Morgunblaðið - 26.11.2021, Qupperneq 36

36 FRÉTTIR
Innlent
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2021
VARNARMÁL
Stefán Gunnar Sveinsson
sgs@mbl.is
„Það er helst þróun nýrrar tækni
sem nú ógnar Norður-Ameríku,
tækni sem var ekki til fyrir um 20-
30 árum,“ segir dr. James Fergu-
son, prófessor í stjórnmálafræði við
Manitoba-háskóla, en hann flutti á
miðvikudaginn erindi á vegum
Varðbergs og Alþjóðamálastofn-
unar HÍ um varnir og öryggi á
norðurslóðum.
Ferguson er frá Kanada, en hann
er sérfræðingur um varnir Norður-
Ameríkuríkjanna, og þá sérstaklega
NORAD-loftvarnarkerfisins, sem
Bandaríkin og Kanada standa sam-
eiginlega að. Hann segir að einkum
Rússar, en einnig Kínverjar, séu nú
að tileinka sér hina nýju tækni, sem
felur meðal annars í sér langdrægar
stýriflaugar, ofurhljóðfráar eld-
flaugar og jafnvel kjarnaknúnar
stýriflaugar, sem myndu gefa þeim
mjög langt drægi, en um leið skap-
ist þörf á að endurhugsa varnir
Norður-Ameríku og fælingarmátt-
inn af þeim.
Ógnirnar eru aðrar í dag
Ferguson segir að ógnin af hinni
nýju tækni sé nú þegar orðin yfir-
þyrmandi fyrir varnir vestrænna
ríkja. „Við höfum ekki fjárfest í
vörnum síðan kalda stríðinu lauk,
því við höfum ekki þurft að fjár-
festa. Varnirnar yrðu brotnar á bak
aftur. Við eigum við vanda að stríða
í að finna ógnirnar með ratsjá, rat-
sjárlínurnar eru úreltar og úr sér
gengnar.“
Ferguson bætir við að það hafi
fyrst og fremst verið ógn frá lang-
drægum sprengjuflugvélum gagn-
vart Norður-Ameríku, sem myndu
þá fljúga beint yfir norðurslóðir.
Núna nái svæðið sem þurfi að vakta
hins vegar niður Kyrrahafsströnd-
ina og svo norðvesturleiðina um Atl-
antshafið. „Og þessar leiðir, og þá
sérstaklega svæðið sem Grænland
og Ísland eru á, hafa verið utan vé-
banda NORAD, og það þarf að
breytast.“
Aðspurður hver staðan sé nú með
tilliti til Íslands segir Ferguson að
innan Atlantshafsbandalagsins og
þá um leið í Kanada og Bandaríkj-
unum sé GIUK-hliðið svonefnda
ennþá mikilvægt, en að mikilvægi
þess hafi breyst frá tímum kalda
stríðsins. „Þá skipti það máli til að
verja liðsflutninga á Atlantshafi frá
Ameríku til Evrópu ef til stríðs
kæmi, sem var hluti af fælingar-
mætti bandalagsins, en það hefur
breyst.“ Ferguson segir að NORAD
þurfi að breytast með og víkka sjón-
deildarhringinn.
Ferguson segir að hann telji að
vestanhafs þurfi að endurskoða þá
afstöðu manna að Grænland og Ís-
land tilheyri Evrópu þegar komi að
varnarmálum. Vandinn við það sé
sá að nú sé hægt að skjóta vopnum
að Norður-Ameríku sem fari
framhjá austurströnd Grænlands,
án þess að hægt sé að fylgjast með
þeim og koma í veg fyrir að þeim
verði beitt.
Þegar komi að Íslandi þýði hin
nýja tækni að ekki sé lengur nóg að
fylgjast með sprengjuvélum sem
beri stýriflaugar, heldur sé nú þörf
á að fylgjast með stýriflaugunum
sjálfum, sem séu mun minni. „Og
það kallar á nýjar ráðstafanir fyrir
Ísland, á sama tíma og það kallar á
að NORAD og Norður-Ameríkurík-
in horfi meira til austurs á sama
tíma og Grænland og Ísland ættu
að horfa meira til vesturs í varnar-
málum.“
Erum lík Kanadamönnum
Ferguson bendir á að bandarísk-
ar herstöðvar hafi verið í báðum
löndum, en að mögulega gætu kom-
ið upp pólitísk vandamál við að
hefja aftur á ný viðbúnað á borð við
þann sem var í kalda stríðinu. „Það
sem slær mig við Ísland er að þið
eruð mjög lík Kanadamönnum. Þar
er minnihluti, um 15-20%, sem and-
mælir öllu sem Bandaríkjamenn
gera, bara af því að það eru þeir.
Svo eru langflestir sem hafa
blendnar tilfinningar, en svo eru
þeir sem telja að náið samband sé
landinu fyrir bestu í varnarmálum.“
Ferguson bætir við að stóra
spurningin sé hvort það samband
eigi að vera við Atlantshafsbanda-
lagið eða Bandaríkin, og að bæði á
Íslandi og í Kanada sé tilhneiging í
opinberri umræðu að setja fram
hluti sem snerti í raun tvíhliða varn-
arsamskipti ríkjanna við Bandaríkin
sem mál Atlantshafsbandalagsins.
„Hinn punkturinn sem ég myndi
leggja áherslu á, er að hvort sem
ykkur líkar betur eða verr, þá er Ís-
land mjög mikilvægt geóstragetískt
svæði,“ segir Ferguson. „Þið viljið
kannski vera hlutlaus eða halda
ykkur utan átaka, og í því svipar
ykkur einnig til Kanadamanna. Því
miður fáið þið ekki það val. Þið
verðið alltaf skotmark út af stað-
setningu ykkar. Þá vaknar spurn-
ingin, hvernig getið þið best tryggt
öryggi ykkar, og ég tel svarið vera í
nánara sambandi við Norður-
Ameríku, sem stefnusmiðir á Ís-
landi ættu nú þegar að vera að hug-
leiða.“
Þarf að ýta ógninni norðar
Ferguson segir að markmiðið í
Norður-Ameríku sé að tryggja fæl-
ingarmáttinn gagnvart aðallega
Rússum, en einnig síðar meir Kín-
verjum. Til þess þurfi að ýta ógn-
inni sem lengst frá ströndum álf-
unnar. „Fyrsta skrefið að því á
margan hátt er að tryggja að á Ís-
landi séu ratsjárstöðvar og búnaður
til að styðja við aðgerðir hersveita á
norðurslóðum, ef til krísuástands
kæmi,“ segir Ferguson.
Ferguson segir að með því megi
bæði fæla Rússa áður en til slíkrar
krísu kæmi, og einnig ýta sömu ógn
eins langt norður í burtu frá Íslandi
og mögulegt er. „Því ef þið hugsið
ekki um mikilvægi Íslands og þá
þörf, þá verður landið að víglínunni
[ef til átaka kemur] og Rússar og
Bandaríkjamenn munu berjast um
ykkur.“
Ættum að horfa meira til vesturs
- Dr. James Ferguson segir nýja tækniþróun kalla á að Bandaríkin og Kanada horfi til Grænlands
og Íslands í varnarmálum - Íslendingar þurfi einnig að huga að nánara varnarsamstarfi til vesturs
Morgunblaðið/Unnur Karen
Varnarmál Dr. James Ferguson segir nýja tækni í vopnabúnaði kalla á
breytt viðbrögð ríkja Norður-Ameríku í varnarviðbúnaði sínum.