Morgunblaðið - Sunnudagur - 29.11.2020, Blaðsíða 24

aukast og það hefur verið lyftistöng fyrir ís-
lenska höfunda,“ segir Bryndís en nítján nýjar
glæpasögur komu út hér á landi í fyrra og hún
á ekki von á að þær verði færri í ár.
Og návígið getur verið mikið. „Nú er einmitt
verið að taka upp aðra sjónvarpsseríu eftir
bókum Stellu Blómkvist, meðal annars í göt-
unni hjá mér,“ segir Bryndís hlæjandi.
Styrkur íslenskra glæpasagna er einnig
fólginn í fjölbreytninni, að áliti Bryndísar.
„Undirflokkar glæpasagna eru að minnsta
kosti tuttugu; það eru sagnfræðilegar glæpa-
sögur, lögfræðilegar glæpasögur, rétt-
armeinaglæpasögur, sálfræðilegar glæpasög-
ur, notalegar glæpasögur að hætti Agöthu
Christie og þannig mætti lengi telja. Glæpa-
saga er ekki bara glæpasaga. Íslenskir höf-
undar elta ekki hverjir aðra og sömu formúl-
una heldur finna sinn eigin stíl og rödd. Búið
er að gera heilmikil fræði úr þessu.“
Þykir heillandi samfélag
Bryndís er á því að áhuginn á íslenskum
glæpasögum sé hluti af almennum áhuga á
landi og þjóð. Sumir lesi landkynningarbækur
áður en þeir stefna skónum hingað á norð-
urhjara veraldar, aðrir leiti í glæpasögur og
bókmenntir almennt. „Áhugi á okkar smá-
vaxna og skrýtna samfélagi hefur aukist
mikið á síðustu árum og fyrir fólk sem
býr í stórborgum getur samfélag þar
sem allir þekkja alla verið mjög áhuga-
vert og heillandi. Síðustu ár hafa erlendir
ferðamenn aðallega verið að rekast á aðra er-
lenda ferðamenn á ferðum sínum um landið en
í bókunum eru Íslendingar í forgrunni og þeim
vill fólk kynnast.“
Í þessu sambandi segir Bryndís það hafa
ótvírætt gildi að sögurnar gerist vítt og breitt
um landið, þannig fái lesendur í senn innsýn í
lífið á höfuðborgarsvæðinu og í minni bæjum
og þorpum úti á landi.
Þá hafi persónusköpunin líka sitt að segja.
„Persónurnar sem íslenskir glæpasagnahöf-
undar kynna til leiks eru oftar en ekki marg-
slungnar og sérlundaðar og það spillir ekki
fyrir.“
Ekki er nóg að bók sé vel skrifuð, þýðingin
þarf að sjálfsögðu að vera góð líka. Að sögn
Bryndísar hefur gengið vel að fá hæfa þýð-
endur til starfa á stærstu markaðssvæðunum
en um tíma stefndi þó í skort á þýðendum á
lykilmörkuðum eins og Frakklandi og Svíþjóð.
„Miðstöð íslenskra bókmennta, utanríkisþjón-
ustan og sendiráðin í þessum löndum hafa
unnið ötullega að því að snúa þessari þróun við
og gengið ágætlega að afla nýrra þýðenda. Því
ber að fagna.“
Á pari við það besta erlendis
Kristján Atli Ragnarsson, formaður dóm-
nefndar íslensku glæpasagnaverðlaunanna,
Blóðdropans, árið 2020, segir gæði þeirra höf-
unda sem ruddu
brautina ráða mestu
um velgengni ís-
lenskra glæpasagna á
erlendri grundu. „Ég
les mikið glæpasögur, inn-
lendar sem erlendar, og leyfi
mér að fullyrða að okkar
bestu höfundar eru alveg
á pari við það besta
sem er að gerast úti
í heimi,“ segir
hann og
bætir við kíminn: „Erum við ekki
vön að vera best í heimi miðað við höfða-
tölu? Á það ekki við um glæpasögur eins og
annað?“
Kristján Atli segir „kónginn“ og „drottn-
inguna“, Arnald og Yrsu, hafa dregið vagninn
af miklum myndarskap. Þau séu „klappstýrur“
þessarar listgreinar. Síðar hafi „prinsinn“,
Ragnar, og „prinsessan“, Lilja, bæst við. Fleiri
höfundar séu nú kallaðir. „Það kemur ekki á
óvart að erlendir útgefendur horfi til Íslands,
þeir finna alltaf einhvern fjársjóð. Ekki nóg
með að höfundarnir séu hæfileikaríkir, heldur
eru sögurnar líka fjölbreyttar.“
Kristján Atli man vel eftir umræðunni þegar
íslenska glæpasagnavorið brast á, ekki síst úr-
töluröddunum. „Arnaldur bar hitann og þung-
ann af þessari gagnrýni og jafnvel háði sem
sneri að því að ekki væri hægt að skrifa glæpa-
sögur í landi þar sem aðeins eru framin eitt til
tvö morð á ári, jafnvel ekkert. Þetta sjónarmið
byggðist hins vegar á misskilningi. Lykillinn
að glæpasögum er ekki glæpurinn sjálfur,
heldur er hann notaður sem tæki til að rýna í
samfélagið og eftir atvikum stinga á kýlum.
Sama á við um hrollvekjur. Arnaldur var að
fjalla um hliðar á íslensku samfélagi sem á
þeim tíma fundust ekkert svo gjörla í skáld-
sögum. Hann kynnti til sögunnar nýjar raddir
sem töluðu til okkar.“
Siglufjörður gæti verið tunglið
Hvað erlenda lesendur varðar segir Kristján
Atli umgjörð sagnanna og sviðið skipta miklu
máli. „Mörgum útlendingum finnst íslenskt
landslag og náttúra heillandi en það er áber-
andi í þessum sögum. Ragnar kom til dæmis
Siglufirði á kortið en umhverfið þar er svo
framandi í huga margra að hann hefði alveg
eins getað látið sögurnar gerast á tunglinu.
Fámennið, sem vissulega litar bækurnar,
heillar líka marga en það er auðvitað tvennt
ólíkt að rannsaka glæpi á Íslandi og í erlendum
stórborgum. Hér kannast allir við hinn látna
eða þann sem liggur undir grun.“
Spurður hvort brautin fram undan sé bein
og breið fyrir íslenska glæpasagnahöfunda
svarar Kristján Atli: „Ég sé ekki annað. Það
eru spennandi og skemmtilegir höfundar að
bætast við. Margir hafa spreytt sig á þessu
formi og alltaf gaman að sjá hverjir hafa út-
haldið og endast. Að mínu viti er pláss fyrir
enn þá fleiri en íslenskir lesendur lesa þessar
bækur upp til agna og ef efnið er gott þá er
leiðin greið til útlanda.“
Er ekki við hæfi að ljúka þessari úttekt á
sama stað og hún hófst, með tilvitnun í viðtalið
við Arnald Indriðason í Bókablaði Morg-
unblaðsins 1997. Þar sagði hann það mein-
inguna að halda áfram á sömu braut, þetta
hefði verið skemmtileg lífsreynsla – en „maður
veit aldrei hvað verður“.
Þér vitið það núna, yðar hátign. Þér vitið
það núna.
Ég myndi halda að við höfum í grunninn notið velgengninorrænna glæpasagna almennt,“ segir Yrsa Sigurð-ardóttir, einn þeirra íslensku höfunda sem hafa notið
hylli erlendis. „Nordic noir er vörumerki sem lesendur tengja
við ákveðin gæði og dýpt sem skortir í tilvikum hluta glæpa-
sagna frá sumum öðrum löndum. Víða í bókabúðum eru sér-
stakar hillur með Nordic noir-bókum sem mikill akkur er í
fyrir okkur.“
Þannig opnaðist glugginn en Yrsa vonar eigi að síður að
bækur íslensku höfundanna séu ekki síður læsilegar en hinna
norrænu höfundanna. Væru þær það ekki þá myndi Nordic
noir-vörumerkið að öllum líkindum duga skammt. „Mín
reynsla er sú að lesendur gefi nýjum höfundi alla jafna ekki
fleiri en tvö tækifæri; nái bók númer tvö ekki til þeirra á við-
komandi höfundur enga von.“
Arnaldur Indriðason flaug fyrstur út í heim og Yrsa segir
engum vafa undirorpið að velgengni hans hafi beint sjónum
að þeim sem á eftir komu. „Forlög eru í mikilli samkeppni um
höfunda og þegar ákveðnu landi gengur vel vilja þau ólm
taka þátt í gleðinni.“
Venjulegar persónur
Yrsa segir norrænu glæpasögurnar oftar en ekki gerast í
kuldalegu og eyðilegu vetrarumhverfi og í þeirri sviðsmynd
liggi ákveðinn sjarmi. Eins séu persónurnar oft og tíðum
venjulegar; eðlilegt fólk sem auðvelt sé að tengja við, bæði
fórnarlömbin og löggurnar. Minna fari fyrir mafíunni og öðr-
um glæpasamtökum, eins og víða tíðkast í glæpasögum fjöl-
mennari þjóða. „Fámennið heillar líka marga, sérstaklega
lesendur sem búa í stórum og fjölmennum samfélögum.“
Yrsa nefnir orðspor Norðurlandanna líka í þessu sambandi.
„Það orð fer af þeim að þau séu góð samfélög, þar sem vel-
megun ríki. Mörgum finnst áhugaverðara að lesa um glæpi og
annað ömurlegt í slíkum samfélögum en í löndum þar sem allt
er í kalda koli.“
Fjölbreytileiki sagnanna er líka styrkur, að dómi Yrsu. „Til
allrar hamingju erum við ekki að afrita hvert annað; allir ís-
lensku höfundarnir skrifa með sínu nefi. Þess vegna er ekkert
endilega sami hópurinn að lesa mig, Arnald eða Ragnar. Við
eigum það sameiginlegt að við skrifum það sem okkur langar
að skrifa og einblínum á okkar upprunalegu lesendur hér
heima. Þannig er maður sannur. Ætli maður bara að hengja
sig á Nordic noir og skrifa fyrir erlenda lesendur eru að mínu
mati ekki eins miklar líkur á því að ná í gegn.“
Bækur Yrsu hafa verið þýddar á yfir þrjátíu tungumál og
segir hún mjög gaman að sjá þær á framandi málum eins og
kóresku og makedónísku, þar sem hún skilur ekki orð. „Ann-
ars þykir mér vænt um alla mína lesendur, sama hvaðan þeir
koma, og alltaf jafn gaman að geta fjölgað í hópnum.“
Margar myndir af Hallgrímskirkju
Yrsa hefur oft farið utan til að kynna bækur sínar og segir
lesendur sem koma að máli við hana fyrst og fremst heyra til
tveimur hópum. „Til að byrja með var mest um fólk sem hafði
farið til Íslands eða var á leiðinni þangað. Ég hef séð margar
myndir á símaskjáum af Hallgrímskirkju á ferðum mínum og
reyni alltaf að vera jafn spennt,“ segir hún hlæjandi. „Núna er
hins vegar meira um lesendur sem unna glæpasögum og
koma til að hitta mann vegna bókanna en ekki vegna þess
hvaðan maður er. Það er frekar að bækurnar hafi vakið
áhuga þeirra á Íslandi og því að koma hingað en öfugt, þótt
þær séu alla jafna ekki túristavænar. Ætli þetta sé ekki orðin
ákveðin samlegð með glæpasögunum og túrismanum. Úti í
heimi þykir Ísland almennt mjög forvitnilegt land.“
Yrsa er bjartsýn á áframhaldandi útrás íslensku glæpasög-
unnar. „Það verður enginn höfundur vinsæll ofan í gröfina,
lesendur vilja breyta til annað slagið. Það þekkir maður sjálf-
ur sem lesandi. En sem betur fer bætast alltaf nýir höfundar í
hópinn og gaman hefur verið að fylgjast með rosalegri vel-
gengni Ragnars Jónassonar núna. Mér segir svo hugur að ný-
liðinn Eva Björg eigi einnig eftir að slá í gegn úti í heimi. Mað-
ur kemur í manns stað og framtíð íslensku glæpasögunnar er
björt.“
Hver skrifar
með sínu nefi
Yrsa Sigurðardóttir segir
fámennið á Íslandi heilla
marga lesendur glæpasagna.
Morgunblaðið/Ásdís
24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 29.11. 2020
BÆKUR
Bækur Arnaldar Indriðasonar hafa selst í
langt yfir 15 milljónum eintaka á heimsvísu,
að sögn Valgerðar Benediktsdóttur hjá Rétt-
indastofu Forlagsins. Um árabil var salan
mest í Þýskalandi og má til dæmis nefna að
Napóleonsskjölin seldust í yfir einni milljón
eintaka þar í landi og sátu í öðru sæti þýska
metsölulistans um langt skeið. „Nú hefur
Frakkland tekið við af Þýskalandi í sölu og
það er verulega spennandi að sjá hve sólgnir
Frakkar eru í glæpasögur úr norðrinu,“ segir
Valgerður.
Glæpasögur Yrsu Sigurðardóttur hafa
selst í á sjöttu milljón eintaka, að sögn Péturs
Más Ólafssonar, útgefanda Bjarts & Veraldar.
Hún hefur alltaf haft sterka stöðu í Þýska-
landi en er líka tíður gestur á metsölulistum í
Noregi.
Bækur Ragnars Jónasonar hafa selst í um
tveimur milljónum eintaka, þar af 900.000 í
Frakklandi, 350.000 í Þýskalandi, 350.000 í
Bretlandi, 150.000 í
Bandaríkjunum.
„Það stefnir í að
Arnaldur langsöluhæstur
ein milljón eintaka seljist af bókum hans á
þessu ári sem jafngildir því að það seljist bók
eftir hann á 30 sekúndna fresti einhvers stað-
ar í veröldinni,“ segir Pétur Már.
Af öðrum glæpasagnahöfundum Forlags-
ins á erlendri grund má nefna bækur Árna
Þórarinssonar og Lilju Sigurðardóttur. Þær
hafa gengið vel víða, sérstaklega í Frakklandi,
og hafa ratað á metsölulistana þar í landi og
reyndar víðar. Bækur Árna hafa selst í hátt á
fimmta hundrað þúsund eintaka á heims-
vísu, en útgáfurétturinn að bókum hans hef-
ur selst til 18 landa, að sögn Valgerðar. Bæk-
ur Lilju hafa selst í um 300.000 eintökum og
hefur rétturinn verið seldur til 13 landa.
Fimm af þeim löndum hafa ekki enn gefið
bækurnar út en unnið er að þýðingum
þeirra.
Þriðji höfundurinn sem Pétur Már nefnir
er Eva Björg Ægisdóttir. „Marrið í stiganum
er nýkomið út í Bretlandi var tilnefnd sem
frumraun ársins og hefur meðal annars verið
lofuð í Times og Financial Times. Hún kem-
ur síðan út í Frakklandi á næstu dögum.“
’Mörgum þykirþetta merki-legt, það er aðmorð séu mun
tíðari í bókum
en veruleikanum
á Íslandi.