Morgunblaðið - 25.09.2021, Blaðsíða 60

60 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. SEPTEMBER 2021
Á
sínu gullna skeiði hefur
Ásta Sigurðardóttir bor-
ið af öllum. Klárust, orð-
heppnust, flinkust, frökk-
ust, fallegust. Hreinlega best í öllu.
Síðast en ekki síst nútímalegust.
Hvernig gat það eiginlega gerst?
Kotbóndadóttir úr Kolbeinsstaða-
hreppnum, alin upp á Eddukvæð-
um og brennisteinsríkari hlutum
Biblíunnar með skyrinu og slátr-
inu. Og hvernig gat svo hitt gerst;
að allir þessir mannkostir og
möguleikar brynnu upp og koðn-
uðu síðan niður? Hvorki lífeðlis-
fræðilegar tilgátur um alkóhólfíkn,
inngróið samfélagslegt óréttlæti
um miðja síðustu öld né sálfræði-
kenningar um afleiðingar sífellds
umtals og fordæmandi gláps full-
nægja okkur. Kannski viljum við
bara fá að syrgja í friði allar sög-
urnar sem aldrei voru skrifaðar,
óristu dúkana og hversdagslegu
lífshamingjuna sem stundum virð-
ist vera innan seilingar og okkur
langar svo að hefði getað orðið
hlutskipti hennar.
Leikverk og sýning Ólafs Egils
Egilssonar ætlar sér ekki að leysa
neinar af þessum gátum. Nema
kannski með því að leggja spilin á
borðið enn einu sinni og leyfa okk-
ur að horfa á mynstrið myndast.
Rifja upp fyrir þeim sem þekkja og
kynna magnaðan kima fyrir hinum.
Verkið byggir á heimildarvinnu og
rannsóknum, lestri smásagnanna
og annarra texta Ástu, grúski í
bréfum og opinberum skjölum og
viðtölum við fólk. Vafalaust hafa
þau Ólafur Egill og Andrea Elín
Vilhjálmsdóttir dramatúrg haft
mikinn stuðning af Minn hlátur er
sorg, ágætri bók Friðriku Benón-
ýsdóttur um Ástu frá 1992 sem nú
hefur verið endurútgefin.
Þetta tekst þegar á allt er litið
harla vel. Stundum, sérstaklega í
fyrri hlutanum, er eins og einhvern
tímann hafi staðið til að þetta væri
einhvers konar stórsjó í anda
Þreks og tára, með helmingi fleiri
leikurum, hringsviðinu á yfirsnún-
ingi og tíðarandanum í aðalhlut-
verki. En fljótlega þrengist sjónar-
hornið um Ástu, samferðafólk
hennar í bóhemalífinu og hvernig
allt sem hún gerir virðist stuða og
ógna kyrrstöðunni og siðgæðinu.
Módelstörfin auðvitað, en líka ein-
faldlega plássið sem hún tekur sér.
Og svo stóra bomban, smásagan
„Sunnudagskvöld til mánudags-
morguns“, sem engum dettur í hug
annað en sé sannsöguleg, að þarna
hafi höfundurinn „stigið fram“ eins
og það er kallað í nútímanum, og
eins og nú má ekki á milli sjá hvort
er ljótari synd; að afhjúpa ofbeldi
tæpitungulaust eða nefna ekki
nöfn.
Úrvinnsla Ólafs Egils og hans
fólks á sögunni frægu, sem er flétt-
uð saman við hina grimmilegu
hrollvekju „Dýrasögu“, er áhrifarík
og snjöll. Þaðan liggur leið Ástu að
mestu niður á við með stuttu sælu-
tímabili og barnaláni í Kópavogi,
og áhrifamáttur sýningarinnar og
tök hópsins á efninu styrkist að
sama skapi. Lokin, þar sem bréfa-
sendingum milli móður og barna er
fléttað saman við skýrslutexta um
nöturlegar aðstæður hennar og
þeirra, eru sérlega sterk, og brillj-
ant lausn hefur fundist á að gefa
tilfinningu fyrir börnunum án þess
að leikhópnum sé gert að „túlka“
þau sem slík, sem erfitt er að sjá
fyrir sér að hefði endað öðruvísi en
með vandræðagangi.
Fram að því hafa þau Aðalbjörg
Þóra Árnadóttir, Gunnar Smári
Jóhannesson, Hákon Jóhannesson,
Oddur Júlíusson og Steinunn Arin-
bjarnardóttir í nógu að snúast við
að skapa samfélagið í kringum
Ástu. Aðalbjörg er flott sem hin
harðneskjulega móðir, sem þrátt
fyrir sína heitu trú er stundum líka
rödd jarðneskrar skynsemi, sem
auðvelt er að leiða hjá sér eða slá
út af laginu með vel formuðu guð-
lasti. Bitastæðasta hlutverk Stein-
unnar er systirin sem virðist bjarg-
ast þó óreglan heilli hana líka.
Gunnar Smári fer fínlega með það
vandasama verkefni að vera Þor-
steinn frá Hamri, sem hvorki sýn-
ingarhöfundar né gestir kæra sig
líklega um að sé afgreiddur sem
lítilsigldur óþokki þó erfitt sé að
horfa á hann yfirgefa fjölskylduna.
Hákon dregur upp fallegar myndir
af föður Ástu og Geir Kristjáns-
syni. Sterkust tökin á að draga upp
skyndimyndir hefur þó Oddur, sem
er óborganlegur sem Jónas Svafár,
Karl rafvélavirki og skýr Jóhannes
Geir, þó það sé ekki skopmynd
heldur einfaldlega sannfærandi
mannlýsing í fáum dráttum.
Allt hverfist þetta síðan í kring-
um Birgittu Birgisdóttur í hlut-
verki Ástu, sem ber sýninguna á
herðum sér með umtalsverðum
glæsibrag. Það er viss, og pínu
óvænt, hófstilling í túlkun og fram-
setningu persónunnar, sem Birg-
itta heldur mjög fallega utan um.
Vel hefði verið hægt að hugsa sér
nærgöngulli, grófari, trylltari lögn.
Þess í stað mætti kannski tala um
„hetjusögunálgun“ í sýningunni,
næstum en ekki alveg dýrlinga-
smíð. Það vottar ekki fyrir hinni
óforskömmuðu glennu sem birtist í
kjaftasögunum. Hefði ekki mátt
gefa í skyn að það hafi verið ein-
hver fótur fyrir þeim án þess að
rugga ímyndarbátnum um of?
Þessi hófstilling gerir fyrri hlut-
ann dálítið bragðminni og einfeldn-
ingslegri en hann hefði orðið með
margræðari túlkun aðalpersón-
unnar. Á hinn bóginn verður síðari
hlutinn, niðurleiðin hroðalega,
bæði bærilegri og áhugaverðari en
hún hefði orðið með vægðarlausri
nálgun. Sem vafalaust hefði hrist
meira við tilfinningunum, en verið í
stórhættu með að sökkva í fen
melódramans. Og staðreyndir
málsins um seinni ár Ástu Sigurð-
ardóttur duga alveg til að hreyfa
við manni.
Umgjörð Sigríðar Sunnu Reynis-
dóttur er skemmtilega hráslagaleg,
en það er dálítið þröngt um sýn-
inguna í rýminu, innan um þessar
tvær hreyfanlegu tröppur og annað
sem hún kallar á. Búningar smart-
ir, sérstaklega auðvitað dívuleg og
litsterk klæði söguhetjunnar, en
þar á Sigurbjörg Stefánsdóttir hlut
að máli ásamt Sigríði Sunnu. Tón-
listin á ekki minnstan hlut í að
skapa tíðarandann, og á það bæði
við um gömlu lögin og þau sem
Guðmundur Óskar Guðmundsson
og Matthildur Hafliðadóttir sömdu
við ljóð Ástu í tilefni sýningar-
innar, og eru sérlega glæsileg og
fallega flutt af vel spilandi bandi og
Matthildi sem syngur þau fagur-
lega. Vonandi lifa þau áfram.
Þótt höfundaverk Ástu Sigurðar-
dóttur sé ekki mikið að vöxtum er
engin hætta á að hún falli í
gleymsku. Þekktustu smásögurnar
verða lesnar, spilin hennar kröft-
ugu lögð á borðið og við munum
halda áfram að stara í forundran á
ljósmyndir Kaldals þegar við vilj-
um fá augnablikstilfinningu fyrir
elegans miðrar tuttugustu aldar-
innar. Og við munum halda áfram
að undrast og harma þessi dapur-
legu örlög sem svo margt í fari
hennar sjálfrar, tíðarandanum og
grimmri menningunni skapaði
henni í sameiningu. Sýning Þjóð-
leikússins er fagmannleg, vel hugs-
uð og þörf upprifjun á þessu öllu.
Kona stígur fram
Þjóðleikhúsið
Ásta bbbmn
Leikverk byggt á höfundarverki Ástu
Sigurðardóttur. Handrit og leikstjórn:
Ólafur Egill Egilsson. Dramatúrg og að-
stoðarleikstjóri: Andrea Elín Vilhjálms-
dóttir. Tónlist: Guðmundur Óskar Guð-
mundsson og Matthildur Hafliðadóttir.
Tónlistarstjórn: Guðmundur Óskar Guð-
mundsson. Leikmynd: Sigríður Sunna
Reynisdóttir. Búningar: Sigríður Sunna
Reynisdóttir og Sigurbjörg Stefáns-
dóttir. Lýsing: Halldór Örn Óskarsson.
Myndbandshönnun: Steinar Júlíusson.
Hljóðhönnun: Aron Þór Arnarsson og
Guðmundur Óskar Guðmundsson.
Sviðshreyfingar: Katrín Mist Haralds-
dóttir. Hljómsveit: Guðmundur Óskar
Guðmundsson, Matthildur Hafliða-
dóttir, Rögnvaldur Borgþórsson og
Svanhildur Lóa Bergsveinsdóttir. Leik-
arar: Birgitta Birgisdóttir, Aðalbjörg
Þóra Árnadóttir, Gunnar Smári Jóhann-
esson, Oddur Júlíusson, Hákon Jóhann-
esson og Steinunn Arinbjarnardóttir.
Frumsýning í Kassanum í Þjóðleikhús-
inu föstudaginn 17. september 2021.
ÞORGEIR
TRYGGVASON
LEIKLIST
Klár „Á sínu gullna skeiði hefur Ásta Sigurðardóttir borið af öllum. Klárust, orðheppnust, flinkust, frökkust, fallegust.“
Berfættur strengjakvartett lék Árstíðirnar eftir
Vivaldi til merkis um von og endurreisn Feneyja að
loknum kórónuveirufaraldrinum. Kvartettinn var stað-
settur ofan á 12 metra löngu fleyi í formi fiðlu sem
sigldi um Canal Grande og vakti mikla athygli vegfar-
enda. Fleyið er úr smiðju listamannsins Livio De
Marchi sem nefnt hefur það „Fiðlu Nóa“. Í samtali við
The New York Times segir De Marchi að markmiðið
með fleyinu, sem smíðað er úr 12 mismunandi trjáteg-
undum, sé að vekja athygli á hvers kyns listum. Þar
kemur fram að hljóðfæraleikararnir hafi valið að spila
berfættir til að hafa betri fótfestu á fleyinu. Ferðin
gekk áfallalaust fyrir sig ef frá er talið að nótur fiðlu-
leikarans fuku í síkið, en fljótt tókst þó að ná þeim upp.
Fiðlufley í Feneyjum boðar von
AFP
Í myrkri eru allir kettir gráir nefnist
tvíleikur sem atvinnuleikhópurinn
Umskiptingar sýnir í Hlöðunni,
Litla-Garði, á Akureyri um þessar
mundir. Um er að ræða tvo einleiki
sem sýndir eru sama kvöldið.
„Verkin eru að mörgu leyti ólík en
fjalla þó bæði í grunninn um
mennskuna og hvernig fólk glímir á
ólíkan hátt við áföll. Fyrra verkið
heitir Heimþrá og fjallar um Öldu,
sem vinnur að lokaritgerð sinni til
meistaragráðu í HA og tekur viðtöl
við flóttamenn. Einn þeirra lánar
henni stílabók með frásögnum sam-
landa sinna úr flóttamannabúðunum
og smám saman vekja þær hjá Öldu
viljann til að vinna sig út úr eigin
missi.
Seinna verkið heitir Líf og fjallar
um Sissu, sem er tónlistarkona af lífi
og sál. Hún hefur óbilandi trú á eigin
ágæti en finnst hún ekki alltaf njóta
sannmælis í listaheiminum, þar sem
klíkuskapurinn ræður ríkjum. Eftir
eins sumars frægð á unglings-
árunum og vinsælan einsmellung
dreymir hana um meira. Svo miklu
meira. En lífið þvælist fyrir henni og
áframhaldandi frægð lætur bíða
lengi eftir sér. En Sissa gefst ekki
upp fyrr en í fulla hnefana og loks-
ins, einn góðan veðurdag, springur
allt út,“ segir í tilkynningu.
Sesselía Ólafsdóttir skrifar og
leikur í Heimþrá en Margrét
Sverrisdóttir skrifar og leikur í Lífi.
Leikstjóri og framleiðandi er Jenný
Lára Arnórsdóttir. Næstu sýningar
eru 25., 26. og 30. september kl. 20.
Sýna Í myrkri eru
allir kettir gráir
- Umskiptingar í Hlöðunni um helgina
Einleikir Margrét og Sesselía.