Morgunblaðið - 23.12.2021, Page 34

34
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 2021
Gunnar Rafnsson Eyfirðingapóstur gegndi starfi norð-
anpósts árin 1783 til 1803 og var talinn fyrsti pósturinn
milli hinna fornu höfuðbýla landsins, Bessastaða og
Möðruvalla. Gunnar var göngumaður með eindæmum,
fór því allar vetrarferðir fótgangandi og bar töskuna.
Einhverju sinni gisti Gunnar á Melum í Hrútafirði og
ætlaði suður yfir Holtavörðuheið morguninn eftir.
Hann var einn á ferð því enginn treysti sér til að fylgja
honum. Um kvöldið kom ung kona til hans og bað hann
lofa sé að fylgja honum. Hún hét Þuríður, borgfirsk.
Gunnar hafnaði þessu með öllu og taldi að hún tefði för
hans en hún sagðist ekki ætlast til þess að hann biði sín.
Gunnar fór á fætur eldsnemma dags, tók tösku sína
og hugðist leggja upp. Þegar hann kom í bæjardyrnar
var stúlkan þar ferðbúin og kvaðst bíða hans. Gunnar
snaraðist út og hljóp af stað en hún fylgdi honum eins
og skugginn. Gunnar settist niður þegar kom að Hæð-
arsteini á Holtavörðuheiði og var móður mjög. Brátt
kom stúlkan og spurði hvort hann ætlaði ekki að halda
áfram. Fylgdust þau nú að en þegar komið var niður
undir byggð spurði Þuríður Gunnar að því hvort hún
ætti ekki að bera fyrir hann töskuna. Það þáði hann
ekki. Hún fór þá að ganga á undan og svo kom að hann
hafði ekki við henni. Hún kom til bæjar fyrr en hann og
gat þess að pósturinn væri skammt undan.
Gunnar beiddist gistingar því hann treysti sér ekki
til að halda áfram ferð en Þuríður hélt göngunni
áfram. Aldrei kvaðst Gunnar hafa komist í slíka „gang-
raun“, hafði þó reynt ýmislegt í ferðum sínum í tuttugu
ár. (Endursagt úr Sögum landpóstanna.)
Þjóðminjasafn Íslands/Magnús Ólafsson
Landspóstur Hans Karel Hannesson blæs í lúðurinn til að láta vita af sér. Hans flutti um tíma póstinn úr Reykjavík
að Stað í Hrútafirði og var síðar Suðurlandspóstur með Odda á Rangárvöllum sem endastöð.
Mesta raun göngugarpsinsleiðinni en þau sem voru í töskunni
urðu að fara á fyrirframákveðinn
áfangastað og áttu að dreifast það-
an.
Töskur á baki og bringu
Í upphafi og lengst af tíma land-
póstanna voru allar ár óbrúaðar og
ekki hægt að tala um vegi. Fyrstu
póstarnir fóru gangandi en síðan
ríðandi. Þeir fyrstu voru með tösk-
ur á baki og bringu. Fljótlega
komst sá háttur á að pósturinn var
ríðandi og með einn trússhest í
taumi með tvö koffort. Smám sam-
an jukust bréfasendingar og póst-
arnir fengu sér aðstoðarmenn og
árlegum ferðum var fjölgað úr
þrem sem fyrirmæli konungs kváðu
á um. Dæmi voru um nítján hesta
undir koffortum.
Ferðatími á milli Akureyrar og
Bessastaða eða Viðeyjar og síðar
Reykjavíkur var áætlaður 7-8 dagar
en þó gat tíminn lengst í slæmum
veðrum og færð eða ef bíða þurfti
eftir haustskipinu frá Kaupmanna-
höfn. Fljótustu póstarnir voru 5-6
daga en lengsta póstferðin mun
hafa tekið 66 daga og var þá marga
farið að lengja eftir bréfum og frétt-
um. Tafir gátu einnig verið baga-
legar því aðrir póstar treystu á að
tímasetningar stæðust þegar þeir
komu til móts við landpóstana til að
taka við og afhenda bréf og pakka.
Fyrir miðja nítjándu öld fór norð-
anpósturinn reglulega þrjár ferðir
fram og til baka á ári. Póst-
afgreiðslur og bréfhirðingar voru
fastir viðkomustaðir landpósta til að
afhenda og taka póst. Póststaðirnir
færðust eitthvað á milli bæja en
margir þeirra eru enn þann dag í
dag þekktir fyrir að hafa annast
póstþjónustu í einhver ár og jafnvel
um aldir.
Sú regla var að menn buðu í póst-
þjónustuna til eins árs í senn og það
var langt í frá létt starf að vera
landpóstur. Auk frátafa frá bústörf-
um og áhættu sem fólst í starfinu
þurftu póstarnir sjálfir að semja við
bændur um gistingu og hýsingu
hestanna þannig að mun fleiri bæir
en þar sem pósthirðing var komu
við sögu þeirra. Magnús segir að
starf landpósts hafi verið virðing-
arstarf. Pósturinn hafi ávallt verið
velkominn því hann flutti fréttirnar
og heillaði stúlkurnar.
Mikilvægi póstsamgangna jókst
jafnt og þétt. Póstarnir fluttu ekki
lengur eintóm embættisbréf heldur
komu nú til peningasendingar,
einkabréf og smámsaman dagblöð
og tímarit. Þeir fluttu til að mynda
fréttir af Fjölnismönnum um sjálf-
stæðishugmyndir og allt mennta-
og menningarefni landsins.
Póstlúðurinn var mikilvægur
Nýtt og viðameira póstkerfi var
byggt upp eftir tilskipun frá Dan-
mörku árið 1873 og var við lýði
nokkuð fram á tuttugustu öldina.
Þá var sett upp ný og stíf tíma-
áætlun fyrir póstana að fylgja og
gjaldskrá prentuð. Einkennistákn
póstanna, pósttaska með lát-
únsskildi, kom frá Danmörku þetta
ár, ásamt póstlúðrinum. Með lúðr-
inum gátu póstarnir gert vart við
sig til merkis um að allt þyrfti að
vera til reiðu á póststaðnum og
þannig dregið úr hættu á að þeir
tefðust.
Um aldamótin 1900 voru um 200
póststöðvar í landinu og þeim fjölg-
aði ört. Upp úr aldamótum voru
póstmenn í landinu orðnir 334, þar
af 83 land- og héraðspóstar.
Breyting varð um 1930 með því
að bílaöldin gekk í garð. Var póst-
kerfum þá komið í enn fastara form
og póststöðvum fjölgað enn.
Tók bréf til sálmaskáldsins
„Ég setti mér það fyrir tveimur
eða þremur árum að fara leið norð-
anpóstsins. Ég er ekki með nein
tímamörk. Byrjaði í vor og tek þetta
í áföngum, ekki endilega í réttri röð.
Stundum geng ég að sunnan og
stundum suður. Mér er alveg sama
þótt ég gangi eða ríði einn en
nokkrir hafa fylgt mér í ýmsum
áföngum,“ segir Magnús um ferðina
um slóðir landpóstanna.
Hann miðar verkefni sitt helst við
síðustu ár gamla kerfisins eða
fyrstu ár þess nýja. Á árinu 1873
voru póstafgreiðslur eða bréfhirð-
ingar á leið norðanpósts á milli
Reykjavíkur og Skagafjarðar:
Reykjavík, Mosfell, Saurbær, Hest-
ur, Arnarholt, Staður, Staðarbakki,
Lækjamót, Sveinsstaðir, Reykir
(Húnavellir), Botnastaðir og Víði-
mýri.
Magnús og göngufélagar hans
hafa lokið við kaflann frá Reykja-
vík, um Mosfell og Saurbæ og að
Hesti. Svo hefur hann riðið nokkra
áfanga fyrir norðan. Hann fór til
dæmis ríðandi yfir Vatnsdalsá á
Skriðuvaði og naut þar leiðsagnar
Magnúsar Ólafssonar á Sveins-
stöðum. Telur hann það ekki stíl-
brot enda hafi landpóstarnir stund-
um þurft að kaupa sér fylgd yfir ár
og aðra farartálma.
Sem sannur landpóstur hefur
Magnús tekið póst og komið honum
til skila. Þannig kom Bjarki Bjarna-
son, sagnfræðingur í Mosfellsbæ, til
móts við póstinn í Svínaskarði og
bað hann fyrir bréf til Hallgríms
Péturssonar, sálmaskálds í Saurbæ
á Hvalfjarðarströnd. Kristján Valur
Ingólfsson, fyrrverandi vígslu-
biskup í Skálholti, tók við bréfinu í
kirkjunni og lofaði að koma því til
skila.
Einnig var hann beðinn um að
koma bréfi að Hesti í Borgarfirði.
Það var stílað á Tryggva Þórhalls-
son, sóknarprest þar og síðar for-
sætisráðherra. Logi Sigurðsson
staðarráðsmaður tók að sér að
koma því á réttan stað.
Mesti farartálminn
Nú liggur það fyrir hjá Magnúsi
að fara frá Hesti að Hvítárbakka og
á vaði yfir Hvítá. Það er mesti far-
artálminn á leiðinni, eins og var á
tíma landpóstanna. Hvítá var óbrú-
uð til ársins 1892 að brú kom á Kljá-
foss og þá færðist póstleiðin til og
bæir eins og Norðtunga og Varma-
lækur urðu viðkomustaðir. Fyrir
þann tíma voru notuð vöð á ánni.
Iðulega varð að sundleggja póst-
hestalestina. Ekki er búið að ákveða
hvar eða hvernig farið verður yfir
þennan farartálma í ferð Magnúsar
í kjölfar norðanpósts.
Hann reiknar frekar með að fara
um Hjarðarholt en Arnarholt í Staf-
holtstungum en fyrrnefndi stað-
urinn var mikilvægur áfangastaður
norðanpósts í gamla póstkerfinu.
Þaðan verður farið í áföngum upp
Norðurárdal, um Sveinatungu og
Fornahvamm, í Sæluhúsaflóa, yfir
Holtavörðuheiði og um
Grænumýrartungu að Stað í Hrúta-
firði. Holtavörðuheiðin gat verið
erfið yfirferðar og villugjarnt á
þeirri leið, einkum á vetrum. Marg-
ar sögur eru til af erfiðum ferðum
póstanna þar yfir. Magnús hefur
kannað gamlar götur á þessum
svæðum og mun til að mynda fara
gamla veginn milli Sveinatungu og
Fornahvamms. Síðan verður farið
sem leið liggur um Húnavatns-
sýslur og norður í Skagafjörð, um
þá áfangastaði sem nefndir hafa
verið.
Hann lýkur ferð sinni á Víðimýri í
Skagafirði. „Ég á ekki erindi
lengra,“ segir Magnús. Víðimýri var
einn af aðalviðkomustöðum póstsins
í áraraðir. Bærinn lá vel við sam-
göngum því pósturinn fór yfir Hér-
aðsvötn fram og austur af Laug-
ardal eða á Akraferju síðari árin. Að
Víðimýri komu Siglufjarðarpóstur,
Sauðárkrókspóstur, oft Skaga-
póstur og pósturinn sem fór með
bréf og sendingar fram í Lýtings-
staðahrepp. Á Víðimýri er Magnús
nánast kominn „heim“ því hann ólst
að hluta til upp hjá ættfólki sínu á
Vindheimum.
Hvalfjörður Fylgdarfólk áir, Helga Einarsdóttir, Hildur Eiríksdóttir,
Katrín Magnúsdóttir, Hallgrímur Snorrason og Eygló Guðmundsdóttir.
Húðfegrun ehf | Vegmúli 2 | Sími 533 1320 | www.hudfegrun.is
Laserlyfting
Náttúruleg andlitslyfting
Þéttir slappa húð á andliti og hálsi
Laserlyfting er kollagenörvandi
húðmeðferð semþéttir og lyftir
slappri húð og grynnkar hrukkur.
30%
afsláttur af
LASERLYFTINGU
NÝTTU
TÆKIFÆRIÐ
allt að
Bókið tíma í dag í síma 533 1320
Við tökumvel ámóti ykkur í Vegmúla2
Farið um forna þjóðleið