Morgunblaðið - 16.09.2021, Blaðsíða 19

Þið sem fædd eruð áður og um það leyti sem lýðveldið
Ísland var stofnað. Ykkur var gefið loforð: Ykkur var
heitið því af foringjum allra stjórnmálaflokka, að um
leið og sjálfstæðismálið yrði í höfn 17. júní 1944 skyldi
þjóðin semja sér sína eigin stjórnarskrá.
Loforðið var aldrei efnt af stjórnmálaflokkunum þótt
rekið væri á eftir því. Það gerði til dæmis Sveinn
Björnsson forseti Íslands (1944-1952) í nýársávarpi
sínu árið 1949:
„Og nú, hálfu fimmta ári eftir stofnun lýðveldisins rofar
ekki enn fyrir þeirri nýju stjórnarskrá, sem vér þurfum
að fá sem fyrst og almennur áhugi var um hjá þjóðinni
og stjórnmálaleiðtogunum, að sett yrði sem fyrst. Í því
efni búum vér enn við bætta flík, sem sniðin var
upprunalega fyrir annað land, með öðrum viðhorfum,
fyrir heilli öld.”
Guðni Th. Jóhannesson, núverandi forseti Íslands, lýsti
málinu svona:
„Í aðdraganda lýðveldisstofnunar vildu ráðamenn á
Alþingi réttilega stefna að einingu þjóðarinnar. Þeir
vissu að samstaðan næðist ekki ef stjórnmálaflokkarnir
tækjust á um nýja stjórnarskrá. Því var ákveðið að
lögfesta lítt breytta stjórnarskrá til bráðabirgða en
endurskoða hana svo við fyrsta tækifæri. Lýðveldið sem
Íslendingar stofnuðu skyldi vara um aldur og ævi en
stjórnarskráin ekki, enda mátti ennþá sjá að hún hafði
að miklum hluta verið samin í danska kansellíinu eins og
Jón forseti komst að orði á sínum tíma. Því má segja –
með stjórnarskrána í huga – að 17. júní 1944 hafi
Íslendingar tjaldað til einnar nætur á Þingvöllum, í
gömlu dönsku tjaldi.”
Loforðið um nýja stjórnarskrá var gefið ykkur,
lýðveldiskynslóðinni, en vanefndirnar varða líka
afkomendur ykkar. Einnig þeir búa enn við úrelta
stjórnarskrá. Hins vegar gerðist það óvænt að
sameiginlega tókuð þið málin í eigin hendur. Þið og
afkomendur ykkar unnuð afrek sem vakið hefur
heimsathygli: Í kjölfar Hrunsins 2008 létu stjórnmála-
flokkarnir undan háværri kröfu almennings um nýja
stjórnarskrá. Efnt var til þjóðfundar árið 2010 og
skipað stjórnlagaráð fulltrúa sem kjósendur höfðu
valið í almennum kosningum. Stjórnlagaráði var falið
að skila Alþingi frumvarpi með tillögum að nýrri og
endurskoðaðri stjórnarskrá lýðveldisins. Frumvarpið
að nýju stjórnarskránni var afhent Alþingi á tilsettum
tíma í júlí 2011. Þann 20. október 2012 var frumvarpið
síðan borið efnislega undir landsmenn í þjóðar-
atkvæðagreiðslu. Yfir 2/3 hlutar kjósenda (67%)
samþykktu að það skyldi verða grundvöllur nýrrar
stjórnarskrár lýðveldisins Íslands.
Ætla mátti að málið væri þar með í höfn. Þjóðin hafði
sjálf efnt loforðið frá 1944, samið sér og samþykkt sína
eigin stjórnarskrá. Ekki var annað eftir en að Alþingi
lögfesti nýju stjórnarskrána, lýðræðislegan vilja
landsmanna. Nú, bráðum níu árum síðar, hefur
Alþingi hins vegar ekki enn virt úrslit
atkvæðagreiðslunnar. Er þetta í fyrsta skipti sem það
hefur gerst að Alþingi – þingmenn - virði ekki úrslit
þjóðaratkvæðagreiðslu.
Vigdís Finnbogadóttir, forseti Íslands (1980-1996),
lýsir þessu svo:
„Í kjölfar efnahagshrunsins árið 2008 hratt Alþingi af
stað stórmerkilegu ferli sem ætlað var að láta drauminn
um nýja stjórnarskrá loks rætast. Framtakið vakti
athygli víða um heim enda um að ræða eitt víðtækasta
og lýðræðislegasta stjórnarskrárferli sem vitað er um.
Stjórnlagaráð var þjóðkjörið. Þar hljómuðu því
margvíslegar raddir samfélags okkar á Íslandi og drög
voru gerð að nýrri stjórnarskrá með samþykki allra
meðlima Stjórnlagaráðsins. Auk þess kom fram í
þjóðaratkvæðagreiðslu yfirgnæfandi vilji meirihluta
íslenskra kjósenda til þess að nýja stjórnarskráin
öðlaðist gildi. Enn sem komið er hefur Alþingi ekki
auðnast að koma til móts við þann vilja. Að mínu mati
hefur íslenska þjóðin beðið nógu lengi eftir nýrri
stjórnarskrá … .”
Kosið verður til Alþingis 25. september næstkomandi.
Við heitum á ykkur sem lesið þetta bréf að krefja
frambjóðendur svara um afstöðu þeirra til nýju
stjórnarskrárinnar. Hvernig geta þeir réttlætt að hafa að
engu úrslit lýðræðislegra kosninga? Ætla stjórnmála-
flokkarnir enn að standa í vegi fyrir því að loforðið frá
1944 verði efnt eða ætla þeir að standa með almenningi
og lýðræðislegum stjórnarháttum í landinu? Engum
stendur nær en ykkur, lýðveldisbörnum, að krefjast
svara.
Þegar íslenska lýðveldið sleit barnsskónum hefði það
aldrei gerst að Alþingi virti ekki niðurstöðu kosninga.
Okkur hefur því borið af leið og við þurfum að rétta
kúrsinn. Krefjumst þess saman að vera fullvalda þjóð
og látum fallegustu drauma okkar um Ísland rætast.
Sjáum til þess að loforðið frá 1944 verði efnt.
VIÐ EIGUM NÝJA STJÓRNARSKRÁ!
Kjósum aðeins framboð sem virða grundvallarreglur
lýðræðisins og vinna af heilindum að því að nýja
stjórnarskráin verði lögfest.
Reykjavík 16. september 2021
Stjórnarskrárfélagið
- YKKUR VAR GEFIÐ LOFORÐ -
Opið bréf til lýðveldisbarna