Börn og menning - 01.04.2006, Síða 22

22
Börn og menning
Margrét Tryggvadóttir
Strákar í krísu
Mér varð hugsað til Vladimirs Propp og
rannsókna hans á formgerð ævintýra þegar
ég skoðaði þær myndabækur sem rak á
fjörur mínar i jólabókaflóðinu. Það fyrsta
sem sló mig var að kápur tveggja þeirra,
Mamma er best eftir Björku Bjarkadótturog
Gott kvöld Áslaugar Jónsdóttur eru svo til
eins upp byggðar. Teiknistill þessara tveggja
listakvenna er þó gjörólíkur, hjá Björku er
litagleðin í fyrirrúmi en myndir Áslaugar
einkennast af þykkum línum, svörtum
flötum og fáum litum. Á báðum kápunum
stendur aðalpersónan, lítill viðkunnanlegur
strákur og brosir út i annað en umhverfis
hann eru verur sem eru í senn ógnvekjandi
og spennandi. Þegar ég kafaði dýpra í
flóðið fann ég Þverúlfs sögu grimma eftir
Þorgerði Jörundsdóttur. Á kápu þessarar
bókar er líka strákur, Þverúlfur nokkur,
umkringdur furðuverum. Allir strákarnir
eiga það sameiginlegt að vera brosandi
og öryggir með sig en horfa ekki til
áhorfandans, heldur inn í söguheiminn. Og
þangað fylgjum við þeim.
Vladimir Propp greindi rússnesk ævintýri og
fann í þeim ákveðna frásagnarliði, 31 að
tölu, sem koma hver á eftir öðrum í rökréttu
framhaldi. Þeir koma ekki endilega allir fyrir
í einu og sama ævintýrinu en röð þeirra er
ávallt sú sama og frásagnargerðin líka. Þótt
athuganir Propps eigi við rússnesk ævintýri
getum við verið sammála um að ákveðinn
strúktúr einkenni ævintýri. Þau hefjast í
jafnvægi sem er raskað, hetjan býr við
öryggi, upp kemur vandamál sem hún ein
virðist til þess fallin að leysa, hetjan heldur
að heiman, mætir „Ijóni" í
veginum, sigrar verðugan
(en illan) andstæðing og
uppsker betra öryggi en hún
bjó við í byrjun. Myndabækur
fyrir ólæs börn lúta öðrum
lögmálum en hefðbundin
ævintýri en í mörgum þeirra
er að finna fastmótaðan
strúktúr. Söguhetjan er oftar
en ekki barn (eða annað
ungviði) sem lendir í togstreitu
sem það þarf að finna út
úr. Sögutíminn er venjulega
stuttur, algengt er að sagan
spanni einn dag. Fjölmargar
myndabækur hefjast á því
að sögupersónan vaknar og
enn fleiri enda á því að hún
sofnar. Bækurnar sem hér
eru til umfjöllunar enda til að mynda allar í
ró, annaðhvort í fangi foreldris eða með því
að söguhetjan sofnar í rúminu sínu.
Á árinu 2005 virðast litlir drengir sem
lenda í krísu í samskiptum við foreldra
sína vera nokkuð algengar hetjur íslenskra
myndabóka. Þeir nota ímyndunaraflið og
leik til að máta önnur hlutverk og prófa
annars konar líf og fleyta sér þannig yfir
vandann í átt til meiri þroska. Hindrunin
er í öllum tilfellum tilfinningaleg og tengist
sambandi barns og foreldris. Hún er ýmist