Skírnir - 01.04.2009, Blaðsíða 14

12
MÁR GUÐMUNDSSON
SKÍRNIR
þar sem gjaldmiðlar og eignaverð skuldugra landa hrundu og
bankakerfi gátu ekki lengur velt áfram erlendum skammtíma-
skuldum. Á næstu vikum og mánuðum stuðlaði fjármálakreppan
að alþjóðlegum efnahagssamdrætti, eins og síðar verður rakið.
Það sem gerðist haustið 2008 var dæmigert fyrir hástig alvar-
legrar fjármálakreppu.3 Langflestar fjármálastofnanir urðu hrædd-
ar um sína stöðu og óttuðust að eiga viðskipti við aðra. Ekkert
fyrirtæki vildi verða næst til að falla. Því gripu fjármálastofnanir til
aðgerða sem frá sjónarhóli hverrar og einnar voru kannski skyn-
samlegar en voru ógnvænlegar fyrir kerfið í heild. Sérhver stofnun
reyndi að vernda sína eigin lausafjár- og eiginfjárstöðu með því að
endurnýja ekki lán til annarra fjármálastofnana og eigin viðskipta-
vina, kalla eftir meiri veðum, loka lánalínum og selja eignir. En ef
allir gera það sama frýs fjármálakerfið og eignaverð hrapar. Ef
ekki hefðu komið til mjög umfangsmiklar aðgerðir seðlabanka og
annarra stjórnvalda var við búið að þessi hegðun hefði leitt til
alþjóðlegs fjármálahruns. Sagnaritunin mun kannski leiða í ljós
hversu nálægt við vorum því hengiflugi þegar hér var komið sögu.
Vandamál varðandi erlenda fjármögnun banka
Athuganir hafa sýnt að fyrir fjármálakreppuna höfðu evrópskir
bankar fjárfest í stórum stíl í bandarískum skuldabréfum, þar með
talið í skuldabréfum með veðum í húsnæði og ýmiss konar skulda-
vafningum.4 Jafnframt liggur fyrir að bankarnir fjármögnuðu þessa
eign að stórum hluta með lántökum á markaði fyrir skammtíma-
lán í Bandaríkjadollurum eða með því að nota svokallaðan gjald-
miðlaskiptamarkað til að afla Bandaríkjadala.5 Fyrir kreppuna var
þetta ábatasamt þar sem bandarískir skammtímavextir voru til-
3 Sjá t.d. lýsingu Bruner og Carr (2007) á fjármálakreppunni í Bandaríkjunum
1907. Henni var þá og síðar lýst sem algjöru fárviðri (perfect storm). Sama var
algengt í ýmsum fjármálakreppum í Bretlandi áður en Englandsbanki lærði á
það að vera lánveitandi til þrautarvara en einnig síðar. Einkenni þessa ástands
hafa einnig komið fram í ýmsum fjármálakreppum á tuttugustu öld.
4 Sjá nánar McGuire og von Peter 2008.
5 Gjaldmiðlaskiptasamningur felur í sér að tveir aðilar skiptast á ákveðinni upp-