Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2009, Blaðsíða 50

50 – Sjómannablaðið Víkingur
síns í greiðslumiðluninni, sem hinn
óvinnufæri greiðir síðan til baka, þegar
hann hefur sjálfur störf að nýju eftir
fríið, eins og alltaf í þessu greiðslumiðl-
unarkerfi. Útgerðin heldur sig alltaf við
óbreytta greiðslumiðlun, hvað sem geng-
ur á og greiðir í öllum tilvikum eingöngu
einn aflahlut fyrir viðkomandi stöðu, þ.e.
helminginn til mannsins um borð og
helminginn til félaga hans í landi, án
nokkurs tillits til þess hvort sá er í fríi
eða óvinnufær. Með þessu sparar út-
gerðin sér einn hlut í veikindalaun með
því að borga eingöngu og alltaf einn
hlut, en ekki tvo hluti vegna óvinnu-
færni, þar sem hún lætur óvinnufærni
skipverja ekki hafa nein áhrif á venjulega
innbyrðisgreiðslumiðlun þessara tveggja
skipverja. Með slíku fyrirkomulagi hafa
útgerðirnar haft af óvinnufærum sjó-
mönnum háar fjárhæðir á undanförn-
um misserum, þar sem þetta innbyrðis-
greiðslufyrirkomulag hefur verið við lýði.
Hafa sjómenn því verið varaðir við því
að taka þátt í slíku fyrirkomulagi, þar
sem þeir eru bundnir af því að leysa
hvorn annan af og teljast þá skv. þessum
hæstaréttardómi hafa ráðið sig saman í
eina stöðu og glata þar með réttinum til
staðgengilslauna í slysum og veikindum.
Eingöngu þó í því tilviki að ráðinn
yrði sérstakur afleysingamaður vegna
óvinnufærninnar (staðgengill), þá
greiddi útgerðin tvöföld laun, eins og
henni ber þó í öllum tilvikum að gera
vegna óvinnufærni skipverja. Reyndar
hafði útgerðin í máli matsveinsins greitt
honum annan frítúrinn hans, þar sem
hinn matsveinninn hafði fengið aukafrí
þann túr og gat því ekki farið túrinn í
forföllum hins óvinnufæra félaga síns,
eins og hann átti að gera. Varð því að
ráða nýjan skipverja þennan eina túr. Var
hinn óvinnufæri þar með heppinn, því
að öðrum kosti hefði útgerðin ekki greitt
honum nein staðgengilslaun þann túr-
inn, þ.e. enginn staðgengill enginn stað-
gengilslaun, en þarna var kominn stað-
gengill að mati dómsins.
Að sjálfsögðu fer greiðsluskylda út-
gerðar ekki eftir því, hvort heldur utan-
aðkomandi aðili leysir af vegna óvinnu-
færs skipverja eða félagi hans í róðra-
fyrirkomulaginu fer viðbótartúr. Hinn
óvinnufæri á í öllum tilvikum rétt á full-
um veikindalaunum. Útgerðin á ekki að
spara sér launakostnað, hvort heldur til-
vikið er. Niðurstaða Hæstaréttar, er að
mati undirritaðs að sjálfsögðu óþolandi
fyrir sjómenn, enda alröng og vekur
upp þá spurningu, hvort þessi dómur
Hæstaréttar muni í síðari dómsmálum
hafa áhrif á allar fyrri niðurstöður rétt-
arins í þessum efnum. Hvort þeir skip-
verjar, sem starfa með það frítúrafyrir-
komulag að vera tvo túra á sjó og einn í
frí, hafi þar með eftir á að hyggja ráðið
sig á skipið í 67% starf á móti öðrum
skipverja eða skipverjum, eða þá í 75%
starf, ef þeir fara þrjá túra á sjó og einn í
frí. Má vænta kúvendinga þar líka? Er
Hæstiréttur með þessum dómi í máli
matsveinsins að rústa öllum fyrri dóm-
um sínum með því að búa sjálfur til at-
burðarás, hvort sjómaðurinn, sem gegnir
stöðu hins óvinnufæra, teljist vera stað-
gengill eða ekki staðgengill eftir að hafa
ákvarðað, að skilyrði veikindalauna sé að
staðgengill komi í staðinn?
Ráðningarfyrirkomulag/
róðrafyrirkomulag
Vegna þessa dóms í máli matsveinsins
á Snorra Sturlusyni VE og þrátt fyrir áð-
ur nefnd dómafordæmi Hæstaréttar hafa
nokkrar af stærstu útgerðunum breytt
ráðningarsamningsformi sínu í kjölfarið.
Tilgangurinn virtist vera ekki sízt sá
að reyna að losna við að greiða þann
hluta staðgengilslaunatímans, sem hinn
óvinnufæri hefði ekki verið sjálfur á sjó.
Sem dæmi um þetta má taka hér þessi
orð úr ráðningarsamningsformi einnar
útgerðarinnar. „Forfallalaun skv. 1. mgr. 36.
gr. sjómannalaga nr. 35/1985 greiðast í sam-
ræmi við vinnufyrirkomulag, og fær skipverji
greidd laun fyrir þær veiðiferðir sem hann
hefði farið ef ekki hefði komið til óvinnu-
færninnar“.
Í kjölfar dómsins hafa sumar af
stærstu útgerðum unnið að því að breyta
ráðningu skipverja á skipum sínum.
Dæmi eru um að sjómönnum, sem hafa
haft gildan ráðningarsamning jafnvel til
margra ára eða áratuga, sé gert að gang-
ast undir nýjan ráðningarsamning í stað
gildandi ráðningarsamnings þeirra, þar
sem segir m.a. þetta í ráðningarsamn-
ingsforminu, „Á skipinu gildir fast róðra-
kerfi, þannig að skipverjarnir fari í tvær
veiðiferðir og eigi frí þá þriðju ... Þetta er
hluti af ráðningarkjörum skipverja“.
Þarna er sem sé komið ákvæði um
ráðningarfyrirkomulag, sem byggist á
róðrarfyrirkomulaginu, tveir á sjó og
einn í frí. Tilgangurinn er ekki aðeins sá
að ómerkja ákvæði gr. 5.29 um skipti-
mannakerfi á vinnsluskipum varðandi
valrétt skipverjanna sjálfra um frítúra-
fyrirkomulag, heldur er verið með þessu
fyrst og fremst að reyna að skerða veik-
indarétt sjómanna með þeim rökum, að
enginn staðgengill komi í staðinn fyrir
hinn óvinnufæra, þann túr, sem skipverj-
inn hefði ekki verið á sjó í samræmi við
ráðningarfyrirkomulag sitt. Á grundvelli
Snorra Sturlusonarmálsins virðist að með
þessu sé verið að freistast til þess að
skjóta sér undan framan röktum dóma-
fordæmum Hæstaréttar, sem mæltu svo
fyrir um að óvinnufær skipverji ætti
alltaf rétt á fullum staðgengilslaunum í
fulla 60 daga staðgengilslaunatímans,
skv. 36. gr. sjómannalaganna, hvort held-
ur skipverjinn væri að hætta á skipinu
eða fara í frí eða frítúr eftir fyrirfram
ákveðnu róðrarfyrirkomulagi.
Mun Hæstiréttur kúvenda í þessu efni
líka, þegar á reynir, ef hann er ekki þá
þegar búinn að ómerkja sín fyrri dóma-
fordæmi og gefa þannig útgerðunum
kost á að þurfa ekki að greiða staðgeng-
ilslaun vegna óvinnufærni nema í sum-
um tilvikum?
Greinarhöfundur er lögmaður
samtaka yfirmanna á skipum
og ýmissa sjómannafélaga,
ásamt Jónasi Þór Jónassyni hrl.
Mynd: Torben Hestbæk/2008
„Vegna þessa dóms í máli mat-
sveinsins á Snorra Sturlusyni VE og
þrátt fyrir áður nefnd dómafordæmi
Hæstaréttar hafa nokkrar af stærstu
útgerðunum breytt ráðningarsamn-
ingsformi sínu í kjölfarið.“