Morgunblaðið - 17.11.2020, Blaðsíða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. NÓVEMBER 2020
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
„Þessi viðurkenning vegur mjög
þungt, enda einn mesti heiður sem
Íslendingi getur hlotnast,“ segir
Gerður Kristný sem í gær, á degi
íslenskrar tungu, hlaut Verðlaun
Jónasar Hallgrímssonar. Í samtali
við Morgunblaðið segir hún viður-
kenninguna hafa komið sér ánægju-
lega á óvart og tekur fram að gaman
sé að bætast í hóp þeirra sem hlotið
hafa verðlaunin frá því þau voru
fyrst veitt Vilborgu Dagbjartsdóttur
1996 þegar 189 ár voru liðin frá fæð-
ingu Jónasar.
Aðspurð segir Gerður Kristný að
ljóð Jónasar hafi fylgt sér síðan í
barnaskóla þegar hún lærði ljóðið
„Ísland“, sem prentað var í Skóla-
ljóðunum, utan að og þuldi kvæðið
upp í heild sinni þar sem hún stóð
fyrir aftan stólinn sinn. „Ég er svo
heppin að vera af þeirri kynslóð þar
sem börn voru látin læra ljóð utan að
og flytja fyrir bekkinn.“
Gerður Kristný rifjar upp að
löngu síðar hafi hún fengið tækifæri
til að dvelja nokkur sumur viku í
senn á Hrauni í Öxnadal ásamt eig-
inmanni og sonum. „Það var ævin-
týri líkast að horfa á tindana frægu
meðan ég vaskaði upp,“ segir Gerð-
ur Kristný sem nýtti annars tímann
á Hrauni til að skrifa og orti þar
meðal annars ljóð um Öxnadal sem
birtist í Ströndum og ljóð um Jónas
sem birtist í Höggstað og sjá má hér
til hliðar. „Ég naut ríkulega inn-
blástursins sem hlýst af því að dvelja
á æskustöðvum Jónasar,“ segir
Gerður Kristný og rifjar upp að í
húsinu á Hrauni hafi nýyrðunum
sem Jónas átti heiðurinn af verið
gert hátt undir höfði. Þar gat til
dæmis að líta orðin himingeimur,
baksund og mörgæs. Gerður
Kristný undirstrikar að enginn þurfi
að vera með gilt skáldaskírteini til
að mega leika sér með tungumálið.
Þar megi allir vera með.
Í rökstuðningi ráðgjafarnefndar
dags íslenskrar tungu, sem í sátu
Ingunn Ásdísardóttir sem var for-
maður, Haukur Ingvarsson og
Katrín Olga Jóhannesdóttir, segir að
við veitingu verðlaunanna að þessu
sinni hafi verið tekið mið af fjölhæfni
verðlaunahafans. Bent er á að
Gerður Kristný hafi skrifað fjölda
bóka fyrir bæði börn og fullorðna,
verk hennar hafa verið sett upp á
leiksviði, ljóð hennar sungin auk
þess sem hún hefur haldið fjölmarg-
ar ritsmiðjur fyrir börn.
Orðin bendi að endingu
á það sem er satt og rétt
„Rödd Gerðar Kristnýjar er mikil-
væg í íslensku samfélagi ekki aðeins
vegna þess hvernig hún segir hlutina
heldur líka vegna alls þess sem hún
hefur að segja,“ segir í rökstuðn-
ingnum og sérstaklega á það minnt
að Gerður Kristný hafi gegnum tíð-
ina gefið þolendum kynferðisofbeld-
is rödd. Þannig hafi hún í samtím-
anum gefið þolendum færi á að segja
sögur sínar á síðum Mannlífs sem
Gerður Kristný ritstýrði og bókinni
Myndinni af pabba – Sögu Thelmu,
en í skáldskapnum megi horfa til
ljóðabókarinnar Blóðhófnis.
„Mér þykir mjög vænt um þessa
umsögn, enda er skýr þráður á milli
Myndarinnar af pabba og Blóðhófnis
og síðan Drápu og Sálumessu.
Tungumálið er oft notað sem kúg-
unartæki. Þeir sem ekki hafa aðgang
að réttu orðunum verða þá undir. Ég
vil berjast gegn þessari skuggahlið
tungumálsins og trúi því að orðin
bendi að endingu á það sem er satt
og rétt; sársauka og þjáningu en líka
fegurð og reisn.“
Spurð nánar um fjölbreytnina í
höfundarverki hennar segir Gerður
Kristný að blaðamennskan hafi
kennt sér að víla aldrei fyrir sér að
taka að sér spennandi og skemmti-
leg verkefni. En auk þess að skrifa
bækur fyrir ólíka aldurshópa hefur
Gerður Kristný fengist við þýðingar
og skrifað greinar um íslenskar bók-
menntir fyrir bókablað norska dag-
blaðsins Klassekampen.
Alltaf jafn vandasamt
að orða hugsun sína
„Það er ótrúlega skemmtilegt að
skrifa fyrir börn. Þar fæ ég útrás
fyrir húmor og vitleysisgang sem
passa ekki inn í þunga ljóðabálka.
Hvorki Iðunn né afi pönk áttu heima
í Drápu – sem betur fer fyrir alla
aðila. Við búum í mjög skapandi
þjóðfélagi,“ segir Gerður Kristný og
rifjar upp að hún hafi sem unglingur
klippt ljóð eftir Ísak Harðarson út
úr Þjóðviljanum sem barst inn á
æskuheimilið um helgar og ljóða-
bækur Vilborgar Dagbjartsdóttur
og Ingibjargar Haraldsdóttur ávallt
verið í seilingarfjarlægð uppi í bóka-
hillu. Sjálf segist Gerður Kristný
sem höfundur vera afsprengi blóm-
legrar barnabókaútgáfu hérlendis
síðustu áratugi enda hafi hún lesið
mikið af góðum barnabókum í æsku.
„Öll börn sem lesa góða bók seilast
eftir annarri góðri bók. Á undan-
förnum árum höfum við fengið
fjöldann allan af nýjum og metn-
aðarfullum rithöfundum inn í fagið
sem sinnt geta starfi sínu vegna þess
að barnabókabransinn var sterkur
fyrir,“ segir Gerður Kristný og tek-
ur fram að hún bíði spennt eftir
næstu kynslóð, enda hafi hún í rit-
smiðjunum kynnst mörgum hæfi-
leikaríkum krökkum sem skrifi bæði
af einlægni og hugmyndaauðgi.
Aðspurð segist Gerður Kristný
þegar byrjuð á næstu bók og tekur
fram að glíman við orðið verði ekk-
ert auðveldari með aldrinum eða
fleiri viðurkenningum. „Það er alltaf
jafn vandasamt að orða hugsun sína,
en glíman við orðið er einmitt það
sem er áhugavert við starfið,“ segir
Gerður Kristný og bætir við að hún
finni til mikillar ábyrgðar að skrifa á
tungumáli sem aðeins 340 þúsund
manns noti dagsdaglega. „Þetta er
ábyrgð, en ótrúlega skemmtileg
ábyrgð.“
Morgunblaðið/Kristinn Magnússon
Viðurkenning sem vegur þungt
 Gerður Kristný hlaut verðlaun Jónasar Hallgrímssonar á degi íslenskrar tungu  „Mesti heiður
sem Íslendingi getur hlotnast“  Skáldið berst gegn því að tungumálið sé notað sem kúgunartæki
Félag ljóðaunnenda á Austurlandi
hlaut í gær, á fæðingardegi Jónasar
Hallgrímssonar, sérstaka viður-
kenningu fyrir störf í þágu íslensks
máls.
Í rökstuðningi ráðgjafarnefndar
viðurkenningarinnar kemur fram
að Félag ljóðaunnenda á Austur-
landi hafi starfað í á þriðja áratug.
„Það hefur vakið verðskuldaða
athygli á skáldum og skáldskap
landsfjórðungsins með vönduðu
útgáfustarfi. Í því sambandi má
nefna sýnisbókina Raddir að austan
(1999) sem hefur að geyma ljóð
eftir 122 þálifandi skáld og rit-
röðina Austfirsk ljóðskáld sem hóf
göngu sína í upphafi nýrrar aldar
en í henni hefur komið út a.m.k. ein
ljóðabók á ári síðan.
Nú fyrir skömmu gaf félagið út
Hugurinn einatt hleypur minn þar
sem er birtur og rakinn kveðskapur
og æviferill Guðnýjar Árnadóttur,
Skáld-Guðnýjar, 1813-1897, en hún
var fátæk húskona og ljósmóðir á
Fljótsdalshéraði og í Lóni um sína
daga. Félag ljóðaunnenda á Austur-
landi hefur með félagsstarfi sínu
hlúð að grasrótinni í íslenskum
skáldskap, aukið við flóru íslenskra
góðskálda og haldið í heiðri minn-
ingu eldri skálda sem nú eru geng-
in.
Félag ljóðaunnenda hefur sýnt að
á Austurlandi er ekki aðeins, eyja-
val, eins og Jónas Hallgrímsson
orti, heldur líka skáldaval. Af þeim
sökum fær Félag ljóðaunnenda á
Austurlandi sérstaka viðurkenn-
ingu fyrir störf í þágu íslensks máls
á fæðingardegi Jónasar Hallgríms-
sonar,“ segir í rökstuðningnum.
Ekki aðeins eyjaval
heldur líka skáldaval
 Félag ljóðaunnenda á Austurlandi
hlaut í gær sérstaka viðurkenningu
Morgunblaðið/Sigurður Bogi
Stjóri Magnús Stefánsson, formaður
Félags ljóðaunnenda á Austurlandi.
Útidyrnar opnast inn í hús
þar sem þoka leikur um þrepin
og tunglskinið strengist milli veggja
Nóttin er þungstíg
í þessu húsi
reikul í spori
en ratar samt heim
Bara að nú verði ekki sungið,
hugsar fólkið í húsinu
og festir aftur blund
Í dögun hrekkur það upp
við hrafna á þaki
þeir teygja sig
eins og tindar upp í himininn
JónasÁbyrgð „Þetta er ábyrgð, en ótrúlega
skemmtileg ábyrgð,“ segir Gerður Kristný
um það að skrifa á tungumáli sem aðeins 340
þúsund manns noti dagsdaglega.