Syrpa - 01.05.1949, Side 5

samt urðu „byltingamenn“ þingsins í meirihluta,
og öllum íslenzkum konum var upp úr þessu
trúað fyrir atkvæðisrétti í sveitastjórnarmálum
með sömu takmörkunum og atkvæðisréttur karla
var þá háður.
Þegar hér var komið — fyrir réttum 40 árum —
hafði engin íslenzk kona fengið kosningarétt til
Alþingis. Þann rétt fengu konur fyrst með stjórn-
arskrárbreytingunni 19. júní 1915.
Hér tekur svo við 1. grein frumvarps míns, og
er hún á þessa leið: „Konur hafa algert pólitískt
jafnrétti á við karla.“
Þannig hefur þessum þætti kvenréttindanna
verið þokað áfram í mörgum áföngum með nýrri
og nýrri löggjöf, unz lokamarki var náð. Og þessu
lík er þróun málsins einnig, ef litið er á aðrar
hliðar þess: ,
Allt fram til ársins 1850 höfðu konur aðeins
hálfan arfahlut á móti körlum. Því misrétti var
kippt í lag með svohljóðandi konunglegri tilskip-
un:
„Eftir þennan dag skal mismunur sá, sem eftir
ákvæðum dönsku- og norsku laga skyldi vera á
arfahlutum karla og kvenna, vera af tekinn á
landi voru, íslandi.“
Með lögunum um fjármál hjóna frá 12. janúar
árið 1900 voru konum tryggðar ýmsar réttarbæt-
ur, sem þær höfðu ekki áður haft. Þessi lög eru
enn í gildi, og bera þau þess ljósan vottinn, að
enn er langt í land með fjárhagslegt jafnrétti
hjóna. Lítum t. d. á þessi ákvæði laganna um
fjármál lijóna:
Maðurinn hefur einn umráð yfir félagsbúinu
og rétt til að ráðstafa eignum þess. — Takið eftir:
Hér stendur ekki: Hvort hjóna sem er, hefur um.
ráð o. s. frv. —
Maðurinn má, án samþykkis konu sinnar,
skuldbinda félagsbúið með gjöfum á einu ári
um allt að 5% af skuldlausri eign búsins við lok
næsta árs á undan.
Það telzt til takmarkana á umráðarétti manns-
ins yfir félagsbúinu, að hann má ekki selja með
óvenjulegum kjörum fasteignir, sem konan lagði
til félagsbúsins og ekki leigja slíkar fasteignir um
óvenjul'ega langan tíma, nema konan samþykki.
Hvernig ætli karlmönnunum þætti við það
jafnrétti að búa, ef þessu væri öfugt farið, og
nafn konunnar stæði hvarvetna í mannsins stað
í þessum lagagreinum?
Nei, um það þarf ekki mörgum blöðum að
fletta, að hér er drjúgur spölur ennþá ófarinn,
þar til fullu jafnrétti sé náð.
Þess vegna segi ég í frumvarpi mínu:
„Konur skulu njóta algerlega sama réttar í f jár-
málum sem karlar.“
Lítum þá á rétt og aðstöðu konunnar til náms
og menntunar á undanförnum áratugum, og
hvernig baráttan fyrir auknum rétti hefur verið
háð á Jrví sviði:
Fram að árinu 1886 átti engin íslenzk stúlka
rétt á því að ganga undir próf i lærða skólanum
í Reykjavík, þó að hún hefði öðlazt til þess nauð-
synlegan undirbúning utan skóla.
Úr þessu var bætt með konunglegri tilskipun á
því ári, en rétt til náms í skólanum fengu stúlkur
ekki, fyrr en miklu síðar.
I sömu tilskipun er stúlkum að nokkru leyti
leyft að njóta kennslu í prestaskólanum og lækna-
skólanum.
En jafnframt þessum réttarbótum voru þó sett-
ar svo stórfurðulegar takmarkanir á rétt kvenna
til náms og menntunar, að það er nálega óskilj-
anlegt nútímamönnum.
Þannig stóð t. d. í 2. grein þessarar tilskipunar:
„En að því er prestaskólann snertir, þá mega
þær aðeins að nokkru leyti njóta kennslunnar í
honum, og setur ráðgjafinn fyrir fsland nákvæm-
ari reglur þar um. Eigi mega þœr heldur ganga
undir burtfararpróf pessa skóla, en geta lokið
námi sínu þar, með Jrví að ganga undir sérstakt
próf í guðfræði. En ráðgjafinn fyrir ísland til-
tekur námsgreinarnar og kveður á um, hvernig
því prófi skuli háttað.“
Öllu fastar og feimulausar er þó að orði komizt
um réttleysi kvenna til æðra náms í 3. grein þess-
arar frægu tilskipunar. Þar segir m. a. svo:
„Með pvi að ganga undir próf þau, er um, getur
í þessari tilskipun, öðlast konur engan aðgang að
embcettum, né heldur rétt á að njóta góðs af
styrktarfé því, er hingað til hefur ákveðið verið
námsmönnum við presta- og lœknaskólann. Kon-
ur mega heldur ekki stiga i stólinn, þótt þær njóti
kennslu á prestaskólanum, eða hafi gengið undir
próf það í guðfrœði, er um getur i 2. grein.“
Allar þessar fáránlegu takmarkanir á rétti
kvenna til menntunar varð svo að afnema með
sérstakri löggjöf. — Það var gert með lögum frá
11. júlí 1911 um rétt kvenna til embættisnáms,
námsstyrkja og embætta. Þau lög eru enn í gildi.
Þar er þetta m. a. tekið fram:
s VR t'A
77