Rit Landbúnaðardeildar : B-flokkur - 01.10.1954, Síða 12

10
þannig farið, að vatn, sem runnið hefur í kringum jurtina, frýs, en
ísinn þrengir að og mer í sundur vefi hennar eða hárbeittar og hvassar
ísnálar og klakarendur skera og' sarga á grassverðinum, svo að hann
trosnar allur i sundur. Á þetta sér einkum stað í jöðrum skafla, sem
safnazt hafa fyrir í lautum og lægðuin. Bráðnar úr sköflunum á dag-
inn, og rendur þeirra þynnast, en frjósa aftur á næturnar og mynda
klakaskel, beitta sem eggjárn, er fellur niður og herst til og frá með
vatnselgnum og' sker gróðurinn. Sama á sér stað í bollum og' lægðum,
þar sem vatn stendur á yfir veturinn og frýs öðru hvoru. Myndast þá
hárbeitt ísalög í vatnsskorpunni, sem rista svörðinn allt í kringum
tjarnarstæðið. Þegar jörð fer að grænka, má sjá, í hvaða hæð yfirborð
tjarnarinnar eða leysingarvatnsins stóð lengst, því að þar markar fyrir
hvítu kali. Geta bollar verið grænir í botninum, en kalhringur allt i
kring á börmunum. Á flötu landi, þar sem yfirborðsvatnið getur ekki
komizt burt, ber mikið á þess háttar kali og þá einkum í nýræktar-
mýrunum, þar sem uppgröftur úr skurðum varnar öllu yfirborðsvatni
að renna fram. En niður í jarðveginn getur þetta vatn ekki farið, þar
sem allt er frosið.
Flestar jurtir eru viðkvæmar fyrir þessu kali, en þó verjast þær
bezt, sem hafa sterkan rótarháls eða mynda þéttar hvirfingar, svo sem
snarrótin.
D. Rotkal.
Kalskemmdir þessar virðast vera algengari á Norður- en Suðurlandi.
Myndast þær, er is eða snjór liggur lengi jdir lítt hörnuðum jurtagróðri,
sem hefur verið illa undir veturinn búinn.
Á Norðurlandi má sjá þannig kal í túnum, þótt í miklum halla sé.
Þar liggja skaflar langt fram á sumar, en undir niðri kafnar og fúnar
allur gróður, og' einnig sezt mygla (Fusarium nivale o. fl.) í svörðinn,
sem hjálpar til þess að feyja hann.
Margir jurtafræðingar hafa reynt að gera sér grein fyrir orsök þessa
kals. Er álit sumra þeirra, að myglan sé aðalorsök skemmdanna, en
hún þrífst bezt í raklendi eða undir miklu snjófargi, sem liggur lengi á
ófreðinni jörð. Aðrir halda, að hér sé um kolsýringseitrun að ræða eða
eitrun af öðrum úrgangsefnum plöntunnar, en niyglan setjist í kal-
sárin og feyi jurtaleifarnar síðar meir.
Það er athyglisvert, að þótt hiti sé aðeins 2°—3° C undir frostmarki,
deyja grös, ef þau verða að búa lengi við þau skilyrði (lö). í hinum
lifandi jurtahlutum, sem undir snjónum eða ísnum liggja, á sér stað
hægur bruni. Kolsýringurinn, sem myndast, fær ekki útrás og kæfir
jurtina að lokum. Sé því vetrarlífsstarfsemi jurtanna hæg, sem hún
virðist vera í harðgerðum jurtum, eru minni líkur fyrir því, að þær
deyi. Lingerðar jurtir með hraðar efnabreytingar eða óharðnaðar jurtir
fara verr. Sé tíminn, sem klakinn eða skaflinn liggur yfir sverðinum,