Skírnir - 01.04.2009, Blaðsíða 79

SKÍRNIR
ENDURTEKIN STEF UM ÓHÓF ...
77
gerð aftur og aftur, verða dýrkeyptari í litlu landi en stóru. Því er
ekki að furða að stef um ofsa, óhóf og ágirnd séu sífellt endurtek-
in í bókmenntum okkar og grunntónninn sé iðulega sá sami: mik-
ilvægi þess að gæta meðalhófs svo að ekki fari illa.
Við gætum numið staðar við tímann eftir móðuharðindin í lok
átjándu aldar þegar þjóðinni virtust allar bjargir bannaðar vegna
hallæris og slæms árferðis, við siðskiptaöldina þegar dæmalaus til-
færsla eigna átti sér stað og skáldin kváðu beitt ádeilukvæði um
ágirnd og óhóf, eða algjört hrun samfélagsins á fimmtándu öld
eftir hörmungar Svartadauða. Við getum líka kosið að fara enn
lengra aftur í tímann, jafnvel heil átta hundruð ár, til Sturlunga-
aldar. Margir hafa spurt mig hvort að ég hafi ekki einmitt hugsað
til þeirrar aldar í þeim hremmingum sem þjóðin er nú lent í og
hvort einhver leiðarvísir fyrir íslenska þjóð leyndist í frásögn
Sturlungu? Og í þeirri staðreynd að við getum enn notið þeirrar
bókar á íslenskri tungu? Eg hef alls ekki verið viss um svarið. Er
mögulegt að tengja okkur við þessa gömlu öld og skoða gerðir
okkar sjálfra í ljósi þeirra hvata sem knúðu samlanda okkar til
umdeildra athafna fyrir átta öldum? Getum við leyft okkur að
bera þá miklu bresti sem komnir eru í samfélagsgerð okkar nú á
dögum saman við þær örlagaríku breytingar sem urðu á íslensku
samfélagi og samskiptum við erlend ríki og stofnanir í lok þrett-
ándu aldar?
Það er alls ekki vandalaust að takast á hendur ferðalag í tíma.
Við sjáum í hendi okkar að hinn þjóðfélagslegi og hagræni saman-
burður verður ómarkviss og beinlínis villandi, því að samfélag okk-
ar og þrettándu aldar grundvallast á ólíkum lögum og félagslegu
skipulagi. Átta hundruð ár eru ekki stuttur tími í mannkynssög-
unni og ekki laust við að margvíslegar framfarir hafi haft áhrif á
lífskjör og tækifæri almennings til áhrifa. Hinu verður ekki á móti
mælt að mannlegi þátturinn er samur og jafnvel þau siðferðilegu
gildi sem samfélagsskipanin er reist á. Þeim gildum var stefnt í
voða þá sem nú og í raun má segja að einn rauður þráður í mörg-
um Islendingasögum og Sturlungu sé að hvetja til hófsemi og
sáttfýsi, að snúa ofsamanninn og hinn fégráðuga einstakling sam-
stundis niður svo að mannlíf nái að blómgast. Mannleg reisn er