
Khadaija, en fleiri bættust í hópinn.
Hann er þó ekki talinn hafa verið
meira en svo sem 150-200 manns.
Þessir fylgismenn urðu fyrir miklu að-
kasti ekki síst vegna þess, að þeir
veittust, í samræmi við boðun Mú-
hameðs, að fjölgyðisdýrkuninni, en af
henni höfðu íbúar Mekku drjúgar
tekjur vegna ferða manna víða að af
Arabíuskaganum til helgidómsins
Kaaba. Afleiðing aðkastsins varð sú,
að töluverður hópur trúfélaganna
flúði yfir til Eþíópíu og dvaldi þar í
skjóli kristinna yfirvalda.
Á þessu upphafstímabili boðunar
Múhameðs í Mekku einkenndist boð-
un hans, auk baráttu gegn fjölgyðis-
dýrkun, af áherslu á einn guð, Allah,
bænahald, friðsemd og hófsemi, eins
og fram kemur í hinum svokölluðu
Mekku-súrrum Kóransins, svo sem
þeirri (2.256), sem þeir, sem telja ísl-
am friðartrú, halda mjög á lofti, en
þar segir í þýðingu Helga Hálfdanar-
sonar: „Engum skal þröngvað til trú-
ar. Hin rétta leið hefur verið greind
frá villu. Sá sem afneitar hjátrú og
setur traust sitt á Allah, hefur fundið
þá handfestu sem aldrei mun bresta.
Allah heyrir allt og veit allt.“
Fyrstu fimm orðin eru þau, sem
haldið er fram, en framhaldinu
sleppt. Þessi orð og önnur setningin
(skáletrað) eru reyndar á meðal þess,
sem hefur verið „fellt úr gildi“ (gert
ógilt, abrogated) í Kóraninum vegna
síðari vitrana og er því ekki mark-
tækt. Auk þess kom verulega annað
hljóð í strokkinn, þegar kom að því,
að Múhameð hvarf frá Mekku og
settist að í Yathrip, sem nú heitir
Medína, eða „Uppfrædda borgin“, en
þar breytti hann mjög um stíl.
Íslam – upphafið
Eftir Hauk
Ágústsson
Haukur Ágústsson
Höfundur er fyrrverandi kennari.
Ljósmynd/Óþekktur
Kaaba Gömul ljósmynd sem talin er
sýna helgistaðinn svipaðan því, sem
hann líklega var í tíð Múhameðs.
»Upphaf íslams.
Múhameð, Mekka.