Morgunblaðið - 26.11.2021, Side 50

50
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. NÓVEMBER 2021
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
Á vef Við-
skiptablaðs-
ins var í gær
sagt frá viðtali úr
bókinni 300 stærstu
við Eggert Þór
Kristófersson, forstjóra Festar.
Þar lýsir hann samskiptum
fyrirtækisins við Samkeppn-
iseftirlitið, en eftir að N1 keypti
Krónuna og fleiri verslanir, lenti
fyrirtækið, eins og ýmis önnur
hafa gert, í miklum vanda við að
uppfylla skilyrði eftirlitsins,
sem mörg hver hafa verið ill-
skiljanleg, svo ekki sé fastar að
orði kveðið.
Eggert Þór segir frá því að
átján mánuðir hafi farið í við-
ræður við Samkeppniseftirlitið,
og bætir við: „Okkur fannst allt-
af mjög skrítið að olíufélag, sem
var að kaupa matvörubúð, raf-
tækjaverslun og vöruhótel,
þyrfti að selja frá sér eignir.
Hvorki Krónan né nokkurt ann-
að af þessum fyrirtækjum voru í
samkeppni við N1.“
Hann bendir á að á sama tíma
hafi Hagar verið að kaupa Olís
og að þar hafi einnig komið fram
kröfur um sölu á bensín-
stöðvum, sem væri stórskrýtið,
enda Hagar ekki á sama mark-
aði og Olís, ekki frekar en Krón-
an væri á sama markaði og N1.
„Samkeppniseftirlitið gat
þarna sýnt vald sitt. Mér þykja
þetta ekki eðlileg vinnubrögð,“
segir Eggert Þór. „Samkeppn-
iseftirlitið er orðið ríki í ríkinu,
sem ræður ansi miklu þegar
kemur að þróun í atvinnulífinu.
Þeir segja við mann á fundum að
þeir ætli ekki að hafa áhrif á
þróunina en þeir gera það samt
og það er að mínu mati alls ekki
þeirra hlutverk.“
Þessi afskipti Samkeppnis-
eftirlitsins leiddu til að mynda
af sér þá undarlegu fléttu að N1
var gert að selja bensínstöðvar
til nýs aðila á markaðnum, eins
og það var kallað,
en þær stöðvar voru
síðan seldar áfram
til Skeljungs.
Annað sem gerð-
ist, og alræmt er
orðið, er að selja þurfti verslun á
Hellu til að samruninn yrði
leyfður. Ekki var heil brú í
þessu og varð salan afar erfið og
var tvisvar látin ganga til baka,
en gekk loks eftir þegar Festi
lét verslun í Reykjavík fylgja
með í kaupunum, enda var versl-
un á Hellu „ekki ein og sér sölu-
vara að mati kaupanda,“ segir
Eggert Þór.
Í viðtalinu kemur einnig fram
að kostnaðurinn af þessu öllu
saman sé kominn „vel yfir 200
milljónir króna,“ bæði vegna
tafa en mestur þó vegna „óháða
kunnáttumannsins“ sem skip-
aður var til að hafa yfirumsjón
með framkvæmd skilyrða Sam-
keppniseftirlitsins. Sá kostn-
aður er ekki að baki, því að
„óháði kunnáttumaðurinn“ var
skipaður til fimm ára og lýkur
því störfum eftir tvö ár þó að bú-
ið sé að uppfylla öll skilyrðin, að
sögn Eggerts Þórs.
Eftir það sem Festi og ýmis
önnur fyrirtæki hafa gengið í
gegnum í samskiptum sínum við
Samkeppniseftirlitið er augljóst
að endurskoða þarf starfsemi
þess. Líklega þarf það að gerast
með lagabreytingum, en líka
með viðhorfsbreytingum. Það
getur ekki verið tilgangurinn
með starfsemi Samkeppniseft-
irlitsins að flækjast fyrir starf-
semi fyrirtækja og hlaða upp
óþörfum kostnaði. Eigi slíkt eft-
irlit að halda áfram starfsemi
þarf það að vera skilvirkt og
sinna því sem máli getur skipt
fyrir samkeppnina, ekki að
flytja bensínstöðvar á milli
stórra aðila á markaði eða
hlutast til um starfsemi versl-
unarinnar á Hellu.
Samkeppnis-
eftirlitið hefur
farið offari}
Ófagrar lýsingar
Reykjavíkurborg
gæti verið stór
hluti af lausninni
en er stór hluti
vandans, segir Ing-
ólfur Bender, aðal-
hagfræðingur Samtaka iðn-
aðarins, í grein í
ViðskiptaMogganum í vikunni
þar sem hann fjallar um íbúða-
skort og verðbólgu. Hann
bendir á að ört hækkandi
íbúðaverð þrýstir upp verð-
bólgu og þar með vöxtum sem
er bæði fyrirtækjum og heim-
ilum dýrt.
Talning Samtaka iðnaðarins
sýnir að ekki hafa verið færri
íbúðir í byggingu á höfuðborg-
arsvæðinu í fimm ár en nú er
og Ingólfur bendir á að meiri-
hlutinn í borginni er með áætl-
un um 10 þúsund íbúðir á sama
tíma og Húsnæðis- og
mannvirkjastofnun telur að
byggja þurfi 30
þúsund íbúðir á
landinu. Fólksfjölg-
unin sé langmest á
höfuðborgarsvæð-
inu og í nágrenni
þess og þar vantar þess vegna
mun meira af íbúðum en meiri-
hlutinn í borginni áformar að
leyfa á þéttingarreitum sínum.
Kosningarnar í borginni
næsta vor munu ekki síst snúast
um framboð lóða og íbúða, eink-
um íbúða á viðráðanlegu verði.
Meirihlutinn hefur sýnt að hann
gefur ekkert fyrir þau sjónar-
mið að nauðsynlegt sé að
byggja utan þéttingarsvæð-
anna, að íbúðir eigi að bjóðast á
hagstæðu verði og að borgin
beri ábyrgð á verðbólgu og
hækkandi vöxtum með þver-
móðsku sinni. Meirihlutaflokk-
arnir geta ekki búist við öðru en
að kjósendur taki mið af þessu.
Meirihlutinn í borg-
inni hyggst áfram
verja slæma stefnu}
Hver vill kjósa lóðaskort?
V
ið þurfum öll að svara hvort það sé
nóg að treysta því að niðurstöður
kosninga séu réttar eða hvort það
þurfi að vera hægt að sannreyna
að svo sé. Að mínu mati mæla
kosningalög og almenn skynsemi fyrir því að
niðurstöður kosninganna eigi að vera sann-
reynanlegar. Það þýðir að kjörgögn séu örugg
frá því að kjósandi greiðir atkvæði þangað til
niðurstöður kosninga eru staðfestar. Ef það
væri nóg að treysta því að niðurstöður kosn-
inga séu réttar væri alveg eins hægt að nota
skoðanakannanir í staðinn.
Fyrsta grein stjórnarskrár Íslands segir að
hér sé lýðveldi með þingbundinni stjórn.
Ástæðan fyrir því að við erum lýðveldi er að
forseti og þingmenn eru þjóðkjörnir. Lýðræð-
islegar kosningar eru grundvöllur þess valds
sem Alþingi, ríkisstjórn og dómstólar beita. Lýðræðis-
legar kosningar eru forsenda þess að við fylgjum valdboði
löggjafarvalds, framkvæmdavalds og dómsvalds. Án lýð-
ræðislegra kosninga eru skattar ofbeldi, lög marklaus og
dómar eru geðþóttaákvarðanir. Þannig voru samfélög
fyrri alda, þar sem fólk fór með vald sem var sagt koma
frá æðri máttarvöldum.
Í dag kemur valdið frá fjöldanum með atkvæðum í lýð-
ræðislegum kosningum. Frá fólki sem veitir þingmönnum
umboð til þess að beita ríkisvaldinu í þeirra þágu. Mikil-
vægi lýðræðislegra kosninga í samfélagi okkar ætti því að
vera augljóst öllum sem og mikilvægi þess að slíkar kosn-
ingar séu hafnar yfir allan vafa.
Í Stjórnskipunarrétti segir Gunnar G.
Schram: „Sé ljóst að annmarkar við kosningar
hafi getað ráðið úrslitum um niðurstöður
þeirra skipti almennt engu máli hverjum er
um að kenna eða hvort nokkur eigi sök á mis-
fellunum heldur beri þá að ógilda kosn-
inguna.“
Þá er bara spurningin hvernig við sönnum
hvort annmarki hafi getað ráðið úrslitum.
Þurfum við að sanna að orsakatengsl séu á
milli galla og áhrifa á úrslit eða er sönnunar-
byrðin öfug? Þurfum við að sanna að það sé
enginn möguleiki á því að gallinn hafi haft
áhrif á úrslitin? Vegna þess hversu mikil-
vægar lýðræðislegar kosningar eru, þá hallast
ég að því síðara. Lög og reglur sem við setjum
til þess að verja öryggi kosninga snúast um að
vilji kjósenda sé hafinn yfir vafa. Við eigum
ekki að þurfa að treysta því að úrslit kosninga séu rétt, við
eigum að geta sannreynt það.
Staðreyndin er sú að það voru tilkynntar niðurstöður,
lokatölur Norðvesturkjördæmis, að morgni sunnudagsins
26. september. Seinna sama dag komu svo nýjar lokatölur
eftir að ljóst var að kjörgögn höfðu ekki verið örugglega
geymd á milli fyrri lokatalna og seinni. Ekki hefur tekist
að sannreyna hvort sá galli hafi orsakað þær breytingar
eða ekki og eftir stöndum við með þann kaleik í höndunum
að segja við þjóðina, við vitum ekki hvort atkvæðin ykkar
skiluðu lýðræðislegri niðurstöðu. bjornlevi@althingi.is
Björn Leví
Gunnarsson
Pistill
Giskum á niðurstöður kosninga
Höfundur er þingmaður Pírata.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
FRÉTTASKÝRING
Andrés Magnússon
andres@mbl.is
G
rænsvik“ munu kosta
breska skattgreiðendur
um 50 milljarða sterlings-
punda fram til ársins 2050
– jafnvirði nær 9 þúsunda milljarða
króna – samkvæmt skýrslu al-
þjóðlegs fyrirtækis á sviði fjár-
málaráðgjafar.
Í Bretlandi eru margvíslegar
reglugerðir, styrkir, niðurgreiðslur
og fjárfestingarverkefni í bígerð eða
komin í gagnið á vegum hins opin-
bera með það að markmiði að ýta
undir loftslagsmarkmið næstu ára-
tugi, en þar hefur verið mörkuð sú
stefna að algerum kolefnisjöfnuði
verði náð árið 2050. Það er ákaflega
metnaðarfullt markmið, en ýmsir
hafa orðið til þess að gagnrýna það
fyrir að fórna alltof miklu fyrir óviss-
an ávinning.
Tækifæri fyrir svikahrappa
Samkvæmt skýrslunni, sem
unnin var af FTI, einu fremsta fjár-
málaráðgjafarfyrirtæki heims, er
viðbúið að glæpahópar notfæri sér
þessi verkefni til þess að verða sér úti
um auðfengið fé úr sjóðum hins opin-
bera og féfletta neytendur, sem þurfa
að fara eftir ótal nýjum reglugerðum
um einangrun, varmadælur og aðra
græntækni á heimilum.
Fyrirtækið áætlar að um 5% af
þeirri billjón sterlingspunda (175.000
milljarðar króna) sem stjórnvöld
áætla að verja í þessu skyni fram til
2050 muni glatast vegna „græn-
svika“. Að jafnaði megi gera ráð fyrir
að árlega muni skattgreiðendur tapa
jafnvirði liðlega 600 ma.kr. af þeim
sökum.
Í skýrslunni voru talin upp
margvísleg svik sem þegar hefur
komist upp um, þar sem glæpamenn
notfærðu sér alls kyns tækifæri í boði
hins opinbera. Það hefur hleypt af
stokkunum alls kyns umhverfisverk-
efnum, oft af nokkurri bjartsýni um
hve margir vilji nýta sér þau, en fyrir
vikið hefur ekki alltaf verið gætt
nægilegrar varúðar gagnvart þeim
sem þó sækja um og njóta góðs af.
Hluti vandans er einnig sú tilhneig-
ing í stjórnsýslunni að mæla aðgerðir
í fjárútlátum fremur er eiginlegum
árangri.
Megnið mun að líkindum verða
svikið út úr hinu opinbera, en ein-
staklingar og fyrirtæki munu einnig
verða fyrir barðinu á vökulum og
kvikum fjársvikurum.
Aukin svik í heimsfaraldri
Þessir útreikningar FTI eru
byggðir á áætlunum ríkisvaldsins
sjálfs á fjársvikum í opinbera geir-
anum, rannsóknum samtaka réttar-
endurskoðenda (ACFE) og mats-
nefndar fjársvika (FCMC) þar í landi.
Að auki má búast við „stórfeng-
legri og óþarfri sóun á fjármunum
skattborgara“ og svikum, einstaklega
stórum í sniðum, ef ekki verður gripið
til öflugra varna til þess að draga úr
áhættu á fjársvikum af því tagi. Því til
áréttingar fylgdi með upptalning á
margvíslegum svikum af þessum
toga, sem þegar hefur komist upp um
á undanförnum misserum.
Þau bætast þá við nýlegar upp-
ljóstranir um mikil svik í kringum
ýmis opinber viðnámsverkefni í kór-
ónukreppunni, en öllum sérfræð-
ingum ber saman um að hinar raun-
verulegu upphæðir, sem þannig hafa
farið í súginn, séu mun hærri, en
verði að líkindum aldrei ljósar. Það
segir þó sitt um umfangið að bresk
skattyfirvöld hafa sett á laggirnar
sérstaka aðgerðadeild í því skyni að
endurheimta eitthvað, en þar eru
meira en þúsund tollverðir að störf-
um.
Að sögn Andrews Durants, að-
alhöfundar skýrslu FTI, eru op-
inberar áætlanir um umhverfis-
vænar endurbætur heimila
sérstaklega berskjaldaðar fyrir
svikahröppum. Þeir hefðu komist á
bragðið við örlæti stjórnvalda í
heimsfaraldrinum, en nú væri búið
að kynna fyrirætlanir um ennþá
stórkostlegri fjárútlát úr ríkissjóði.
Bent er á að eldri borgarar og
sparifjáreigendur þurfi að vera sér-
staklega á varðbergi gagnvart alls
kyns gylliboðum um fjárfestingu í
„grænum sjóðum“ og „grænum
skuldabréfum“, sem bæru ríkulega
og ríkisstudda ávöxtun, einmitt þeg-
ar almennir vextir væru í lágmarki.
Stjórnvöld ekki jafnsvartsýn
Talsmenn breskra stjórnvalda
taka undir að hætta á fjársvikum hafi
aukist, segjast taka hana mjög alvar-
lega og að þau muni ekki „líða glæpa-
mönnum að fylla vasa sína á kostnað
löghlýðinna borgara“. Á hinn bóginn
draga þeir útreikninga FTI í efa og
segja skýrsluhöfunda gera ráð fyrir
að fjársvik verði ávallt við efri mörk
opinberra viðmiða. Útreikningar
óháðra sérfræðinga, sem ríkis-
stjórnin hafi leitað til, bendi til þess
að fjársvik geti orðið svo lág sem
0,5% heildarútgjalda vegna kolefnis-
jöfnunar, fremur en þau 5% sem FTI
nefnir.
Áhyggjur í Bretlandi
af „grænsvikum“
AFP
Kolefnisjöfnun Boris Johnson hefur uppi metnaðarfull og kostnaðarsöm
áform í loftslagsmálum, en svikahrappar vilja líka njóta veislunnar.