Hinsegin dagar í Reykjavík - ágú. 2015, Blaðsíða 14

voru óhrædd við að svara fullum hálsi
þegar samnemendur þeirra notuðu þess
háttar orðalag og reyndu þar með að
kenna umhverfinu hvernig væri rétt að
tala – því hvorki kennararnir né skólinn
voru að sinna því hlutverki. Það var hins
vegar greinilegt að þeim þótti óþægilegt
að þurfa að standa í slíku karpi innan
skólans.
Frásagnir sem þessar eru algengar
í fræðigreinum sem skoða upplifun
hinsegin nemenda af skólakerfinu. Til
dæmis hafa breskar kannanir sýnt að
fæstir þarlendir kennarar bregðast við
þegar þeir heyra af eða verða vitni að
hómófóbískri málnotkun í vinnunni,
enda hafa fæstir þeirra þekkingu eða
reynslu til að bregðast við slíku. Ég held
að það sé óhætt að fullyrða að kennarar
hérlendis séu í svipaðri stöðu enda er
hinseginfræðsla ekki hluti af náminu í
kennaraháskólanum.
Hvernig lýstu nemendur áhrifum þessa á
tilfinningalíf sitt?
Þau höfðu öll upplifað leiða og
þunglyndi þegar þau uppgötvuðu að
þau væru öðruvísi. Það að uppgötva að
maður er öðruvísi er ákveðið sjokk sem
þarf að vinna sig út úr. Að mínu mati
taka hinsegin ungmenni út þroska miklu
fyrr en gagnkynhneigðir samnemendur
þeirra vegna þess að sú uppgötvun að
einstaklingur sé hinsegin kallar á mikla
sjálfsskoðun og spurningar: Hvaða
hindranir er samfélagið að fara að setja
mér? Hvað get ég núna gert og hvað
ekki?
Krakkarnir hafa þurft að pæla
mikið í framtíð sinni og tekið út
töluverðan þroska, sem er að mörgu
leyti gott. Í rannsókninni kalla ég þetta
tilfinningalegt auðmagn sem þau hafa
safnað að sér. Þau eru orðin rík af styrk
og visku sem sést til dæmis á því að
þau eru óhrædd að tjá sig um flóknar
tilfinningar, til dæmis á fésbókinni eða í
skólablöðum. Það ber merki um mikinn
tilfinningaþroska.
Var upplifunin ólík eftir kynjum?
Ég myndi segja það, þó að sjálfsögðu
sé erfitt að alhæfa út frá svona litlum
hópi. Við getum sagt að stelpurnar voru
mun jákvæðari gagnvart öllu ferlinu, því
að koma úr skápnum og vera hinsegin
í skólanum, heldur en strákarnir. Þær
litu frekar á þetta sem jákvæða reynslu
sem myndi nýtast þeim vel í framtíðinni.
Stelpurnar voru gjarnari á að vera
aktívistar og tóku oftar upp á því að
rísa gegn umhverfinu sem skólinn þeirra
skapaði þeim. Ég hef túlkað þetta að
hluta til sem viðbrögð við tvöfaldri
jaðarsetningu sem stelpur í þessari stöðu
upplifa oft: að vera kona og vera lesbía.
Þegar ég ræddi við strákana var
þessari reynslu oftar lýst sem neikvæðri
upplifun. Þeir skiptust í tvo hópa,
annars vegar hóp sem var gagnrýninn
á algengar staðalímyndir sem birtast af
hommum í menningu okkar – kvenlegir
karlmenn sem elska að eyða tíma með
stelpum og versla. Hinn hópurinn lét
slíkt minna fara í taugarnar á sér en lagði
áherslu á mikilvægi þess að þeir fengju
að hegða sér og tjá sig eins og þeir kysu
og taldi mikilvægt að storka viðteknum
normum í skólanum.
Eru niðurstöðurnar úr þinni rannsókn
í samræmi við sambærilegar erlendar
rannsóknir?
Já, að mörgu leyti eru mínar niðurstöður
í samræmi við það sem rannsóknir
erlendis hafa verið að sýna fram á.
Skólar og skólakerfi eru íhaldssamar,
heterósexískar og heterónormatívar
stofnanir sem reyna að viðhalda ákveðnu
rými fyrir gagnkynhneigð gildi og gera
ráð fyrir að allir séu gagnkynhneigðir.
Ég hef einnig verið að skoða
skólakerfin á Norðurlöndunum og
viðhorf til hinsegin nemenda en þar
má greina sömu erfiðleika. Við lítum
oft á Norðurlöndin sem fyrirmynd fyrir
restina af heiminum þegar kemur að
réttindamálum hinsegin fólks – nokkurs
konar hýra útópíu – en samt sem áður
eru þarlend skólakerfi að viðhalda
þessari gjá sem ég nefndi áður milli
skólans og samfélagsins. Þar má sjá
framsækið samfélag og afturhaldssamt
skólakerfi, oft undir þeim formerkjum að
það þurfi að vernda börnin.
Hvað myndir þú ráðleggja skóla-
stjórnendum og öðrum sem starfa í
skólum?
Oft spurði ég krakkana sem tóku þátt
í rannsóknni hvað þau myndu gera ef
þau væru við stjórnvölinn og það var
tvennt sem þau nefndu. Annars vegar
sögðust þau vilja auka fræðslu (eða vera
yfirhöfuð með einhverja fræðslu!) um
þennan málaflokk og haga fræðslunni
þannig að hún væri ekki átaksvika einu
sinni á ári heldur samofin námsefninu
sem fyrir væri. Til dæmis mætti
íslenskukennsla fela í sér að lesa bókina
Mánastein eftir Sjón og fjalla um hana
í framhaldinu. Hitt sem þau nefndu
var að auka sýnileika, til dæmis að
námsráðgjafar fengju regnbogafána til
að hengja upp á skrifstofunni til að sýna
að þar væri öruggt svæði til að ræða
þessi mál eða með því að stofna hinsegin
klúbba innan skólans. Af hverju ætti
þessi hópur að sækja sína þjónustu utan
skólanna þegar innan þeirra eru starfandi
margs konar klúbbar?
Sjálfur myndi ég ráðleggja
skólastjórnendum í fyrsta lagi að marka
sér skýra stefnu og í öðru lagi að tengja
hana við jafnréttis- og eineltisstefnu,
sem flestir skólar hafa tileinkað sér.
Ég hef skoðað skólastefnur allra
framhaldsskóla landsins og aðeins lítill
hluti þeirra inniheldur eitthvað sem
tengist hinsegin málefnum. Bara það
að laga stefnuna og tengja hana við
aðgerðaáætlun væri stórt skref.
Geturðu talað aðeins um það hvers
vegna stuðningur frá öðrum hinsegin
einstaklingum skiptir máli fyrir nemendur
í framhaldsskólum?
Fyrirmyndir skipta alltaf miklu máli.
Skólar og
skólakerfi eru
íhaldssamar,
heterósexískar og
heterónormatívar
stofnanir sem
reyna að viðhalda
ákveðnu rými fyrir
gagnkynhneigð
gildi og gera ráð
fyrir að allir séu
gagnkyn-
hneigðir.
„
“
14