Fréttablaðið - 27.11.2021, Blaðsíða 28

Ég áttaði
mig þarna
á að það
væru meiri
líkur á að
við stelp-
urnar
enduðum í
ruslapoka
einhvers
staðar, en
strákarnir.
Þórdís Elva Þorvaldsdóttir
hefur í fimmtán ár barist
gegn kynbundnu ofbeldi
með margvíslegum hætti.
Nú hefur hún sett á laggirnar
norræn samtök um stafræn
réttindi, en hún segir mikil-
vægt að opna augun fyrir
afleiðingum stafræns ofbeld-
is, enda loki það konur inni í
ofbeldissamböndum.
Það er mjög sterkur drif-
kraftur að vilja forða
öðr um f rá einhver ju
slæmu sem hefur komið
fyrir mann,“ segir Þórdís,
aðspurð hvort nauðgun sem hún
varð ung fyrir í nánu sambandi og
skrifaði síðar bók um, hafi orðið til
þess að hún helgaði líf sitt vinnu
gegn ofbeldi.
„En ég hef verið með sterka rétt-
lætiskennd frá því ég man eftir mér.
Ég skrifaði til að mynda opið bréf
til forseta Íslands um umhverfis-
mál þegar ég var tíu ára. Ég var svo-
lítið sjálfala og fékk að fljóta undir
radarinn og las mikið af fullorðins-
bókmenntum, var til dæmis búin að
lesa sjálfsævisögur úr Auschwitz á
þessum sama aldri.“
Þórdís bjó lengi í Svíþjóð ásamt
fjölskyldu sinni sem barn, og þegar
hún var átta ára gömul skók hvarf
ungrar stúlku á svæðinu sænsku
þjóðina og hafði málið mikil áhrif
á hana. „Stúlkan hét Helén og var
ári eldri en ég og ég samsamaði
mig mikið með henni. Þjóðin hélt
í sér andanum á meðan leitað var
að henni um allt. Þetta varð mjög
intensíft og ég lifði mig mikið inn
í málið og hreinlega svaf ekki á
meðan á leitinni stóð.“ Helén fannst
nokkrum dögum eftir hvarfið, hún
hafði verið svelt, henni nauðgað og
hún pyntuð áður en hún var myrt og
lík hennar sett í ruslapoka.
„Það bara dó eitthvað sakleysi
innra með mér. Ég var því mjög lítil
þegar ég áttaði mig á því að þetta
væri ójafn leikur. Hún var tekin því
hún var stelpa og allt í einu upplifði
ég að ég gæti orðið bráð og varð
mjög myrkfælin. Ég held að það
sé mikilvægt að taka umræðuna
við svona viðkvæm og bráðþroska
börn, en það var ekki meðvitund
um það á þessum tíma. Ég áttaði
mig þarna á að það væru meiri líkur
á að við stelpurnar enduðum í rusla-
poka einhvers staðar, en strákarnir.“
Baráttan er valdeflandi
Þórdís segir baráttuna að mörgu
leyti mega túlka sem sjálfsvörn.
„Það gefur manni kjark að vita að
maður sé að berjast gegn því sem
maður hræðist. Það er valdeflandi
að vera alltaf að feisa það sem
maður óttast.“
Þórdís lærði leiklist, enda segir
hún sköpun vera sér lífsnauðsyn. „Ég
lærði þó fljótt eftir að ég útskrifaðist
og fór að starfa við það, að það að
standa á sviði er ekki það sem heillar
mig, heldur það að vera röddin á bak
við, sú sem kemur með boðskapinn.
Ég er ekki túlkandi, en guði sé lof
fyrir leiklistarmenntunina, ekkert
hefur gagnast mér betur í fyrirlestra-
haldi. Það vantar íslenskt orð yfir
„storyteller,“ en það er í raun það sem
ég er.“ Sögumaðurinn Þórdís notar
til þess ólíka miðla að hafa áhrif: „Ég
hef skrifað bækur, starfað sem frétta-
maður á RÚV og í dag tala ég daglega
til Instagram-fylgjenda minna.“
Rannsakar gerendur
Þórdís eignaðist tvíburasynina Svan
og Hlyn fyrir þremur árum, en fyrir
átti hún ásamt manni sínum, Víði
Guðmundssyni, soninn Haf liða
Frey og tvær eldri stjúpdætur, Haf-
dísi og Júlíu. Tvíburasynirnir fædd-
ust 12 vikum fyrir tímann og eins og
algengt er með fyrirbura hafa fyrstu
árin töluvert einkennst af umgangs-
pestum sem þeir eru útsettari fyrir.
Fjölskyldan bjó í Svíþjóð þar til
fyrir stuttu og nýtti Þórdís tímann
þegar hún var mikið heima með veik
börn og fyrirlestrum var aflýst vegna
Covid takmarkana, og stofnaði nor-
Það er sárt
að breyta
heiminum
Björk
Eiðsdóttir
bjork
@frettabladid.is
rænan samtök um stafræn réttindi
og jafnrétti, NORD REF, sem nýverið
hlaut stærstu úthlutun ársins úr Nor-
ræna jafnréttissjóðnum. Ætlunin
er að NORDREF geri þriggja landa
rannsókn á gerendum sem áreita
konur og stúlkur á netinu, til dæmis
með typpamyndum, sem hafa verið
töluvert í umræðunni hér á landi,
ásamt ósamþykktri dreifingu nekt-
armynda og hótunum.
Í kjölfar ítrekaðra #MeToo bylt-
inga hefur umræðan um kynferðis-
ofbeldi og -áreitni opnast upp á gátt,
en Þórdís byrjaði að tala um þessi
mál þegar fáir voru að því og er því
brautryðjandi á því sviði.
„Mér finnst ég ekkert voðalega
gömul en ég var þó fyrsta konan
til að segja frá því opinberlega að
hafa orðið fyrir kynferðisofbeldi í
jafningjasambandi, undir nafni og
mynd.“ Þórdís sagði frá í fyrstu bók
sinni Á mannamáli, sem kom út fyrir
tólf árum síðan. „Á þessum tíma
nafngreindi ég ekki gerandann og
var hyllt sem hetja. Það er ekki fyrr
en konur nafngreina gerendur að
þær eru brenndar á báli,“ segir hún.
Þá urðu læti
Árið 2017 gaf Þórdís út umdeilda
bók, Handan fyrirgefningar, sem
kom samtímis út í fimm löndum.
Bókina skrifaði hún ásamt Ástralan-
um Tom Stranger, sem var kærasti
hennar á unglingsárum og sá sem
hún talaði fyrst um nafnlaust í fyrri
bókinni sinni: Sá sem braut á henni í
sambandi öllum þessum árum áður.
Bókin var þannig samvinnuverk-
efni geranda og brotaþola og braut
blað í leið til uppgjörs og sátta. „Þá
urðu læti. Jesús góður, urðu læti,“
segir hún og hlær. „Ég þekki slauf-
unarmenningu alveg á eigin skinni,
enda var ég þarna sökuð um að vera
gerandameðvirk. Við Tom vorum
að reyna að koma með mótvægi
sem kallað hafði verið eftir lengi,
að karlmaður sem hafði gerst sekur
um að beita ofbeldi, tæki ábyrgð og
sýndi þar með hvar skömmin liggur.
Um leið fékk ég tækifæri til að skila
honum ábyrgðinni og skömminni
og gera það opinberlega.
Þarna kom Tom fram með orð-
ræðu sem vantar sárlega, þar sem
gerandi skorast hvergi undan, dregur
ekki úr verknaðinum og fegrar hann
ekki neitt. Hann axlar heilshugar
ábyrgð á honum og gerir það í sam-
ráði við sinn þolanda. Þetta er það
sem vantar í dag og veldur þeirri reiði
sem við höfum séð í nýjustu #MeToo
byltingunni þar sem vantar allt sam-
ráð við þolandann og tilfinningin er
sú að gerandinn sé meira að reyna að
hvítþvo sig frekar en axla ábyrgð, eða
sé í einhvers konar „damage control,“
því einhver saga um hann sé farin að
leka.“
Reiði er hreyfiafl
Þórdís segist vel hafa vitað að fólk
yrði reitt og að hún skilji reiðina vel.
„Loks hafði fólk geranda til að beina
reiðinni að.“
Hún segist þó ekki fara ofan af því
að innleggið hafi átt rétt á sér og sé
enn mikilvægt, enda hafi meirihluti
viðbragðanna verið jákvæður. „Við
náum engum framförum nema
þeir sem eru rót vandans taki þátt
í að uppræta hann. Nú er umræðan
komin á allt annan stað en var þá
og enginn heldur því fram að þol-
andi megi ekki segja frá úrvinnslu
sinni, heldur þvert á móti snýst hún
um hvenær gerendur eigi aftur-
kvæmt, eins og við höfum séð í mjög
umdeildum Kveiksþáttum. En það
er sannarlega ekki einhlítt svar við
því og fer mikið eftir brotum,“ segir
Þórdís.
Talið berst að reiðinni sem virð-
ist töluvert einkenna samfélags-
umræðuna þessa dagana, en Þórdís
bendir á nauðsyn hennar.
„Reiði er hreyfiaf l og eðlilegt
og bráðnauðsynlegt viðbragð við
óréttlæti. Það hefur engin bylting í
veraldarsögunni átt sér stað án þess
að fólk verði reitt. Við eigum ekki
að óttast reiðina og telja að hún sé
óvinur okkar, heldur beina henni
í réttan farveg. Við eigum að vera
reið yfir því að réttarkerfið bregðist
og að níu konur hafi farið með mál
sín til Mannréttindadómstóls eftir
að kerfið hérlendis brást þeim. Við
eigum að vera reið yfir því að yfir-
gengilegur meirihluti kynferðis-
brotamála sé felldur niður. Ég er því
sátt við reiðina, en ég skil að fólki
finnist vandratað í umræðu sem
reiði er í. En ef maður áttar sig á því
að hún hefur tilgang og mun mögu-
lega búa til betra samfélag fyrir
börnin okkar, þá held ég að maður
hætti að líta á hana sem ógn.
Bjartsýnisfólk breytir heiminum
Það er sárt að breyta heiminum. Það
er bara fokking erfitt og sárt. Það er
slítandi og blóðugt og það er bara
barnalegt og einfeldni að halda að
það verði bara næs fyrir alla, enginn
fórnarkostnaður og enginn liggi í
valnum,“ segir hún með áherslu, en
baráttukonan Þórdís er einkar glað-
beitt sem gæti mögulega komið ein-
hverjum á óvart, miðað við veruleik-
ann sem hún alla daga býr við. „Ég er
óbilandi bjartsýn að eðlisfari,“ segir
hún og hlær. „Það er yfirleitt bjart-
sýnisfólk sem breytir heiminum.“
Það er stafrænt of beldi sem á
sem fyrr segir hug Þórdísar allan
og í vikunni hélt hún meðal annars
erindi á vegum Evrópusambandsins
fyrir jafnréttisráðherra stærstu ríkja
þess. „Stafrænt of beldi er of boðs-
lega kynjað og ég held að fæstir átti
sig á því hversu ólíkar birtingar-
Þórdís Elva segist hafa verið mjög ung þegar hún áttaði sig á því að leikurinn væri ójafn. FRÉTTABLAÐIÐ/ERNIR
Við náum engum fram-
förum nema þeir sem
eru rót vandans taki
þátt í að uppræta
hann.

28 Helgin 27. nóvember 2021 LAUGARDAGURFRÉTTABLAÐIÐ