Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.11.2020, Blaðsíða 12

VIÐTAL
12 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.11. 2020
hagslega, vegna neyslu, vegna fyrri áfalla,
vegna veikinda, líkamlegra eða andlegra. Eins
og staðan er í dag er oft ekki gripið inn fyrr en
allt er komið í bál og brand. Þetta skiptir miklu
máli og ég hef haft það hugfast allt frá fyrsta
degi mínum í félagsmálaráðuneytinu að við
þurfum að lækka þröskulda í þjónustu, auka
og bæta þjónustuna og láta kerfin okkar tala
saman í kringum börnin. Því það er nú bara oft
þannig að vandi sem kemur fram á einum stað
á orsök annars staðar, kannski í erfiðum að-
stæðum á heimili eða öðru.
Verkefnið samþætting þjónustu í þágu far-
sældar barna gengur meðal annars út á að allir
þeir sem eru með snertiflöt við börn og eru í
nærumhverfi barnsins, hvort sem það er
heilsugæslan í ungbarnaeftirlitinu, leik-,
grunn- og framhaldsskólar, félagsþjónustan,
íþróttir eða tómstundir, fái aukna ábyrgð. Hún
felst eins og áður sagði ekki í því að taka börn-
in af heimilum heldur aukna ábyrgð í að koma
auga á aðstæður barna þar sem þörf er á að
grípa fjölskyldur miklu fyrr en gert er í dag –
bjóða markvissa aðstoð fyrr sem vonandi nær
að koma í veg fyrir að aðstæður verði verri og
íþyngjandi úrræða sé þörf.“
Kerfin tala ekki saman
Ásmundur segist telja að nánast hver einasta
fjölskylda vilji hjálp en þær séu oft að bugast
vegna samskiptaskorts milli kerfa, „að kerfin
tali ekki saman“, segir Ásmundur. Auk þess
eru foreldrar oft mjög misvel í stakk búnir til
að óska eftir hjálp og finna af sjálfsdáðum
rétta leið í kerfinu, vita hvaða hurðir eigi að
banka á.
Meginefni frumvarpsins, sem verður lagt
fram á Alþingi í næstu viku, snýr einmitt að
þessu; að skilgreina þjónustu fyrir börn og
fjölskyldur þeirra og marka með skýrum hætti
samstarf mismunandi þjónustukerfa. Allir að-
ilar, meðal annars fulltrúar viðeigandi kerfa
hverju sinni, eiga að koma saman að borðinu
og teikna upp lausn og leiðir fyrir barn sem
þess þarf, fjölskyldan á ekki að þurfa að gera
það sjálf. Samhliða þessum stóru breytingum
hefur verið unnið að því að þróa ýmis verkfæri
sem stutt geta við þessa nýju hugsun. Eitt af
verkfærunum er mælaborð sem tryggir betri
yfirsýn yfir velferð barna á Íslandi og þróað
var af Kópavogsbæ í samvinnu við félagsmála-
ráðuneytið og UNICEF á Íslandi. Mælaborðið
safnar og greinir tölfræðigögn í þeim tilgangi
að fá fram betri mynd af almennri stöðu barna
í samfélaginu hverju sinni og beinir sjónum að
verkefnum sem brýnt er að takast á við og for-
gangsraða.
Tekst vonandi að rjúfa keðju áfalla
Eitt af því sem fólk hefur ítrekað sagt blaða-
manni í tengslum við málefni barna er hversu
reiðubúinn Ásmundur er til að hlusta á hvað
það hefur fram að færa. Oft eitthvað sem fólk
telur að mætti betur fara í velferðarmálum
landsins. Ekki síst hjá börnum sem ekki passa
í fyrirframgefin hólf. Spurður út í þetta segir
Ásmundur að reynsla hans hafi hjálpað honum
mikið í starfi félagsmálaráðherra og um leið
trú hans á það hversu miklu sé hægt að áorka
vinni fólk saman. „Ég trúi því að ef við náum
að gera þessar breytingar á lögum varðandi
málefni barna þá náum við að bjarga fleirum
frá því að lenda á rangri braut. Ég er sann-
færður um að á þessu sviði beri okkur skylda
sem samfélagi til að leggja til hliðar það sem
flokka má sem pólitískt karp og vinna að því í
sameiningu að stíga
þetta risastóra skref.
Því risastórt er skrefið
ef okkur tekst að auka
möguleika fólks á að
rjúfa keðju áfalla og
vonandi fengið fleiri öfl-
uga einstaklinga út í
samfélagið til að takast
á við daglegar áskor-
anir. Ekkert skiptir
efnahag landsins meira
máli en að við komum fleira ungu fólki til
manns, því líði vel að vera fullorðin og það sé
tilbúið til að taka ábyrgð á sínar herðar og
sinna sínu hlutverki í gangverki landsins,“ seg-
ir Ásmundur.
En eru þessar breytingar ekki kostn-
aðarsamar?
Ásmundur segir að eðli málsins samkvæmt
fylgi breytingunum kostnaður í byrjun en
rannsóknir og allir útreikningar sýni að hann
borgar sig margfalt til baka ef markmiðið
næst – börn og fjölskyldur sem þurfi aðstoð
séu gripin og fái betri og markvissari þjónustu
fyrr.
„Í mjög einföldu máli er ljóst að fjárfesting í
betri þjónustu við börn og fjölskyldur er arð-
bær langtímafjárfesting þar sem björt framtíð
barns vegur mun þyngra en útgjaldaaukning
vegna bættrar þjónustu síðar á lífsleiðinni.“
Að sögn Ásmundar hefur vinnan að þessu
verkefni sem og öðrum sem snerta börn og
viðkvæma hópa gefið honum gríðarlega mikið
og segja megi að hann sé að finna sjálfan sig
betur. Um leið geri hann sér betri grein fyrir
því hvað stjórnmálin eru margslungin. „Þau
snúast ekki bara um samgöngu- og efnahags-
mál eins og ég hélt í upphafi stjórnmálaferils-
ins heldur svo miklu meira: Að tryggja undir-
stöður samfélags þar sem börnum líður vel.
Þetta er verkefni sem hefur breytt mér sem
einstaklingi og ég held að ég sé opnari og
meyrari en ég var áður. Því þrátt fyrir að hafa
komist á þennan stað með sjálfan mig sem ég
er á í dag þá er lífið upp og niður og það hafa
komið erfið tímabil þar sem mér finnst ég ekki
geta meira. Bæði gagnvart sjálfum mér og
einnig móður minni, sem ég hef eftir minni
bestu getu verið í góðu sambandi við síðustu ár
en æskuminningarnar og steinninn í maganum
eru sjaldan langt undan,“ segir Ásmundur.
Hefur einsett sér að vera
til staðar fyrir hana
Fyrr á árinu var móðir Ásmundar einmitt á
mjög slæmum stað, bæði andlega og gagn-
vart áfengisnotkun. Eitt kvöldið er hann var
nýkominn heim í Borgarnes úr vinnunni fékk
hann skilaboð frá henni um að hún væri búin
að missa húsnæðið sem hún bjó í og væri
komin á götuna. Eitt af því sem Ásmundur
hefur einsett sér er að
vera til staðar fyrir
móður sína þannig að
hann sneri strax aftur
til höfuðborgarinnar
til að sækja hana þar
sem hún beið.
„Þegar hún er í
þessu ástandi er ekki
hægt að taka hana inn
á heimilið og hún hefði
heldur aldrei fallist á
það. Þannig að það voru ekki margir mögu-
leikar í stöðunni. Enda vildum við systkinin
finna þá aðstoð sem hún þyrfti á að halda og
varanlegt húsnæði. Ekki var mögulegt að
koma henni inn á geðdeild á þessum tíma-
punkti þannig að ég hringdi í viðbragðsteymi
félagsmálaráðuneytisins sem sett hafði verið
af stað vegna Covid-19 og hluti af aðgerð-
unum var að grípa þá sem voru heimilislausir
á tímum faraldursins. Ég lýsti aðstæðum og
var í framhaldinu bent á að koma með hana
tímabundið í Konukot. Ég keyrði hana þang-
að og fylgdi henni þar inn að dyrum og hún
var mjög þakklát. Síðan legg ég af stað heim
aftur og þegar ég er kominn áleiðis gat ég
ekki meira enda er þetta með því erfiðasta
sem ég hef þurft að gera í seinni tíð. Ég var
algjörlega bugaður því þótt því fylgdi léttir
að vita að hún væri í góðum höndum þá eru
mjög erfiðar tilfinningar sem fylgja því að
skilja móður sína eftir í athvarfi fyrir
heimilislausar konur. Mér fannst ég hafa
fallið á prófinu sem sonur hennar. Þessar til-
finningar höfðu ekkert að gera með það góða
starf sem unnið er í Konukoti og er full
ástæða til að þakka fyrir. Ég hringdi í systur
mína og eins og hún sagði: Þú varðst að gera
þetta. Við hittum hana á morgun og förum
yfir stöðuna og finnum leiðir út úr þessu,“
segir Ásmundur. Eftir ríkisstjórnarfund
morguninn eftir fór hann og sótti móður sína
og fylgdi henni á geðdeild þar sem hún fékk
bæði lyf og góð viðtöl án þess að vera lögð
inn. Að sögn Ásmundar er móðir hans komin
í íbúð og staða hennar þokkaleg í dag, en fer
upp og niður. Hann á ekki von á að það
breytist og segist vita að þetta verði aldrei
dans á rósum. „En ég finn ekki til reiði gagn-
vart henni heldur bara væntumþykju. Við er-
um dæmd til þess að fara saman í gegnum
þetta. Ég er sonur hennar og verð til staðar
fyrir hana ef hún þarf á mér að halda.“
Vildi ekki skipta í dag
Ásmundur segir að samband þeirra hafi kennt
sér ýmislegt og hann lært að ráða við ýmsar
aðstæður og takast á við hluti sem margir aðr-
ir hafa ekki reynt. „Allt þetta segi ég við móð-
ur mína sem hefur gefið mér svo margt og í
dag myndi ég ekki vilja skipta en þegar ég var
yngri óskaði ég þess oft að líf mitt væri öðru-
vísi. Að mamma væri öðruvísi, að ég væri ekki
alltaf að skipta um skóla, að það væri ekki allt-
af fyllerí á heimilinu og að við værum fjöl-
skylda sem gæti gert eitthvað sem aðrar fjöl-
skyldur voru að gera. En í dag er ég ótrúlega
þakklátur fyrir að hafa fengið þessa lífs-
reynslu. Eðlilega á ég mína góðu daga og
slæmu en á þeim slæmu hef ég konuna mína
við hlið mér sem aðstoðar mig við að rífa mig
upp. Þetta hefur gefið mér tækifæri til að geta
horfst í augu við sjálfan mig en það er regluleg
áskorun og ekki alltaf auðveld. Síðan hef ég
verið þeirrar gæfu aðnjótandi að koma inn í fé-
lagsmálaráðuneytið sem ráðherra. Í ráðu-
neytið leita margir sem eru að glíma við að-
stæður ekki ólíkar þeim sem ég bjó við og
móðir mín býr við eða glíma við afleiðingar af
svipuðum aðstæðum,“ segir Ásmundur.
Hjálpa þeim að velja rétta leið
„Ég hef upplifað það á ævi minni að komast í
skjól og fá stuðning á réttum tíma. Ég trúi því
að það hafi skipt sköpum í mínu lífi og því
hvar ég er staddur í dag. Slíkur stuðningur á
réttum tíma fyrir börn og fjölskyldur hér á
landi má ekki vera tilviljun. Við þurfum mark-
visst að taka utan um börn og fjölskyldur
þeirra, bjóða hjálp og stíga inn með fullnægj-
andi þjónustu. Við getum gert þetta sem sam-
félag og þetta eru raunar viðbrögð sem eru
okkur Íslendingum vel kunn. Sjáið til dæmis
Samhæfingarmiðstöð almannavarna sem er
virkjuð ef náttúruhamfarir verða eða farsóttir
eins og kórónuveirufaraldur geisa. Þá koma
fjölmargir að verkefninu og vinna saman,
þvert á kerfi, í baráttunni við vána með ótví-
ræðum árangri. Það er það sama og við þurf-
um að gera varðandi barn í vanda. Að virkjað
sé teymi sem grípur barnið og fjölskyldu
þess, finnur út hvað þarf að gera og gerir
áætlun um það. Með því getum við vonandi
fækkað börnum sem ganga um með stein í
maganum og hjálpað þeim sem standa á
gatnamótum í lífinu að velja rétta leið. Alveg
eins og ég gerði á sínum tíma,“ segir Ásmund-
ur Einar Daðason, félags- og barna-
málaráðherra.
Ásmundur segir að vinnan við verkefnið
hafi sýnt sér að stjórnmál snúast ekki bara
um samgöngu- og efnahagsmál eins og
hann hélt í upphafi stjórnmálaferilsins.
Morgunblaðið/Árni Sæberg
’Ég tel að við getum öll tek-ið réttar beygjur í lífinu efvið fáum til þess aðstoð og er-um tilbúin að fylgja því sem
lætur manni líða raunverulega
vel í hjartanu. Það er ótrúleg
áskorun að gera það og ég
upplifði það svo sannarlega.