Fréttablaðið - 04.05.2022, Blaðsíða 10

Allt dregur þetta úr
líkum á að alþjóðleg
fyrirtæki … kjósi að
starfa hér á landi. Þar
með renna eftirsóknar-
verðustu og arðbær-
ustu störfin okkur úr
greipum.
MARKAÐURINN FRÉTTABLAÐIÐ 4. maí 2022 MIÐVIKUDAGUR
Björn Jón
Bragason
bjb
@frettabladid.is
Hætta er á að Ísland dragist
aftur úr nágrannaríkjum í
lífskjörum verði ekki ráðist í
ærlega tiltekt í rekstri ríkis og
sveitarfélaga.
Í fyrri pistlum hér á þessum vett­
vangi hefur verið bent á að það er
nánast sama hvar borið er niður:
alls staðar eykst umfang hins opin­
bera og skattbyrðin að sama skapi.
Og hvað sem líður fyrirheitum um
einföldun regluverks og eftirlits­
kerfis hins opinbera hefur lítið verið
aðhafst. Kerfið jafnvel þvælt og það
gert umfangsmeira eins og sjá má
af fjölgun stofnana og nýlegri upp­
stokkun Stjórnarráðsins þegar bætt
var við nýjum ráðuneytum.
Ríkisstjórnin sem sat á árunum
2013–2017 hafði nokkurn vilja til
að taka til hendinni í ríkisrekstr­
inum og kom á laggirnar hagræð­
ingarhópi sem skilaði tillögum í
111 liðum. Sárafáar þeirra urðu að
veruleika. Guðlaugur Þór Þórðarson
sem sat í hópnum var inntur álits á
því tveimur árum síðar hvers vegna
svo illa hefði gengið að hrinda hug­
myndunum í framkvæmd. Hann gaf
við því stutt og laggott svar: „Kerfið
ver sig.“
Eitt sinn ríkti aðhaldsandi
Ekki er óeðlilegt að spyrja í fram­
Útþensla hins opinbera er ekki náttúrulögmál
Það þurfti
mikinn
pólitískan kjark
til að ráðast í
einkavæðingu
ríkisfyrirtækja
á sínum tíma.
Áburðarverk-
smiðja ríkisins
var eitt þessara
fyrirtækja.
FRÉTTABLAÐIÐ/
SIGTRYGGUR ARI
haldinu hvort útþensla hins opin­
bera sé þá jafnvel einhvers konar
náttúrulögmál – óhjákvæmileg
þróun sem ekkert fær unnið gegn?
Hér er vitaskuld við ramman reip
að draga: eyðslusamur stjórnmála­
maður getur sýnt fram á hverju
hann kom í verk; hinn aðhaldssami
hefur engar framkvæmdir til að
benda á og tjónið sem samfélagið
bíður af óhóf legri skattbyrði er
ekki hægt að reikna til þrautar. Öll
glötuðu tækifærin, öll sú fjárfesting
sem fór forgörðum og þannig mætti
áfram telja – tjónið er að stærstum
hluta ósýnilegt. Til að snúa frá
stefnu sem markast af óhófi í ríkis­
útgjöldum þarf því óvenjulega og
kjarkmikla stjórnmálamenn, menn
sem sjaldan koma fram. Á tíunda
áratug síðustu aldar var þó unnið í
þessum anda – enda metnaður uppi
um að færa sem flest í samfélags­
háttum nær því sem tíðkaðist meðal
grannþjóðanna, meðal annars með
opnun fjármagnsmarkaða samfara
gildistöku samningsins um Evr­
ópska efnahagssvæðið. Þá var gert
mikið átak í sölu ríkisfyrirtækja
og fjöldi þeirra einkavæddur, þar
á meðal Ríkisprentsmiðjan Guten­
berg, Ferðaskrifstofa ríkisins, Jarð­
boranir, Síldarverksmiðjur ríkisins,
framleiðsludeild ÁTVR, Lyfjaversl­
un Íslands, Áburðarverksmiðjan,
Skýrr og þannig mætti áfram telja.
Og þá var sum óarðbær starfsemi
aflögð, líkt og Skipaútgerð ríkisins.
Aðhaldsandi ríkti á þessum árum
og ríkisútgjöld drógust saman en
um leið var sett fram metnaðarfull
áætlun um skilvirkari og hagkvæm­
ari stjórnsýslu þar sem þjónusta við
fólk og fyrirtæki yrði í forgrunni til
að skapa íslenskum fyrirtækjum
forskot í vaxandi alþjóðlegri sam­
keppni. Sett voru stjórnsýslulög og
upplýsingalög og unnið heilmikið
efni sem miðaði að bættum sam­
skiptum ríkisins við borgarana.
Horfum til nágrannalandanna
Því miður erum við nú á öðrum og
verri stað en þau lönd sem við helst
berum okkur saman við. Ég hef
vikið að því í fyrri greinum að flest
nágrannaríki okkar hafa markað
sér skýra og skilgreinda stefnu um
hvernig létta megi óþarfa reglubyrði
af atvinnulífi og einstaklingum – og
fylgt þeim eftir. Efnahags­ og fram­
farastofnunin (OECD) hefur gefið
út leiðbeiningar um stjórnarhætti
fyrirtækja í opinberri eigu. Þar
kemur meðal annars fram að rök­
styðja þurfi hvers vegna tiltekinn
rekstur eigi að vera í höndum hins
opinbera og þetta mat þurfi að yfir­
fara reglulega. Þá gat ég einnig í fyrri
pistli skýrslu OECD þar sem greint
var frá könnun á því hversu íþyngj­
andi regluverk aðildarríkjanna er
í þjónustuviðskiptum en Ísland
kemur verst út úr þeim samanburði
og stendur langt að baki öðrum
Norðurlöndum.
Eiginlega er alveg sama hvar borið
er niður í samanburði hvað þessi
mál áhrærir – Ísland kemur illa út á
flesta mælikvarða. Skattbyrðin er til
að mynda sú næstmesta hér meðal
ríkja OECD, reglubyrði er meiri en
í nágrannalöndunum og eftirlits­
kerfi hins opinbera umfangsmikið
og þungt í vöfum. Allt dregur þetta
úr líkum á að alþjóðleg fyrirtæki
(meðtalin innlend fyrirtæki með
fjölþjóðlega starfsemi) kjósi að
starfa hér á landi. Þar með renna
eftirsóknarverðustu og arðbærustu
störfin okkur úr greipum.
„ St jór nmálastét t in“ rennu r
saman við embættismannakerfið.
Vandinn er að einhverju marki fólg­
inn í ríkisvæðingu stjórnmálanna.
En styrkur til f lokkanna af fjár­
lögum hefur verið stórhækkaður á
undanförnum árum. Stærsta breyt­
ingin varð milli áranna 2017 og 2018
þegar framlögin voru hækkuð um
127% en í fyrra nam ríkisstyrkurinn
til f lokkanna rúmum 728 millj­
ónum króna. Í ofanálag hafa þing­
flokkarnir á að skipa 27 pólitískum
aðstoðarmönnum að meðtöldum
aðstoða r mönnu m for ma nna .
Ráðningar í þessar stöður eru með
miklum bitlingasvip líkt og ráðn­
ingar til aðstoðarmanna ráðherra
og „aðstoðarmanna ríkisstjórnar“
en pólitískir aðstoðarmenn ráð­
herra og þingmanna eru samtals á
sjötta tuginn – eða nærri jafnmargir
og alþingismenn. Sú var tíð að fyrr­
verandi ráðherrar voru gerðir að
sendiherrum og ríkisbankastjórum.
Nú er þeim komið fyrir hjá alþjóða­
stofnunum sem Ísland er aðili að,
seinast fékk einn stöðu hjá stofnun
Sameinuðu þjóðanna um svokall­
aðan eyðimerkursáttmála.
Sístækkandi „stjórnmálastétt“
sér um sína og flokkarnir eru orðnir
hluti hins opinbera í ljósi þess að
starfsemi þeirra er að nær öllu leyti
kostuð af skattborgurum. Í reynd
gengur þetta ekki upp. Hlutverk
stjórnmálahreyfinga í lýðræðisríki
er að vinna að framgangi tiltekinna
hugsjóna og hafa áhrif til breytinga.
Pólitíkin á okkar tímum er aftur á
móti orðin samdauna kerfinu. Því
fer fjarri að f lokkarnir séu lengur
grasrótarhreyfingar. Rödd hins
almenna flokksmanns má sín lítils
í kerfi ríkisreknu flokkanna.
Á sama tíma verður sífellt minna
vart við ígrundaða hugmyndafræði
í pólitíkinni. Stjórnmálamenn virð­
ast æ oftar nálgast viðfangsefnin
eins og embættismenn og jafnvel
forðast erfiðar ákvarðanir. Þetta
sást vel á tímum farsóttarinnar
þegar tilhneigingar gætti hjá stjórn­
málamönnum til að færa sérfræð­
ingum de facto ákvörðunarvald um
mjög íþyngjandi aðgerðir.
Að hafa metnað fyrir
hönd lands og þjóðar
Svigrúm til aukinna útgjalda hins
opinbera verður lítið sem ekkert
á næstu árum og verkefni dagsins
því að vinda ofan af rekstri ríkis og
sveitarfélaga, sameina stofnanir og
leita annarra leiða til hagræðingar
– og um leið bæta samkeppnisstöðu
íslensks atvinnulífs. Á sama tíma
þarf að skilgreina betur hlutverk
hins opinbera og stuðla að aukinni
virðingu fyrir fjármunum skatt­
greiðenda.
Ég ætla að leyfa mér að trúa því
að til séu alþjóðlega sinnaðir stjórn­
málamenn sem hafa metnað fyrir
hönd lands og þjóðar til að taka til
hendinni í ríkisrekstrinum, leita
leiða til sparnaðar, sameina stofn­
anir, hætta rekstri sem betur er
kominn í höndum einkaaðila, lækka
skatta og setja sér skýr markmið um
að hér á landi verði til rekstrarum­
hverfi sem geri Ísland fýsileg heim­
kynni fjölþjóðlegra fyrirtækja. Hér
með er lýst eftir þessum stjórnmála­
mönnum. ■
Ársfundur LSR
Dagskrá:
• Skýrsla stjórnar LSR
• Ársreikningur 2021
• Fjárfestingarstefna
• Tryggingafræðilegar úttektir
• Önnur mál
Ársfundur LSR verður haldinn fimmtudaginn 19. maí 2022
á Hilton Reykjavík Nordica, Suðurlandsbraut 2, kl. 15:00.

Ársfundurinn er opinn öllum sjóðfélögum
og launagreiðendum.
Lífeyrissjóður starfsmanna ríkisins
Engjateigi 11, 105 Reykjavík / Sími 510 6100
www.lsr.is
AÐALFUNDUR
FARFUGLA
Aðalfundur Bandalags íslenskra Farfugla
verður haldinn þriðjudaginn 17. maí n.k. kl. 19.15
í Farfuglaheimilinu Dal í Laugardal,
Sundlaugavegi 34.
Aðalfundarstörf samkvæmt samþykktum félagsins
Stjórnin.