Rit Mógilsár - 2020, Blaðsíða 4

4 Rit Mógilsár
Inngangur
Rússalerki (Larix sukaczewii Dyl.) er sú trjáteg und
sem mest hefur verið notuð í skógrækt á Fljóts dals­
héraði. Á árabilinu 1991 til 2011 voru gróður sett ar yfir
13 milljónir rússalerkiplantna á vegum Héraðs­ og
Austurlandsskóga (Hér aðs skógar 2011). Upp haf rækt­
unar rússa­ og síberíulerkis (Larix sibirica Ledeb.) á
Fljóts dals héraði má rekja aftur til ársins 1913 þeg ar
fræ þessara tegunda var fyrst flutt inn og sáð á Hall­
ormsstað, en fyrstu stóru gróður setningarnar voru
gerðar á árunum 1937 í svonefndan Atla víkurlund
og árin 1938 og 1939 innan við Atlavík í svonefndan
Guttormslund (Þröst ur Eysteinsson 2008).
Árangurinn af þessum gróðursetningum var góður
og segja má að Hallormsstaður sé vagga lerki rækt­
unar á Íslandi. Talsverðar rann sókn ir hafa verið
gerð ar á vexti rússa­ og síberíu lerkis á Fljóts dals­
héraði en þær hafa að mestu farið fram á Hallorms­
stað og í næsta ná grenni (Sigurður Blöndal 1953,
Sigurður Blöndal 1957, Þórarinn Benedikz 1975, Arnór
Snorrason 1986, Lindhagen 1990, Lárus Heiðarsson
1998, Lárus Heiðarsson og Loftur Jónsson 2004, Agnes
Brá Birgisdóttir 2005, Valdimar Reynisson 2007,
Brynhildur Bjarnadóttir 2007, Brynhildur Bjarna dóttir
o.fl. 2009, Pesonen o.fl. 2009, Bjarni Dið rik Sigurðs­
son 2011, Lárus Heiðarsson og Pukk ala 2011, Lárus
Heiðars son og Pukkala 2012, Þór veig Jóhannsdóttir
2012, Þórveig Jóhanns dóttir o.fl. 2013).
Þekking á vexti trjátegunda er grundvöllur fyrir því
að réttar leiðbeiningar séu gefnar um upphafs þétt­
leika gróðursetninga og tímasetningu á grisjunum.
Þær skipta miklu máli varðandi verðmætasköpun
og hagkvæmni skógræktar til viðarnytja. Aukinn
upphafsþéttleiki getur tryggt skógareiganda fyrir
mögulegum afföllum og leiðir til aukins vaxtar­
hraða trjánna í upphafi vaxtarlotu vegna betri skjól­
myndunar (Þórveig Jóhannsdóttir o.fl. 2013). Aftur
á móti hefur mik ill fjöldi gróðursettra plantna í för
með sér hærri gróður setningarkostnað og hærri
kostn að við snemmgrisjun ef hún er valin. Að sama
skapi leiðir of lítill trjáfjöldi, til dæmis eftir mik il
afföll, til minni framleiðni á hektara og e.t.v. minni
verðmæta í viðarframleiðslu þó að kostnað ur við
millibilsjöfnun eða grisjun sé lægri en í þéttari skógi.
Því skiptir miklu máli að leið bein ing ar um upphafs­
þéttleika gróður setningar séu byggðar á vísindalegri
þekkingu en ekki tilfinningum eða hefðum.
Með réttri grisjun er átt við að tímasetning hennar,
ásamt fjölda grisjana, leiði til þess að hlutfall afurða
sem gefa mestar tekjur verði sem hæst. Það er
því fjárhagslegur ávinningur að því að þekking á
þessum þáttum sem hér er lýst sé góð hérlendis.
Þekking á vexti skóga gef ur einnig þeim sem áhuga
hafa á að fjárfesta í skógrækt betri grundvöll til
ákvarðanatöku. Auk beins fjárhagslegs ávinnings er
þekking á vexti skóga mjög mikilvæg, sérstaklega
nú, þar sem trjávöxtur stuðlar að mildun loftslags­
breytinga með bindingu kolefnis í trjáviði og í jarð­
vegi (Owona 2019). Upplýsingum um vöxt skóga er
oftast safnað með vöktun á föstum mæli flöt um. Með
föstum mæliflötum er átt við trjá mælifleti sem eru
endurmældir með ákveðnu árabili alla vaxtar lotuna.
Árið 2002 var skipulögð ný tilraun á fjór um stöð um
á Fljóts dalshéraði þar sem rússa lerki var gróður­
sett með mis munandi þétt leika: 1.000, 2.000, 3.500
og 5.000 tré á hekt ara. Þétt leika tilraun in er hluti af
stærra verk efni sem kallað er Langtíma tilraunin (LT­
til raun in). Hún er samstarfsverkefni Skóg ræktar innar
og Land búnaðar háskóla Ís lands og var komið á fót
með stuðningi land bún aðar ráðu neytis ins, Héraðs­
skóga og Landgræðslu ríkisins. LT­tilraunin er lang­
tíma rannsóknar verkefni í skógrækt og var sett upp
bæði á Suður­ og Austurlandi. Markmið hennar er
að útbúa framtíðaraðstöðu til ýmissa skóg ræktar­
rannsókna og meðal ann ars að rannsaka áhrif
tegunda blöndunar, áburðar gjafar og upphafs­
þéttleika á fram leiðni skógarins, þ.m.t. lífmassavöxt,
viðar vöxt og viðar gæði, en einnig á lífríki skógarins
(Bjarni Diðrik Sigurðsson o.fl. 2006).
Tilgangur þessarar rannsóknar var að kanna hvort
kominn væri fram mælanlegur munur í viðarmagni,
lífmassa og kolefnisforða í skóg inum 15 árum eftir
gróðursetningu, og ef svo, hvort hann væri breyti­
legur eftir upphafs þétt leika annars vegar og stað­
setningu á Fljóts dals héraði hins vegar. Auk þessa
var aflað grunngagna um tilraunareiti þar sem lerki
var gróðursett með mis mun andi upphafs þétt leika
áður en þeir væru grisjaðir. Þannig var mikilvægum
gögnum safnað um ástand skógarreitanna fyrir
snemm grisjun, sem fram fór í kjölfarið (2018), og um
áhrif mis mikils þétt leika á upphafsvöxt og kol efnis­
bindingu skóganna. Gert er ráð fyrir að reitirnir verði
síðan endurmældir með allt að 5 ára millibili næstu
60­100 árin eða til loka vaxtarlotu þeirra.
Efni og aðferðir
Tilraunin var sett út á þessum stöðum á Aust ur landi:
Sturluflöt í Fljótsdal, Mjóanesi á Völl um, Hjartar stöð­
um í Eiðaþinghá og Litla­Steinsvaði í Hróars tungu
(1. mynd). Staðirnir eiga að endur spegla langskurð
af Fljóts dals héraði varðandi skógræktarskilyrði og
algeng ustu land gerðir í lerkirækt. Á Sturluflöt var
gróður sett í jarð grunn an mel í miðri hlíð á milli 150 og
190 m h.y.s. Í Mjóanesi var gróðursett í jarð djúpan fjall­
drapamóa ofarlega í brekku á milli 110 og 130 m h.y.s.,
á Hjartar stöðum í jarðdjúpan fjall drapa móa neðarlega
í brekku á milli 50 og 65 m h.y.s. og á Litla­Steinsvaði
var gróðursett í jarð djúp an fjalldrapa móa ofan á háum
ás á milli 60 og 70 m h.y.s. Allir tilraunareitirnir voru
jarðunnir með vélflekkingu nema á Sturluflöt þar sem
jarðvinnsla var óþörf vegna lítillar gróðurþekju.
Tekin voru saman hitafarsgögn frá Hallorms stað, Egils­
stöðum og Svínafelli fyrir árin 2005­2011, en ekki eru til
lengri samanburðarhæfar mæliseríur fyrir þessa staði
(1. tafla). Staðsetn ing veðurstöðva sést á 1. mynd (gulir
hringir).