Rit Landbúnaðardeildar : B-flokkur - 01.10.1954, Side 11

9
Þannig er það ekki sama, á hvaða tíma frosthörkur koma eða
hvernig jurtirnar eru undir veturinn búnar. Jurtirnar þurfa að hafa feng-
ið næði í 3—4 vikur við + 2° til + 4° C til að herðast fyrir eldraunir
vetrarveðráttunnar eða vera ókomnar úr vetrardvalanum, ef þær eiga ekki
að bíða tjón af vorhörkunum. Grastegundum, sem standa grænar í
rökum túnum allan veturinn, er oft milcil hætta búin af frostum, þar
sem þær eru óharðnaðar.
Enn eru jurtir misjafnlega harðgerðar eftir því, hvaða aldursstigi
þær eru á. Þannig eru margar grastegundir allþolnar um spírunartím-
ann. Úr því dvínar mótstöðukrafturinn jafnt, þangað til þær hafa fengið
3—5 blöð, að þær harðna nokkuð aftur, og eykst þá mótstöðuaflið, unz
þær hafa náð fullum þroska. Annars er þol jurtanna mest, þegar þær
eru fullar af forðanæringu og uppbyggingarstarfsemin er hlutfalls-
lega lítil.
Að lokum skal þess getið, að ekki eru allir hlutar hinnar sömu
jurtar jafnviðkvæmir fyrir kali. Er það einkum vaxtarsprotunum, sem
eru safarikastir (hafa mest vatnsinnihald), sem er mest hætt við kal-
skemmdum. Komi hörkur og kuldakast, eflir að jörð fer að grænka á
vorin, verða þeir illa úti. Telur Ólafur Jónsson (10) líklegt, að það kal
og grasleysi, sem varð hér á landi 1881 og 1918, hafi fyrst og fremst
stafað af sliku frostkali. Þá voru vetur mjög kaldir með hlýindum um
vorið, en kuldakasti í maí, sem kippti úr öllum vexti þess gróðurs, sem
þá var að skjóta upp kollinum.
Kali vorhretanna er þannig háttað, en líklegt er, að graslendisjurtir
bíði einnig tjón á þennan hátt, þegar snöggar þíður og frost skiptast
á á miðjum vetri, eða í þurrviðri og bjartviðri, þegar sterkur sólarhiti
er með sólbráði á daginn, en frost á nóttu.
B. Klakakal (holklaki og rótarslit).
Þegar jurtir verða fyrir áfalli af völdum holklaka, er það ekki fyrir
bein áhrif frostsins, heldur vegna þess, að jarðlögin þenjast misjafn-
lega mikið við það að frjósa. Togna þá ræturnar og slitna að lok-
um.
Hætt er við slíku kali í mýrar- og leirjarðvegi sökum þess, að hann
heldur miklum raka og tekur því meiri rúmmálsbreytingum en sand-
jörð. Jurtum með lóðréttar, veikbyggðar rætur er einkum hætt við slíku
kali. Slitnar þá rótarendinn, og jurtin dregst upp úr jarðveginum, þorn-
ar og deyr.
C. Svellkal.
Þetta kal myndast einnig' fyrir hin óbeinu áhrif frostsins, og er það
sennilega ein algengasta orsökin til kalskemmda hér á landi. Því er
2