Bændablaðið - 28.01.2021, Qupperneq 50

Bændablaðið | Fimmtudagur 28. janúar 202150
SAMFÉLAGSRÝNI
BÆKUR& MENNING
Er vá fyrir dyrum?
Hér fer ekki opið bréf til forsætis­
ráðherra en gott væri ef hún gæti,
t.d. á síðum þessa blaðs, svarað
spurningum sem eru hér í fyrir­
sögn. Nú boðar ráðherra að bætt
skuli í markmið Íslands í loftslags­
málum, eins og við værum að ná
þeim fyrri? Einhvers staðar var,
við sama tilefni, haft eftir ráðherra
að það væri ,, ... vá fyrir dyrum“.
Þótt orð séu til alls fyrst þá nást
engin markmið án þess að eitthvað
sé aðhafst. Það eru endalausir kostir
í boði en þeir eru misjafnlega sárs­
aukafullir fyrir fólk og samfélag.
Sumt er samt hægt að gera með einu
,,pennastriki“ án þess að nokkur
verði þess var nema ef helst væri í
betri afkomu.
Strandveiðar, sem stundaðar
hafa verið allt í kringum landið,
eru sóða legar þegar tekið er tillit
til olíunotkunar.
Breytingarnar sem nauðsyn­
legar eru í þessu veiðikerfi snúast
í grunninn um að taka, þegar kostur
er, meiri afla í hverri sjóferð. Aðal­
heimskan í núverandi fyrirkomulagi
er að þegar veiði maðurinn hefur
keyrt ,,um allan sjó“ til að finna fisk
þá er hann skikkaður til að keyra
í land þegar hann hefur náð 775
kg eða hefur verið ákveðið marga
klukktíma utan hafnar. Svo má hann
byrja sömu vitleysuna næsta dag.
,,VG leggur sérstaka áherslu á
eflingu strandveiða.“ Þetta kom
fram í stefnu VG um sjávarútvegs­
mál og sett í letur á aðalfundinum
2019 en líka, ,,Skipta þarf út jarð­
efnaeldsneyti“. Gott og vel, hvort
tveggja hljómar fallega. Á þessum
tímapunkti er ekki raunhæft að ætla
til veiða án olíu. Það er hins vegar
raunhæft að ná strandveiðipottinum
með 60% minni olíunotkun en við­
gengst í dag. Þetta er staðreynd sem
undirritaður hefur þegar sýnt fram á
m.v. tilteknar ,,eðlilegar“ aðstæður.
Þegar ,,efling strandveiða“ er
sett inn í stefnuskrá, veit þá sá er
það samþykkir hvað það þýðir?
Hvernig á að efla strandveiðar?
LS (,,Landssamband strandveiði­
manna“) var eitt sinn með kröfu
um 16 róðrardaga í mán. í stað 12.
Í eldri grein um þessi mál er sýnt
fram á að þessi dagafjölgun gæti
þýtt, m.v. 600 báta, olíueyðslu upp
á tæplega tvær milljónir lítra. Til
viðbótar.
Nýkjörinn formaður LS gefur
reyndar fyrirheit um breytingar
í rétta átt þegar hann segir, enn
einu sinni, ,,smábátaveiðar vera
umhverfisvænar“. Breyting sú
sem hér er boðuð mun færa smá­
bátaútgerð nær þeirri fullyrðingu
og því ekki ólíklegt að umræddur
formaður taki þessari tillögu opnum
örmum en í stuttu máli er hún á
þennan veg:
Hámarksafli verði fyrir hvern
bát í hverjum mánuði og ákvarð­
ast það magn af fjölda þeirra sem
sækja um í hverjum mánuði fyrir
sig. Aflapottur deilt með bátafjölda.
Hægt að sækja um minna magn því
mönnum verður skylt að ná aflan­
um.
Er þetta flókið? Engar aðrar
reglur. Ekkert hámark á dag. Engin
tímamörk, menn geta algjörlega
stjórnað eigin róðrarlagi. Þetta
ofureftirlit, sem verið hefur með
þessum flota, verður úr sögunni.
Bátar eru eingöngu fastir í þessu
kerfi þá mánuði sem valdir hafa
verið.
Með þessu fyrirkomulagi fæst
meira en gríðarlegur olíusparnaður
því á sömu spýtunni hangir hærra
fiskverð og betri umgengni um auð­
lindina með minna smáfiskadrápi
og útrýmingu brottkasts á blóðg­
uðum fiski.
Öll umræða um þetta veiðikerfi
verður samt að hefjast á því til
hvers þetta veiðikerfi er og fyrir
hverja. Margir þeirra, sem á fund­
um LS hafa barist gegn tillögum af
þessu tagi, sem eru alls ekki nýjar,
telja sig eiga þetta veiðikerfi og
að allar breytingar til hins betra
verði til þess að fleiri komi inn í
kerfið og það þykir þeim slæmt,
þótt framkvæmdastjóri félagsins
fagni fjölgun báta innan kerfisins.
Tilgangurinn, að mati undirrit­
aðs, var að opna aflamarkskerfið til
þess að styðja við tilverurétt þess
um leið. Einhvers konar ,,allir fá
að veiða“ hugsun.
Núna eru þetta ca 11.000 tonn
sem við ættum að taka með sem
hagkvæmustum hætti og reyna,
ef vá er fyrir dyrum, að lágmarka
kolefnissporið. Efling strandveið­
anna getur því aðeins orðið með
stærri veiðipotti. En hvar liggja þær
heimildir á lausu? Í hafinu myndi
einhver segja. En innan aflamarks­
ins liggja þær helst í byggðapottum.
Undirritaður hefur áður ritað
um þessar leiðir og þá útlistað
breytingarnar frekar og er auð­
velt að leita uppi þau skrif ef vilji
er fyrir hendi. Þetta ætti að duga
sem ábending til þeirra sem láta
sig þessi mál varða, eins og t.d.
forsætisráðherra.
Skilaboðin eru skýr. Það er
ekki rétt að strandveiðar séu
,,umhverfis vænar“ þegar olíu er
sóað með þessum hætti og það má
svo auðveldlega breyta fyrirkomu­
laginu svo allir njóti góðs af.
Gísli Gunnar Marteinsson.
Gísli Gunnar Marteinsson.
Þann 26.08.2020 var frétt í
Morgunblaðinu um að Vega­
gerðin hafi fengið leyfi til að
fjarlægja ristahlið úr sauðfjár­
veikivarnarlínu á þjóð vegi 1 við
Héraðsvatnabrú í Skagafirði,
við hliðina á riðusvæði. Það
mun hafa verið starfsmaður
í fjármálum hjá MAST sem
sendi tölvupóst um samþykki
án samráðs við stjórnend­
ur MAST. Trúlega séð þarna
sparnaðarleið, minn ugur tug­
milljóna greiðslna nýlega vegna
vinnubragða við sýnatöku á
kjötbökum.
Núverandi landbúnaðar ráð­
herra, fyrrum heilbrigðis ráðherra
með skipstjórnarréttindi, eins og
kom fram í viðtali nýlega, hlýtur
að hafa skilning á þörfinni á heil­
brigði dýra eftir setu í heilbrigð­
isráðuneytinu. Að vísu þurfti ég
að bíða í 1½ ár eftir liðskiptum í
hans ráðherratíð og biðlistarnir
eru svipaðir enn. Það er nauðsyn­
legt að ráðherra landbúnaðarmála
hafi þekkingu á við meðalvitran
bónda um að ekki dugir að bíða
í 1½ ár með að gera við ristahlið
og girðingar. Það vantaði stór­
lega upp á þekkinguna hjá síð­
asta landbúnaðarráðherra. Það
er illt ef ráðgjafar núverandi
ráðherra KÞJ eru jafn tregir og
var hjá forvera hans, þá er honum
vorkunn. Kristján Þór Júlíusson
hefur sennilega aldrei heyrt,
eða var hann búinn að gleyma
kaldhæðnis bröndurum sjómanna
þegar hann fór að skreyta mál sitt
með lífsstílsbrandara sauðfjár­
bænda?
Maður sem lært hefur til skip­
stjórnarréttinda hlýtur að geta
sett sig í mál landbúnaðar. Það
vita flestir sjóveiðimenn að fisk­
ur fer út um göt á veiðarfærum
og allir bændur vita að kindur,
kýr og hestar fara úr girðingum
ef þær eru ekki í viðunandi lagi
og hænur fara á kreik ef dyr eru
opnar smástund. Ár sem eru
vatnslausar dögum eða vikum
saman meðan vatni þeirra er
safnað í lón eru vafasamar einar
og sér sem varnarlínur. Það er
stórlega meiri kostnaður ef
sjúkdómar berast milli svæða
svo farga verður fé, en að halda
við girðingum. Öll svæði eru
jafn verðmæt fyrir bændur þótt
tölvuglápararnir hjá MAST segi
annað og sauðfé fer ekki yfir
varnarlínur í tölvu nema forritað
sé fyrir því.
Ég sá nokkru fyrir jól hrím­
fullan poka með gráleitum hrygg
frá Nýja­Sjálandi, heldur óásjá­
leg vara. Nautakjöt var nýlega
flutt hingað, ég veit ekki á hvaða
forsendu, líklega álíka traustri
og lambahryggirnir. Svo er það
vinnslukjötið eða hakkefnið.
Það er ekki svo langt síðan að
skandall varð úti í Evrópu að
vinnslukjötið var ekki af þeirri
tegund sem sagt var. Hver lítur
eftir slíku hér? Og er hægt að
treysta upprunamerkingum
100%? Spyr sá sem efast.
Hjá MAST fer allt á meinlegt svig
er manna viska brotnar.
Ástand þetta ergir mig
ef allar línur opnar.
Gunnar Þórisson
Ýmislegt angrar mig Styrkurinn felst í samstöðunni, látum ekki ginna okkur með tilboðum
Enginn skortur er á að inn­
flutnings aðilar búvöru eru
samstiga í sínum aðgerðum og hvað
þá þegar þeir virðast fá óheftan
liðsauka frá hinum ýmsu félögum
og samtökum. Þá þykir mér
liggja í augum uppi að samstaða
okkar, sem í frumframleiðslunni
stöndum, er gríðarlega mikilvæg.
Í okkar rekstri eru margir hlekkir
og líklega fáir mikilvægari en
afurðastöðvarnar sem sinna því
lykilhlutverki að taka okkar óunna
hráefni og breyta í seljanlega vöru
fyrir hinn almenna neytanda.
Í síharðnandi rekstrarumhverfi
þar sem samkeppnin á þrautir
allar að vinna verða bændur að
gæta sín að keppa við réttan aðila
og láta ekki etja sér saman. Vita
hvert skynsamlegast væri að beina
spjótum sínum ef svo má að orði
komast. Bændur finnst mér oft því
miður gleyma því að kjötið sem
þeir framleiða á ansi langa leið fyrir
höndum áður en á disk neytenda er
komið í skiptum fyrir peninga. Þar tel
ég eitt fyrirtæki í eigu okkar bænda,
Norðlenska, skara fram úr í baráttu
sinni í að greiða framleiðendum sem
best verð fyrir afurðir sínar, þjónusta
bændur sem allra best og ganga eftir
duttlungum þeirra og sérvisku, og
síðan ekki síst fyrir mjög jákvæða
og örvandi vöruþróun.
En hvers virði er að hafa fyrirtæki
á borð við Norðlenska starfandi? Af
hverju á maður ekki alltaf að láta
samkeppnina ráða og hlaupa á eftir
tilboðum í gripina sína sem hverfa
jafn harðan og þau koma? Jú, það að
reka afurðafyrirtæki krefst eins og
flestir þekkja gríðarlegra fjármuna
og vinnu. Að byggja upp orðspor
til að sækja hærra verð er langt í frá
sjálfgefið og í mínum huga augljóst
að bændur eru engir sérfræðingar
í þessum atriðum frekar en aðrir.
Umræðan verður oft ansi einföld
og slegið er fram fullyrðingum,
oftast frá bændum sjálfum, um hve
frábært er að vinna sitt eigið kjöt og
selja. Það má í mörgum tilfellum
vera en oft gleymist hverju fórnað
er í staðinn. Bændur eru nógu fáir
eins og er, og samkeppnin utan frá á
ekki eftir að minnka með árunum og
þrengir nóg að nú þegar. Því tel ég
það óskynsamlega leið að auka enn
á þá samkeppni með því að bændur
standi hver með sinn sölubás og
auglýsi besta kjötið á besta verðinu.
Hvar endar það? Endum við þá ekki
einungis í hring þar sem kaupendur
ganga á milli bænda og prútta
niður verðið, sem auðvelt er þar
sem samstaðan yrði engin? Þurfum
við að rifja upp af hverju bændur
sameinuðust upprunalega um
afurðastöð hér á Norðausturlandi?
Var ekki orðið eitthvað tæpt með
að það væri yfir höfuð einhver
stöð til að taka við gripunum frá
bændunum og samstarf nauðsynlegt?
Stórkostlegur ávinningur fyrir
bæði bændur og neytendur er af
samstarfi afurðastöðva í mjólkinni
og ljóst að sambærilegt samstarf
kjötafurðastöðva myndi borga sig
margfalt fyrir þessa aðila. Skýtur
það þá ekki svolítið skökku við að
bændurnir sjálfir ætli að keppa við
hver annan innbyrðis um leið og þeir
tala fyrir þessu samstarfi?
Ef við færum umræðuna yfir
á samkeppni milli afurðastöðva/
vinnslna, hver er þá ávinningurinn
af því að fá 10, 20 eða 30 kr. meira
fyrir kílóið af kjöti í gegnum
sérsamninga þegar nánast ein
afurðastöð á Norðausturlandi
stendur eftir nú í miðjum faraldri til
að taka við gripum bændanna? Sem,
nota bene, hefur alla tíð verið meira
en samkeppnishæf í afurðaverði til
bænda fyrir gæðavöru og er einnig
skuldbundinn bændunum með að
kaupa gripina af þeim.
Þegar menn keppast við að tala
niður afurðastöðvar á borð við
Norðlenska, þegar óhjákvæmilegar
verðlækkanir eru kynntar, og slá
því fram að afurðastöðvarnar séu
helsti óvinur bænda með það eina
markmið að hafa af þeim hverja
krónu, gleymist oft að sannleikurinn
er sá að markaðsaðstæður sem
stjórnvöld skapa þvinga þær í
afurðaverðslækkanir til bænda.
Peninginn er hreinlega hvergi annars
staðar að finna eins og búið er um
hnútana í kerfinu.
Afurða stöðvarnar eru nú
langflestar reknar með bullandi halla
og þá mega bændur ekki gleyma
þessu með hvert skal beina spjótum
sínum. Það að bændur standi vörð
um sitt fyrirtæki með viðskiptum
og hliðhollustu, veitir því styrk,
þessi styrkur nýtist fyrirtækjum
okkar bænda síðan sem spjót gegn
samkeppninni sem kemur utan frá,
en sú ósamúðarfulla samkeppni
skeytir engu um hvort maður
framleiðir kjöt, mjólk, gúrkur, hafra
eða egg og fleira mætti telja.
Það er gömul saga og ný að
styrkurinn felst í samstöðunni.
Látum ekki ginna okkur með
tilboðum og þeirri trú að grasið sé
alltaf grænna hinum megin, það
mun enginn standa vörð um okkur
og okkar eignir, framleiðslu og
starfsvettvang nema við sjálf. Þessi
réttindi verða ekki varin ef menn
standa ekki saman.
Haukur Marteinsson
Bóndi á Norðausturlandi og
innleggjandi hjá Norðlenska.
Haukur Marteinsson.
Bænda
11. febrúar