Sjómannablaðið Víkingur - 01.03.2009, Blaðsíða 16

Örnólfur Thorlacius er þessa dagana
að skrifa bók um kafbáta og mun
hún koma út á vegum Bókaútgáfunnar
Hóla fyrir jólin. Hér verður gripið lítil-
lega niður í þessa væntanlegu bók:
Fyrsta dauðaslys
kafbátasögunnar
Árið 1773 eða 1774 kafaði enskur
vagnasmiður, John Day, niður í þrjátíu
feta djúpa tjörn í heimasmíðuðu köfun-
arhylki. Veðmálagarpur, Cristopher
nokkur Blake, keypti bát sem Day lokaði
með vatnsþéttum þiljum, hengdi á hann
lóð sem dugðu til að sökkva hon-
um en auðvelt átti að vera að losa
frá bátnum. Blake veðjaði um það
við áhorfendur að Day gæti hafst
við í bátnum í tólf klukkustundir á
hundrað feta dýpi og komið heill
upp. Day átti að fá tíunda hluta af
ágóðanum.
Þá um sumarið var báturinn
dreginn út á tilskilið dýpi úti fyrir
Plymouth og í honum Day með
kex og vatn í nesti. Síðan hefur
hvorki spurst til báts né kafara svo
Blake tapaði veðmálinu. Líklegt
þykir að báturinn hafi lagst saman
á niðurleið undan vatnsþrýstingn-
um.
Dulmálið sem aldrei
var ráðið
Allt frá árinu 1942 til stríðsloka
notuðu Bandaríkjamenn með
góðum árangri boðkerfi í stríðinu
við Japani. Þetta var hvorki mors-
kóði né rittákn, heldur töluðust
amerískir hermenn við um tal-
stöðvar eða í síma. Þrátt fyrir
mikla yfirlegu gátu dulmálslykla-
fræðingar Japana aldrei ráðið
þennan kóða, enda var þetta ekkert dul-
mál, heldur þjóðtunga ákveðinna íbúa
Bandaríkjanna, navahóindíána.
Navahóþjóðin á rúmlega 70 þúsund
ferkílómetra land í Utah, Arizona og
Nýja-Mexíkó. Íbúar þar eru nú fleiri en
250 þúsund og tala sérkennilegt, flókið
mál en hafa ekkert ritmál.
Mjög fáir aðkomumenn skilja navahó-
málið. Einn þeirra var Philip Johnson,
sonur trúboðahjóna sem flutt höfðu
þessum frumbyggjum álfunnar fagnaðar-
erindið. Philip þessi barðist í Bandaríkja-
her í fyrri heimsstyrjöld og kynntist þá
aðferðum til að koma boðum til skila á
bak við óvinina.
Í síðari heimsstyrjöld lagði hann til að
navahóar, en þeir voru í öllum banda-
rískum landgöngusveitum (Marines),
yrðu fengnir til að flytja boð á máli sínu
í síma eða um talstöð. Til þessa þurfti
að bæta í tungumál þeirra heitum á
framandi stöðum og ýmsum vígtólum.
Slík nýyrðaskrá var samin í skyndi og
hópi navahódáta kennd notkun orðanna,
sem flest voru samsett úr stofnum hins
forna navahómáls. Til dæmis kallast kaf-
bátur „járnfiskur“, orrustuskip er
„hvalur“, flugvélaskip er „fuglaberi“ og
liðsflutningaskip „mannaberi“. Orrustu-
flugvél er „kólibrífugl“ (enska orðið er
hummingbird eða „suðandi fugl“) og
njósnaflugvél „ugla“. – Landaheiti voru
mörg langsóttari. Þýskaland er „járn-
hattur“ og Bretland „milli vatna“. Heiti
sumra landa voru samt þýdd beint. Í
navahómálinu eru til dæmis orð fyrir ís
og land, og þannig varð til heiti á Ís-
landi, sem í enskri hljóðritun er Kin-ke-
jah.
Sem fyrr segir gafst þetta einkar vel.
Dulmálsfræðingum Japana tókst að ráða
dulmál flughers og landhers Bandaríkj-
anna, sem voru vélamál, en navahómál
flotans var þeim ofviða.
Dirfskubragð í upphafi
síðari heimsstyrjaldar
Það þótti frækilegt afrek og snautlegra
fyrir flota Bretakonungs þótti það þegar
U-47 sökkti orrustuskipinu HMS Royal
Oak hinn 14. október, því skipið lá við
akkeri í einni stærstu flotahöfn Breta,
Skalpaflóa á Orkneyjum. Skipherrann,
Korvettenkapitän Günther Prien,
sigldi bátnum í náttmyrkri ofan-
sjávar uppi við landsteina gegnum
þröngt sund inn á höfnina og
sökkti skipinu með tundurskeyt-
um. Með því fórust 839 menn.
Báturinn slapp óséður burt og til
Þýskalands, þar sem Foringinn
hengdi sjálfur riddaragráðu
járnkrossins á Prien.
U-47 hvarf á Atlantshafi 7. mars
1941 og með honum 45 manna
áhöfn, þar á meðal Prien skip-
herra. Enginn veit hver eða hvað
grandaði bátnum.
Kafbátastríðið nær
til Íslands
Í upphafi styrjaldar var kafbáts-
foringjum Þjóðverja uppálagt að
ráðast aldrei á vopnlaust kaupskip
nema kafbátsmenn færu fyrst um
borð í skipið til að kanna hvort
það væri að flytja vopn eða vistir
til óvinanna. Ef það kæmi í ljós
átti að flytja áhöfnina frá borði og
sökkva svo skipinu. En þessi regla
var skjótt brotin. Fyrsta skipið
sem þýskur kafbátur grandaði í
síðari heimsstyrjöld var enskt farþega-
skip, Athenia, sem U-30 sökkti fyrirvara-
laust með tundurskeyti norðvestur af Ír-
landi að kvöldi fyrsta dags stríðsins, 3.
september 1939. Á skipinu var á annað
þúsund manns. Af þeim fórust 122. Þar
af voru 28 Bandaríkjamenn á leið til
heimalands síns til að forðast ógnir stríð-
sins í Evrópu. Þetta kom sér einkar illa
fyrir Þjóðverja, sem vildu í lengstu lög
halda Bandaríkjunum utan stríðsins. Þeir
þrættu harðlega fyrir þátt sinn í árásinni,
fullyrtu að enginn þýskur kafbátur hefði
Kafbátasagan
- á bók
HMS Royal Oak.
16 – Sjómannablaðið Víkingur