Studia Islandica - 01.06.1958, Blaðsíða 10

8
fræðilegar heimildir. Höfundar sagnanna hafa kunnað
betri skil á menningu sinna heiðnu forfeðra en okkur
er unnt. Þeir hafa ausið af heimildum, sem okkur eru
ókunnar, gleymdum kvæðum, munnmælum og eldri rit-
um, sem voru samin þegar á tólftu öld, en eru nú týnd.
Það er því engin ofdirfska að fullyrða, að ýmsar sögur
gefi sanna mynd af menningu íslendinga á tíundu öld.
En þegar við snúum okkur að Landnámábók, er
grundvöllurinn traustari. Jón Jóhannesson1 og fleiri
íslenzkir fræðimenn hafa sannað, að sú bók eigi mjög
fornar rætur og mikið af efni hennar hafi verið frum-
samið þegar á dögum Ara fróða, aðeins þremur eða
fjórum mannsöldrum eftir kristnitöku íslendinga.
En hvað getum við lært af þessum sögulegu heim-
ildum um trúarbrögð hinna heiðnu fslendinga? Heim-
ildirnar hafa verið rannsakaðar af mörgum sérfræð-
ingum, bæði hér á landi og í öðrum löndum. Geta má
hinnar hlutlægu bókar Heiðins siðar á Islandi eftir Ólaf
Briem (1945), sem margir munu kunna höfundi þakkir
fyrir. Líka skal minnt á kaflana í hinu mikla riti Is-
lenzkri menningu (1,1942), þar sem Sigurður Nordal
lítur á trú hinna fornu fslendinga frá sjónarmiði heim-
spekings.
Við fyrsta álit virðist svo sem guðirnir hafi varla
verið verulegur þáttur í þjóðlífi Islendinga að fornu.
Auk þeirra voru mörg hulin öfl, svo sem landvættir,
ármenn, álfar, tröll. Jón Jóhannesson hefir tekið fram
í Islendinga sögu sinni,- að trúin á þessar lægri verur
muni vera miklu eldri og frumstæðari en trúin á æsi
eða önnur goð. Ég þori ekki að fullyrða, að þetta sé
rétt, en hitt má fullyrða, að trúin á lægri verurnar hafi
verið mun lífseigari en goðatrúin. Enn í dag trúa marg-
ir, bæði hér og í öðrum vestrænum löndum, á huldu-
J) Sjá Geröir Landnámabókar 1941, sérstaklega bls. 203 og
áfram.
2) Islendinga saga I, 1956, bls. 145.