Morgunblaðið - 05.11.2020, Blaðsíða 40

40 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 5. NÓVEMBER 2020
Undanfarin ár hef-
ur verið þrýst á fjár-
magnsmarkaði að
beina fjármagni í
verkefni sem stuðla að
sjálfbærri framtíð.
Samræmdar reglur og
viðmið hefur hins veg-
ar skort. Upplýsingar
fyrirtækja um sjálf-
bærni eru oft og tíð-
um ófullnægjandi,
óstaðfestar og ekki sambærilegar,
hvorki milli ára né fyrirtækja. Það
sem hefur vantað er samræmd
nálgun sem gefur heildstæða sýn á
þróun í átt að sjálfbærni. Nýtt
flokkunarkerfi Evrópusambandsins
á sviði sjálfbærra fjármála (e. EU
Taxonomy) sem kynnt var í júní
2020, tekur á þessum vanda. Það
samræmir verklag og setur sjálf-
bærniviðmið sem fjármagnsmark-
aðurinn getur stuðst við til að ná
markmiðum í loftslagsmálum,
hvort sem það eru fyrirtæki eða
opinberir aðilar sem útgefendur
skuldabréfa eða fjárfestar.
Samræmt verklag fyrir
fjárfesta, útgefendur
og hið opinbera
Til þess að Evrópusambandið nái
markmiði sínu um að minnka losun
gróðurhúsalofttegunda um 55%
fyrir árið 2030 og verða kolefnis-
hlutlaus árið 2050, þurfa allir að
spila eftir sömu reglum og eftir
skipulegu kerfi, rétt eins og fót-
boltalið. Í því samhengi eru leik-
mennirnir fjárfestar, útgefendur og
hið opinbera. Þjálfarinn er Evrópu-
sambandið sem leggur línurnar og
útbýr leikkerfið.
Flokkunarkerfinu er skipt í sex
umhverfismarkmið. Þegar hafa
verið birtar ítarlegar skilgreiningar
á verkefnum sem falla undir fyrstu
tvö markmiðin, en stefnt er að því
að birta skilgreiningar á hinum
fjórum flokkunum árið 2021. Evr-
ópusambandið telur að starfsemi
stuðli að sjálfbærni hafi hún já-
kvæð áhrif á eitt þessara viðfangs-
efna, og ekki umtalsverð neikvæð
áhrif á hin. Auk þess þarf starf-
semi að uppfylla viðurkenndar
reglur um mannréttindi, góða
stjórnarhætti og tæknilegar við-
miðunarreglur sem settar hafa ver-
ið fram af framkvæmdastjórn
ESB.
Flokkunarkerfið leiðbeinir
leikmönnum hagkerfisins
Flokkunarkerfið virkar eins og
leikkerfi fyrir leikmenn hagkerf-
isins og gerir þeim mögulegt að
flokka atvinnustarfsemi eftir því
hvort hún stuðli raunverulega að
sjálfbærni eða ekki. Fjárfestar eiga
auðveldara með að þekkja verkefni
sem stuðla að sjálfbærni og bera
þau saman, án þess að hafa djúpa
þekkingu á umhverfisvísindum.
Fyrirtæki eiga auðveldara með að
setja sér sjálfbærniviðmið sem
bæði stuðla að markmiðum Evr-
ópusambandsins og gera fyrirtækið
um leið að álitlegri fjárfesting-
arkosti.
Flokkunarkerfið aðstoðar einnig
útgefendur grænna skuldabréfa við
að skilgreina hvaða verkefni ætti
að fjármagna út frá sjálfbærni. Út-
gefendur hafa nú þegar stuðst með
opinberum hætti við flokk-
unarkerfið. Standard Chartered
gaf til að mynda út sjálfbærn-
iskuldabréf fyrir 500 milljónir evra
í júlí 2019, blöndu af grænu
skuldabréfi og félagslegu skulda-
bréfi. Deutsche Bank gaf einnig út
grænt skuldabréf í apríl 2020 sem
styðst að miklu leyti við flokk-
unarkerfið.
Viðbúið að flokkunar-
kerfið muni hafa töluverð
áhrif á Ísland
Flokkunarkerfið er nú þegar í
einhverri notkun á Íslandi. Fjár-
málaafurðir og grænar skulda-
bréfaútgáfur sem styðjast við
flokkunarkerfið hafa þegar birst.
Fyrirtæki í öllum helstu atvinnu-
vegum Íslands munu þó geta
stuðst mun betur við flokk-
unarkerfið þegar það hefur verið
útfært nánar, en núverandi útgáfa
tekur t.d. ekki tillit til sjávarútvegs
með beinum hætti. Hins vegar eru
stórir flokkar innan kerfisins sem
eru vel útskýrðir og eiga vel við Ís-
land. Raforkuframleiðslu og ál-
framleiðslu eru til dæmis gerð góð
skil í flokkunarkerfinu. Búast má
við því að þegar umhverfisviðmið
allra sex flokkanna hafa verið birt
á ítarlegan hátt, geti sjávarútveg-
urinn og enn fleiri atvinnugreinar,
stuðst við flokkunarkerfið.
Skilvirkari endurgjöf
og grænþvottur erfiðari
Óhætt er að segja að flokkunar-
kerfið sé eitt af mikilvægustu
skrefum Evrópusambandsins á
sviði sjálfbærra fjármála. Það ýtir
fjármagni þangað sem þess er þörf
og leiðir til þess að erfiðara verður
fyrir aðila á fjármálamarkaði að
fela sig á bak við skort á skilgrein-
ingum og viðmiðum. Upplýs-
ingagjöf verður skilvirkari og trú-
verðugri og grænþvottur erfiðari.
Þessar áherslur eiga eftir að gera
hagkerfið umhverfisvænna og von-
andi leiða til að þess að markmiðið
um kolefnishlutleysi árið 2050 ná-
ist.
Loksins skýrar
leikreglur í græn-
um fjármálum
Eftir Reyni Smára
Atlason og Sigrúnu
Guðnadóttur
»Með nýju flokk-
unarkerfi á sviði
sjálfbærra fjármála
verður upplýsingagjöf
skilvirkari og trúverð-
ugri og grænþvottur
verður erfiðari.
Reynir Smári
Atlason
Reynir er sérfræðingur í sjálfbærni
hjá Landsbankanum og Sigrún er
sérfræðingur á fyrirtækjasviði bank-
ans.
Sigrún
Guðnadóttir
Björn Bjarnason fv.
ráðherra sendir mér
tóninn í Morgun-
blaðinu sl. fimmtudag.
Tilefnið er nýútkomin
bók mín, Spegill fyrir
skuggabaldur – at-
vinnubann og misbeit-
ing valds. Björn er
ekki kátur, frekar en
við mátti búast, enda
koma bæði hann og
hans fólk – faðir hans,
frændur og flokksfélagar – þar
nokkuð við sögu.
Í bókinni er skyggnst undir
blæjuna sem umlykur spillingu og
fyrirgreiðslupólitík á Íslandi. Greint
er frá reynslu fjölda fólks sem orðið
hefur fyrir atvinnubanni og misbeit-
ingu ráðningarvalds. Viðfangsefnið
er skoðað bæði í sögulegu ljósi og
samtímaspegli. Rakinn er fjöldi
mála sem ná allt aftur til upphafs
síðustu aldar og fram á þennan dag.
Eru þau sett í samhengi við spillingu
og valdbeitingu sem skotið hafa rót-
um í samfélagi okkar, ekki síst
vegna þaulsætnustu valdaflokka
landsins. Er því mjög ofmælt hjá
Birni að bókin fjalli um tvö ráðning-
armál sem tengjst mér sjálfri, þó að
sjálfsögðu komi þau við sögu.
Meginviðfangsefni bókarinnar er
samfélagsleg meinsemd sem Björn
og aðrir sjálfstæðismenn eiga erfitt
með að gangast við. Meinið hefur
lengi grafið um sig, einkum innan
valdaflokkanna tveggja, Sjálfstæð-
isflokks og Framsóknarflokks, þar
sem þróast hefur stjórnmála(ó)
menning sem bókin varpar ljósi á.
Meinsemdin er afkomuofbeldi í
formi fyrirgreiðslupólitíkur og at-
vinnubanns gagnvart fólki sem er
þessum valdaöflum þyrnir í augum.
Ástæðan oft pólitískir sérhagsmunir
sem fyrrgreindir flokkar standa
vörð um en stundum geðþótti.
Eitt þeirra mála, sem í bók minni
eru rakin, og varpar skýru ljósi á
það sem við er að eiga, varðar Hall-
dór Laxness. Frá því er sagt þegar
Bjarni Benediktsson (faðir Björns)
beitti sér með þeim hætti að bækur
Laxness hættu að koma út í Banda-
ríkjunum. Í grein sinni skautar
Björn Bjarnason í kringum þetta
mál með undarlegum
samtengingum og
krókaleiðum, en sneiðir
hjá hinni raunverulegu
undirrót sem þó má
lesa í bókinni (og raun-
ar víðar, til dæmis í
ævisögu Laxness eftir
Halldór Guðmundsson
(2004) og í nýlegum
skrifum dr. Ingu Dóru
Björnsdóttur, mann-
fræðings).
Íslensk stjórnvöld
lögðu stein í götu Lax-
ness á erlendri grundu
vegna gruns um að Halldór styddi
kommúnista, ekki aðeins í orði
heldur verki. Í ævisögu skáldsins
kemur fram að Bjarni Benedikts-
son (utanríkis- og dómsmálaráð-
herra 1947-50 og síðar forsætisráð-
herra) bað William Trimble,
sendiherra Bandaríkjanna á Ís-
landi, að grennslast fyrir um tekjur
skáldsins og skattskil í Bandaríkj-
unum. Sjálfur vissi sendiherrann að
„orðstír Laxness myndi skaðast
varanlega ef við komum því til skila
að hann sé að reyna að komast und-
an tekjuskatti“ eins og hann skrif-
aði sjálfur í leyniskjal sem seinna
var gert opinbert. Og Trimble
bætti við: „Þar af leiðandi er mælt
með frekari rannsókn á þeim höf-
undarlaunum sem hann hefur
væntanlega fengið fyrir Sjálfstætt
fólk“ (s. 154).
Sem sjá má af þessu virðist bein-
línis hafa verið ætlunarverk banda-
rískra og íslenskra yfirvalda að
eyðileggja orðspor Halldórs Lax-
ness, og sannarlega tókst að skerða
tekjur hans. Það var svo enginn
annar en J. Edgar Hoover yfimað-
ur FBI sem var settur í málið með
skipun um að viðhafa „stranga
leynd“ og skila niðurstöðum hið
snarasta. Afleiðingin varð sú að
bækur Laxness hættu að koma út í
Bandaríkjunum. „Já, máttur valds-
ins og þöggunarinnar er mikill,“
sagði dr. Inga Dóra Björnsdóttir
mannfræðingur réttilega um þetta
mál í nýlegri grein.
Það er augljóslega þungt fyrir
Björn Bjarnason að horfast í augu
við þessa afhjúpun, enda hefur hann
reynt að bera í bætifláka fyrir föður
sinn vegna þessa á öðrum vettvangi
áður. Sú sonarhvöt er skiljanleg. Að-
ferð Björns er ekki að sama skapi
vönduð, þó að hún sé kunnugleg.
Um þá aðferðafræði er raunar
einnig fjallað í bók minni, í kafla
sem nefnist „Orðræðan um kon-
urnar“. Þar kemur Björn sjálfur
nokkuð við sögu enda seilist hann
nú í öll verkfærin sem þar eru
nefnd. Hann reynir að tengja skrif
mín við tilfinningar sem hann eign-
ar mér og leitast við að sálgreina
mig – margt fer honum þó betur en
þeir tilburðir.
Björn gerir einnig svolítið bros-
lega tilraun til þess að koma á mig
norna-stimpli með tengingu við
„galdrafræði“. Sá fótur er þó fyrir
að ég skrifaði á sínum tíma doktors-
ritgerð um sögu galdraofsókna á
Íslandi svo að samhengið er ekki al-
veg út í hött.
Þá gerir Björn ekki greinarmun
á hugmyndum þeirra sem rætt er
við í bókinni og skoðunum mínum,
heldur hrærir því öllu saman. Til
dæmis varðandi miðlæga ráðning-
arstofu hins opinbera sem dr. Sig-
urbjörg Sigurgeirsdóttir stjórn-
sýslufræðingur hefur talað fyrir og
er rædd í bókinni. Þar fellur Björn í
þá gryfju að greina ekki á milli bók-
arhöfundar og viðmælenda.
Þessi bók fjallar um skugga-
baldrana í samfélagi okkar og
skúmaskotin þar sem þeir leynast.
Titillinn er tilvísun í óvætt sem
þjóðsögur herma að sé afkvæmi
tófu og kattar, mikið skaðræðis-
kvikindi sem ekkert fær grandað
nema takist að sýna því sína eigin
mynd. Bókin er þess vegna spegill
sem vissulega getur verið óþægi-
legt fyrir ýmsa að horfa í.
Það var augljóslega óþægilegt
fyrir Björn Bjarnason.
Skuggabaldur snýr sér undan
Eftir Ólínu Kjerúlf
Þorvarðardóttur » Í bókinni er
skyggnst undir
blæjuna sem umlykur
spillingu og fyrir-
greiðslupólitík á Íslandi
með atvinnubanni og
misbeitingu valds.
Ólína Kjerúlf
Þorvarðardóttir
Höfundur er þjóðfræðingur
og rithöfundur.
olinathorvardar@gmail.com
Falleg hönnun frá
Blómahengi
Verð 1.170 kr.
Bókastoðir
Verð frá 875 kr.
Hilluvinklar
Verð frá 770 kr.
Snagi
HRÓI HÖTTUR
Verð frá 980 kr.
Snagabretti
Verð 4.980 kr.
Opið
virk
a
dag
a frá
9-18
lau
frá 1
0-16
Laugavegi 29 | sími 552 4320 | www.brynja.is | verslun@brynja.is
Vefverslun brynja.is
Snagi Fiðrildi
Verð 1.630 kr.
Snagi ALBER
Verð 1.630 kr.
Til í fleiri litum